Ertis ormanynda meshit ashqan Ǵabdyl-Ýahıt haziret kim bolǵan
Ǵabdyl-Ýahıt Tilenshiulynyń kesenesi — Ertis-Baıan óńirindegi qasıetti oryndardyń biri. Erekshe sáýletpen salynǵan kesenege táý etip barýshylar sany búginde úzilip kórgen emes.
«Ertis ormany» rezervatynyń Shaldaı bóligindegi qalyń qaraǵaıdyń arasy kezinde qazaq balalary saýat ashyp, eskishe hat tanyǵan orta bolǵan.
HІH ǵasyrdyń sońy — HH ǵasyrdyń basynda haziret Ǵabdyl-Ýahıt Tilenshiulyniń bastamasymen bul jerde meshit, medreseler salynyp, halyqty ımandylyqqa uıytty.
Onyń esimi dinı qaıratker retinde kóptegen kitaptarǵa engen.
Haziret Ǵabdyl-Ýahıt Tilenshiuly óz zamanynyń tanymal adamy bolǵan. Adaldyq pen ádildikke, izgilik pen meıirimdilikke bastaıtyn ıslam dinin tereńinen meńgerip, ony halyq arasynda nasıhattady. Halyq qurmetine bólenip, el arasynda bedeli joǵary bolǵan.
Ol 1853 jyly ómirge kelgen. Alty jasynan bastap aýyl moldasynan dáris aldy.
Semeı óńirindegi Qapııash, Sharhy, Shámshi, Sherıazdan degen bilikti ustazdardan ıslam dini jóninde tereń dáris alyp, segiz jyl oqydy da, bilimin odan ári jetildirý úshin 1873 jyly Buharadaǵy «Mir Arab» medresesine qabyldanyp, munda 15 jyl oqıdy.
«Haziret» dinı dárejesine jetý úshin ómiriniń 25 jylyn oqý-bilimge arnaǵan.
Bir derekterde onyń ǵulama Máshhúr Júsippen birge oqyǵany týraly da aıtylady. Máshekeń hazirettiń qasıetine, bilimine tánti bolyp, myna bir óleń joldaryn arnaǵan:
Belgili orta júzden ol asqanyń.
Aqylyń bilimine jarasqanyń.
Týysyń Buqar barǵan Ǵabdylýahıt,
Sonymen Saryarqaǵa din ashqanyn.
Ataǵyn bir ózińniń jetken edi,
Din — qaryndas jer júzi bilgen edi.
Zııankes, ury-qary qyr eliniń.
Balta shap tamyryna degenińdi,
Estidi dúnıe júzi barsha ǵalam.
Týǵan jerine oralǵan haziret shákirt oqytýmen shuǵyldanady. Ótken ǵasyrdyń basynda Temirǵaly bolys saldyrǵan meshittiń ımamy ári ustazy boldy. 500 adamǵa arnalǵan meshittiń orny qazirgi Sharbaqty aýdanynyń Esilbaı aýylynda saqtalyp qalǵan.
Ómiriniń sońǵy jyldarynda Arbıgen aýylynyń ońtústik-shyǵysyndaǵy «Keldiqyz» jaılaýyna ózi saldyrǵan meshitte ustazdyq jumysyn jalǵastyrdy.
Áýbákir, Smaǵul, Sádýaqas degen shákirtteri Troıtsk qalasyndaǵy joǵary dinı oqý ornyna qabyldanyp, óziniń jolyn qýyp, haziret ataǵyna ıe bolady.
Ǵabdýl-Ýahıt haziretti jergilikti halyq dindi apıyn sanaǵan keńes ókimeti kezinde de pir tutty. Ańyzdar men hıkaıalarǵa súıensek, Ǵabdyl-Ýahıt haziret aınalasyndaǵy adamdarǵa aıryqsha áser etip, duǵamen emdeý qabiletine de ıe bolǵan.
El aýzyndaǵy ańyzdardyń birinde haziret namaz oqyp otyrǵan sátte Keldiqyz qonysyna jalǵan aqparmen qyzyldar jasaǵy kelip qalady. Eki soldat haziretti atý úshin ormanǵa alyp shyǵady.
Atar aldynda haziret olardan namaz oqýǵa ruqsat suraıdy. Oqyp bolǵan soń «Men daıynmyn» depti. Oǵan baǵyttalǵan myltyq úsh ret atylmaı qalady.
Bolǵan jaıtty komandırlerine aıtqanda ol aqsaqaldyń jaı adam emes ekenin túsinip, oǵan budan bylaı eshkim tıispesin degen anyqtama jazyp bergen eken.
Haziret 1926 jyly dúnıeden ótken soń basyna alty qanatty, aǵash bórenelerden úı turǵyzylǵan. 1940 jyly jazda qazirgi «Ertis ormany» rezervaty aýmaǵynda alapat órt turyp, jolyndaǵynyń barlyǵyn jaıpaıdy.
Qalyń órt ǵulamanyń aǵash kesenesine kelgen bette ekige aırylyp, kesenege tımesten ótip kete bergen. Bul jaıtty kózimen kórgen kónekóz qarııalar áli kúnge ańyz qylyp aıtyp otyrady.
Ǵabdyl-Ýahıt Tilenshiulynyń kesenesi 2012 jyly keshen retinde qaıta salyndy. Búginde qasıet ıesiniń kesenesine táý etip baratyndardyń qatary kóp.
Eske sala keteıik, osyǵan deıin Qonaevtaǵy Bólek ata kesenesi memleketke qaıtarylǵanyn habarlaǵan edik.