Erlan Sydyqov: Memlekettik komıssııa tyndyrymdy ári tııanaqty jumys isteıdi dep senemiz
«Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Saıası qýǵyn-súrgin jáne asharshylyq qurbandaryn eske alý kúnine oraı jarııa etken úndeýi ǵylym salasy mamandarynan, sonyń ishinde tarıhshylardan eldik salıqaly tujyrymdama, álemdik tájirıbege taban tiregen is-sharalar keshenin kútedi. Al, el Prezıdentiniń «Tarıhı ádildikti qalpyna keltirý jumysyn aıaqtap, saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý úshin arnaıy memlekettik komıssııa qurýdy tapsyrdym. Biz jazyqsyz jazalanǵandardyń árqaısysyn este saqtaý arqyly ǵana kemel keleshekke jol ashamyz. Bolashaqtyń berik negizi Táýelsizdikten bastaý alady» degen ustanymy qurylar komıssııanyń mán-maǵynasyn, maqsat-mindetin dál túsindirip berip tur», - deıdi ýnıversıtet rektory.
Erlan Sydyqov eń aldymen naqaq jazalanǵan azamattarymyzdyń bári aqtalyp, ádilettilik saltanat qurýy kerektigin atap ótedi. Ekinshiden, bul komıssııa jumysynyń ólshemi de, tujyrymdamasy da – Táýelsizdik qundylyǵy men qaǵıdattary bolýǵa tıistigin basa aıtady.
«Osy rette tarıhshylar men zańgerler, saıasattanýshylar men psıhologtar, fılosoftar men áleýmettanýshylar, ǵylymnyń basqa da salalarynyń mamandary «Qýǵyn-súrginniń máni, saıası astary, sebep-saldary, taǵylymy» týraly oı qorytyndylaryn kún tártibine jańa qyrynan qoıyp, adamzat tájirıbe-talǵamyna saı obektıvti baǵa bergeni jón. Árbir uǵym, árbir túsinik ıi qanǵansha tarazylanyp, shegelenip jazylýy kerek. Tarıhta kúrdeli máseleler az emes. Máselen, 1956 jyly 30 maýsymda sovettik kompartııa ortalyq komıtetiniń tóralqasy «Jeke basqa tabynýshylyq pen onyń zardaptaryn joıý týraly» qaýly jarııalap, elde «jylymyq» bastaldy. Biraq sol jyldary myńdaǵan adam túrmeden, aıdaýdan kelgenimen, san myń saıası tutqyndy bosatýǵa álgi qaýlynyń kúshi jetpedi. Bul tek saıası sebep pe, sýbektıvti sebep pe?», -dep saýal tastaıdy ǵalym.
Osy oraıda Erlan Báttashuly 1990 jyly 13 tamyzda KSRO prezıdenti M.Gorbachevtiń «20-50 jyldardaǵy saıası qýǵyn-súrginniń barlyq qurbandarynyń quqyn qalpyna keltirý týraly» jarlyǵy jarııalanǵanyn eske alady.
«Nátıjesi qandaı boldy? Atalǵan qaraly jyldardy tolyq saraptaý bylaı tursyn, 1986 jylǵy Jeltoqsan kóterilisi syndy ult respýblıkalarynda ótken tolqýlardyń qurbandary týraly bir aýyz sóz de aıtylmaǵany óz aldyna, «bul jarlyqtyń Ekinshi dúnıejúzilik soǵys qurbandaryna qatysy joq» degendeı bap jazyldy. Mine, osynyń bári – postkeńestik keńistiktiń júreginde shemen bolyp qatyp qalǵan jaralar. Árıne, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń muryndyq bolýymen qurylatyn «Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý jónindegi memlekettik komıssııa» sapaly jáne tolyq jumys isteýi úshin tezdetip oǵan júıeli materıal usynyp otyratyn arnaıy ǵylymı-zertteý ortalyq ashý mańyzdy dep sanaımyz. Mundaı tájirıbe Polsha, Ýkraına, Baltyq boıy elderinde bar. Sonymen birge osy komıssııa qyzmetine otandyq tarıh ǵylymı-zertteý ınstıýttary, ulttyq jáne memlekettik ýnıversıtetterdiń tarıh fakýltetteri men ǵylymı ortalyqtary turaqty analıtıkalyq jazbalar ázirleýi úshin maqsatty qarjylandyrý kózin tapqanymyz oryndy», - dedi ol.
Ýnıversıtet rektory álem tarıhynda ıgi bastamalar ıdeıa avtorynyń aty-jónimen baılanystyrylyp ornyǵatyndyǵyn atap ótedi.
«Endeshe, «Toqaev komıssııasy» - tyndyrymdy jáne tııanaqty komıssııa bolady dep senemiz. Sondaı-aq atalǵan komıssııanyń taǵy bir aıryqsha mıssııasy bar. Ol – ult tarıhyndaǵy saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryna, oqıǵalaryna baǵa berip, aqtaıtyn eń sońǵy komıssııa bolýy kerek. Bul – Táýelsizdiktiń jáne eldik-memlekettik jańǵyrýdyń abyroıly mindeti ǵana emes, basty sharty dep sanaımyz», - dedi Erlan Sydyqov.
