Ereımentaý halqy úsh birdeı tarıhı tulǵaǵa as berdi
EREIMENTAÝ. KAZINFORM – Resmı tarıhqa sensek, bıyl qanjyǵaly Bógenbaıdyń týǵanyna 345 jyl, Saqqulaq bıdiń týǵanyna 225 jyl, Sádýaqas Ǵylmanıdiń týǵanyna 135 jyl tolyp otyr. Osyǵan baılanysty Ereımentaý halqy babalaryna as berip, at shaptyrdy, konferentsııa jasap baba erligin óskeleń urpaqqa dáriptedi.
Tańnan bastalǵan toı
Aqmola oblysy Ereımentaý aýdany Maltabar aýylynyń qarsy betindegi atshabardyń aınalasyna tigilgen aq shańqan úılerdiń uzyn tizbegine qarap munda respýblıkalyq deńgeıdegi, áıtpese halyqaralyq deńgeıdegi úlken dúbir ótip jatyr-aý dep topshylaýǵa bolatyn. Tańǵy saǵat 9.00-den bastap sap túzeı tigilgen úılerdiń arasyn asyr salǵan bala-shaǵanyń shýy, as qamymen bir-birine jón siltep, aqyl qosqan qyz-kelinshektiń dabyry jalǵap turdy. Al altybaqan mańyndaǵy án-kúıdiń áýezi túngi saýyqtyń qyzyǵy taýsylmaı, tańǵa ulasqandaı áser qaldyrady. Arada bir saǵattaı ýaqyt ótkende berisi Astana men Kókshetaýdan, arysy Pavlodar men Mańǵystaýdan kelgen syılyq qonaqtar jańa qonǵan jaılaýdaı sony jasyl qyrattyń qaq tórine tigilgen negizgi sahnaǵa shyǵyp, jınalǵan jurtqa lebizin arnap, as berilip jatqan tulǵalar rýhyna sózben taǵzym jasap, quran baǵyshtady.
Jurt Ereımentaý túletken úsh alyptyń qazaq tarıhyndaǵy orny týraly konferentsııaǵa bet burǵan kezde ótkinshi jańbyr tópelep ketti. Kıiz úıdiń meılinshe kóp tigilgeni sonshalyq, toıǵa jınalǵan dúıim jurttyń biri de jańbyr astynda qalǵan joq. Yrymshyl aǵaıyn Ereımentaý tabıǵatynyń qubylmalylyǵyn bir sát umytyp, nóser jaýyndy aspannyń nuryna balap jatty.
«Armııamyzǵa Kýtýzov pen Sývorovtan buryn Bógenbaı men Qabanbaıdyń taǵlymyn oqytaıyq»
Konferentsııada alǵashqy bolyp sóz alǵan fılologııa ǵylymdarynyń doktory, akademık Serik Negımov Sádýaqas Ǵylmanıdiń ǵulama ǵalymdyǵy men taqýaǵa tán zııaly bolmysyn Álkeı Marǵulanmen dostyǵyn arqaý ete otyryp baıandady.
- Sádýaqas Ǵylmanı 1949 jyly Máskeýden Mekkege ushyp bara jatqanda Beırýtke (Lıvannyń astanasy) toqtaıdy. Sondaǵy 4 myń adam syıatyn meshitte arab tilinde 30 mınýt dáris oqýy kerek bolǵan eken. Biraq sondaǵy haziretterdiń ótinishimen 30 mınýtqa josparlanǵan dárisi 1,5 saǵat sozylady. Jergilikti din ǵulamalary Sádýaqas Ǵylmanıdiń bilimine tańdaı qaǵysady. Sóıtken atamyz qurannyń 72 maqamyn meńgergen, arab tilindegi 13,2 mln sózdi bilip qana qoımaı, sonyń 108 200-ine qazaqsha balama usynyp ketken ǵalym bolǵan, - dep bastady professor.
Onyń sózinshe, Sádýaqas Ǵylmanı 1964 jyly akademık Álkeı Marǵulannyń aldynda Ámir Temir men Baıazıt sultan týraly dinı saryndaǵy dastan oryndaıdy. Ǵalym sol dastannyń alǵash qaǵazǵa túsirilgen qoljazbasyn asqa jınalǵan qaýymǵa kórsetý úshin arnaıy ákelipti.
Serik Negımov Sádýaqas Ǵylmanıdiń arab, túrik, tatar, noǵaı, qyrǵyz tilderin jatyq meńgergenin aıtady.
- S.Ǵylmanıdiń kitaptarynda búkil Saryarqanyń tarıhy, Naýan haziretten bastap, Orynbaı, Aqan seri, Qýat aqyn, qanjyǵaly qart Bógenbaı, Bapan bı sııaqty tarıhı tulǵalardyń ómiri túgel qamtylǵan.
Aqmola medresesinde júrip ıslam ilimi men arab tilinen bólek geometrııa, trıgonometrııa, bıologııa fızıka, hımııa ǵylymdaryna qanyǵady, - dedi akademık.
Al S. Toraıǵyrov atyndaǵy Pavlodar memlekettik ýnıversıtetiniń professory, fılologııa ǵylymdarynyń doktory Aıtmuhamet Turyshev Májhúrjúsip Kópeıulynyń shyǵarmalary arqyly Bógenbaı batyrdyń tarıhı tulǵasyna baıandama arnady.
1708 jyly Bógenbaı 30 myń qolmen Edil boıyna suǵynǵan kazaktardy talqandady.
1713 jyly Qaraqum quryltaıynda Bógenbaı qazaq eliniń basyn biriktirip, jońǵarǵa qarsy shyqqan tarıhı betburystyń basynda turdy.
1723 jyly Bógenbaı bastaǵan qol Bulanty men Óleńti ózenderiniń boıynda qalmaqty oısyrata jeńip, «qalmaq qyrǵan» oqıǵasyn tarıhqa qashady.
1730 jyly Іle ózeniniń Ańyraqaı aǵysynda qazaq jasaǵy uly jeńiske jetkende de Bógenbaı qol bastap júrdi.
1733 jyly Bógenbaı bastaǵan ásker Káritaýda (qazirgi Eereımentaý) Ýsa Seren bastaǵan jońǵar áskerine kúırete soqqy berdi.
1750 jyly jońǵardan qashyp shyqqan Ámirsanany izdep shyqqan qytaı áskerin talqandap, «shúrshit qyrǵan» oqıǵasyn naızamen jazdy.
1756-1758 jyldary Shyǵys Túrkistannyń Talqy asýynda qytaı jasaǵymen urys júrgizip, jaýdy Úrimshi men Turpan qalalarynan asyryp qýady.
1761 jyly Abylaıdyń Ádil degen balasyn ertip, Qytaıǵa kelissóz júrgizýge bardy.
Bógenbaıdyń bir adamnyń búkil ǵumyryn syıǵyzǵan 53 jylǵy batyrlyq jolyn osyndaı derektermen kómkerip baıandaǵan ǵalym uly batyr tek jońǵar jasaǵyna qarsy 100-den astam ret qol bastap shyqqanyn eske saldy.
L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti Jýrnalıstıka jáne áleýmettik ǵylymdar fakýltetiniń dekany, aqyn, prozaık Nurjan Qýantaıuly Úmbeteı jyraýdyń Bógenbaı ólimin Abylaıhanǵa estirtýin qazaq ádebıetiniń klassıkalyq dúnıesi ekenine toqtaldy.
S. Toraıǵyrov atyndaǵy Pavlodar memlekettik ýnıversıtetiniń professory «Bógenbaı batyr» romanynyń avtory Serik Elikbaı qazaqtyń qazirgi armııasyna Sývorov pen Kýtýzovtardan buryn Bógenbaı men Qabanbaıdyń, shaqshaq Jánibek pen Berdáýletuly Jánibektiń strategııalyq kóregendigin úlgi etip oqytý kerektigin aıtty.
Alamannyń báıgesi Abaı oblysynda
Qulash-qulash kólemde daıyndaǵan baıandamalaryn meılinshe qysqartyp oqyǵan ǵalymdarǵa rıza bolǵan jurt ulttyq oıyndardyń bastalar sátin asyǵa kútti.
Munda alaman men qunan báıge, kókpar men qazaq kúresinen aımaqtyq saıystar ótti. Oǵan Aqmolanyń ózinen bólek Pavlodar, Almaty, Shyǵys Qazaqstan, Abaı, Petropavl oblystarynan kelgen júırikter men sportshylar qatysty. Alaman báıgede top jarǵan Abaı oblysynyń Tolaǵaı atty júıriginiń ıesine avtokólik buıyrdy. Qalǵan oıyndardyń jeńimpazdary men júldegerleri de syılyqsyz qalǵan joq. Asqa muryndyq bolǵan azamattar báıgege tigilgen júldege de, jalpy astyń búkil shyǵynyna bıýdjetten bir tıyn da jumsalmaǵanyn aıtyp sendirdi.
Uıymdastyrýshylar endi 5 jyldan keıin Maltabardyń dalasynda Bógenbaı batyrdyń 350 jyldyǵyn respýblıka kóleminde toılaý úshin kúsh salýǵa ýaǵdalasyp tarqasty.
Aıta keteıik, buǵan deıin ulttyq dombyra kúni Almatyda qalaı toılanatynyn jazdyq.