Erekshe balalar úshin kıimdi oń kıgenniń ózi úlken jetistik
AQTÓBE. KAZINFORM — Aqtóbe oblysynda múgedektigi bar 30 myń adam tursa, onyń 5 myńnan astamy — bala. Kazinform tilshisi týabitti túrli derti bar balalardyń kútimi men ananyń tabandylyǵy týraly mamandar oıyn bildi.
№ 3 áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵy
Daýn sındromy, aýtızm, týa bitti sal aýrýy sekildi túrli derti bar balalardan ata-analary keıde birden bas tartyp jatady. Ondaıda shaqalaq birden sábıler úıine túsedi. Al bala 5 jasqa tolǵan soń № 3 Áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵyna barady.
Bul ortalyq Aqtóbede 2023 jyly ashyldy. Qazir 51 bala tárbıelenip jatyr. Arasynda ata-anasy bas tartqan, ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan jáne jetim balalar bar. Bul mekendi balalar 18 jasqa tolǵanǵa deıin panalaıdy.
— 2023 jyldyń jeltoqsan aıynda qaýly shyǵyp, 2024 jyldyń qańtar aıynda Qarttar men múgedekter úıine qarasty bolǵan ortalyq qyzmeti bólinip shyqty. Munda 3-18 jas aralyǵyndaǵy psıhonevrologııalyq patologııasy bar balalar qabyldanady. ıAǵnı, aýtıst, daýn sındromy, týa bitti sal aýrýy bar, túrli psıhologııalyq dertke shaldyqqan balalardy osynda ákeledi. Tek arnaıy mekemeden emes, balany ata-analardan da qabyldaımyz. Olar áleýmettik jeliden kóredi, bir-birinen estıdi. Talap boıynsha ortalyq pen ata-ana kelisimshartqa qol qoıamyz. Ata-ana 1 jyl, 2 jyl dep merzimin tańdaıdy. Biraq kez kelgen ýaqytta kelisimshartty buzyp, balasyn alyp kete alady. Munda qazir 51 bala bar. Al ortalyq 70 orynǵa shaqtalǵan. 18-ge tolǵan soń ortalyqtan shyǵarylady. Keıin № 2 Áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵy qabyldaıdy nemese ata-anasy ózi alyp ketedi. Ortalyqta qazir 60 kamera jumys istep tur, — dedi № 3 Áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵynyń dırektory Qarlyǵash Shalaeva.
Ata-analar ár juma saǵat 16:00–18:00 aralyǵynda balasyn kóre alady. Munda 8 qyzmet túri kórsetiledi.
Olar: turmystyq, medıtsınalyq, pedagogıkalyq, psıhologııalyq, quqyqtyq, mádenı, eńbek jáne ekonomıkalyq. Áleýmettik turmystyq degenimiz — balanyń kıim-keshegi men jatyn orny, gıgıenalyq qujetti zattary.
Sonymen birge sanıtar qyzmetkerler balany jýyndyrady, tamaqtandyrady, qajet kezde jórgegin aýystyrady.
— Ortalyqta balalar birneshe topqa bólingen. Bir topta 6-13 bala bar. Topqa bólý kezinde balanyń dıagnozyna, jasyna basa nazar aýdarylady. Munda tańerteń 9:00–de ánuran oryndalyp, tańǵy jattyǵý ótedi. Keıin ár top tárbıeshisi balanyń bos ýaqytyn tıimdi ótkizedi. Sol aralyqta dıfektolog, logoped mamandar balalardy 20 mınýt qabyldap, em-dom júrgizedi. Al eńbek terapııasy nusqaýshysy usaq jáne jalpy motorıkany damytady. Eńbek páni muǵalimi balany dalaǵa alyp shyǵyp, gúl kútimin jasaıdy, sýarady. Al tárbıeshiler bolsa kıimin durys kııýden bastap qasyq ustaýǵa deıin mashyqtandyrady. Erekshe balalar úshin kıimdi oń kıgenniń ózi úlken jetistik. Al áleýmettik-mádenı degenimiz — túrli sharalar. Balalardyń týǵan kúnin atap ótemiz, merekelerda arnaıy dastarhan jaıamyz. Sonymen birge mýzeılerge ekskýrsııa jasaımyz, balanyń ýaqytyn tıimdi paıdalaný maqsatynda oıyn-saýyq ortalyqtaryna aparyp turamyz. Ol kezde jol-patrýldik polıtsııasy balalar mingen kóliktiń qaýipsizdigin qamtamasyz etedi, — dedi Qarlyǵash Shalaeva.
Qazir ortalyqta 4 dáriger jumys isteıdi. Olar: balalar dárigeri, psıhıatr, nevropatolog, reabılıtolog. Meıirgerler osy dárigerlerdiń nusqaýymen em shara júrgizedi.
Eger balanyń densaýlyǵy kúrt nasharlasa, jedel járdemmen oblystyq balalar aýrýhanasyna jiberedi. Sonymen birge josparly em de júrgiziledi.
Munda 6 ret tamaqtanady. Jemis-jıdek maýsym saıyn ózgerip otyrady. Keıde shubat ta beriledi. Ortalyqta shashtaraz da bar.
— Bastapqy kezde keıbir ata-analarda senbeýshilik boldy, qazir oıy ózgerdi. «Senip tapsyrǵan soń ortalyq jaýap beredi» dep aıtamyn. Kúmán bolsa kameradan qaraı alady. Barlyq aýmaq qamtylyp otyr. Aldaǵy ýaqytta taǵy 30 kamera qosqymyz keledi, — dedi № 3 Áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵynyń dırektory Qarlyǵash Shalaeva.
Múgedek balamdy 40 jyl boıy ózim baǵyp kelemin — jalǵyzbasty ana
Erekshe bala tárbıeleý erik-jiger men tózimdi qajet etedi. Ár adam ómir jolyn ózi tańdaıdy. Keıde erli-zaıypty qatar júrip kúresedi, keıde ákesi, kóbine anasy jalǵyz baǵady.
Aqtóbe qalasynyń turǵyny Naýat Qaıranbekova 43 jylǵa jýyq ýaqyt boıy balasyn jalǵyz baǵyp júrgen ananyń biri. Ol balasynyń kishkentaıynda aýyryp, múgedek bolyp qalǵanyn aıtyp berdi.
Keıin kúıeýi «múgedek bala kerek» emes dep kesip aıtyp, ajyrasady. Arada ondaǵan jyldar ótti, qazir 60-tan asqan ana balasyn áli ózi baǵyp otyr.
— Alǵashynda ata-anamnyń úıinde turdym. Keıin inim úılendi de, biz bólek shyqtyq. Sol kezde páterden páterge kóship, qıyn kezdi bastan ótkerdim. Birneshe ákimniń aldyna baryp, kómek suradym. Sóıtip buryn esirtkige táýeldi bolǵan adamnyń óte las kúıdegi 1 bólmeli páterin ýaqytsha berdi. Ózim jóndeý jumysyn júrgizip, retke keltirip aldym. Qazir ulym ekeýmiz turamyz. Ol óz erkimen júre almaıdy, aqyl-esi de durys emes. Soǵan qaramastan ol meniń balam. Bar ómirimdi, kúsh-jigerimdi soǵan arnadym. Bul meniń tańdaýym boldy. 9 aı kóterip, ómirge ákelgen soń ınternatqa tapsyra almadym, — dedi jalǵyzbasty ana Naýat Qaıranbekova.
Jalǵyzbasty ana balasyn kóktem men kúzde № 2 áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵyna jatqyzady. Sebebi bul shaqta balasy ashýshań bolyp, yryqqa kónbeıdi.
Mundaıda jedel járdem shaqyryp, kómek suraýǵa týra keledi.
— Balamdy № 2 áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵyna jatqyzǵan kezde ýaıymǵa salynamyn. Ony kim, qalaı qaraıdy dep oılaımyn. Sońǵy barǵanynda aıaǵy isip ketip, jambasy, qoly kógerip keldi. Ózim dári-dármegin alyp, em júrgizip jatyrmyn. Zańdy quqyǵyn qorǵap, polıtsııaǵa aryz jazdym, endi oblystyq densaýlyq saqtaý basqarmasyna da shaǵym túsiremin. Balama durys qaramaǵan adamdar jazalansa eken deımin. Qarap, júregim aýyrady. Keıde oılaımyn, «men ne kórmedim» dep. Men sońǵy demim qalǵansha kúresemin. Páterdi jóndegende de jurttyń qalǵanyn úıge tasyp, uqsatyp aldym. Endigi armanym — baspanaly bolý. Kózim tiri kezde balamdy óz bólmesinde baqsam deımin, — dedi ol.
Erekshe bala jáne ata-ana
Erekshe bala erli-zaıyptynyń ómirin túbegeıli ózgertedi. Sońǵy sátke deıin úmitin úzbegender keıde dıagnozyna kóndige almaıdy.
Biri mort synyp, bas tartady, biri balasyna em-dom jasaıdy. «Óz qataryna qossam» degen erik-jiger kóp esikke aparyp, dárigerge qaralady. Balger-baqsy jaǵalap, bir keremetke senetinderi de bar.
Psıholog Gúlnur Bısekovanyń aıtýynsha, mundaıda ákege qoldaý kerek.
— Qoǵamdaǵy patrıarhaldyq júıe er adamǵa «berik bol, álsizdik kórsetpe, sen qamqorshysyń» dep aıtady. Sondyqtan bala erekshe qajettilikpen (mysaly fızıkalyq nemese aqyl-oı kemistigimen) týǵan kezde keıbir áke muny óz álsizdigi, tipti «jazasy» sııaqty qabyldaıdy, baz keshedi. Psıhologııalyq turǵydan alyp qaraǵanda áke «minsiz balanyń» beınesin elestetedi. Erekshe bala ómirge kelgende bul eles buzylady. Mı men emotsııa arasynda qaqtyǵys týady. Erekshe bala — josparlanbaǵan, boljanbaıtyn faktor. Er adam óz ómirin, otbasyn basqaramyn dep oılaǵandyqtan bul ony álsiz, qorǵansyz etedi. Bir jaǵynan «naǵyz erkektiń balasy mundaı bolmaýy kerek», «bul ákeniń kinási», «er azamat myqty bolýy kerek» degen qoǵamdyq qysym men stıgma óz-ózin kinálap, baladan bas tartýyna ákelip soǵady. Al ana bıologııalyq, emotsıonaldy turǵyda da balamen tyǵyz baılanysty. Ol balasyn qabyldamaı qoıýdyń ne ekenin elestete de almaıdy. Onyń jalǵyz kúresýi kóbine tańdaý emes, qajettilik. Bul — analyq ınstınkt, mahabbat, úmit, sonymen qatar, qoǵamda bala úshin kúresýge májbúr bolý. Kóp ana balasyna qarap ómiriniń mánin qaıta anyqtaıdy, — dedi psıholog.
Gúlnur Bısekovanyń aıtýynsha, ananyń kúresin batyrlyqqa da teńeýge bolady. Ekinshi jaǵynan alyp qaraǵanda bul psıhologııalyq qorǵanys mehanızmi.
— Ákelerdiń bas tartýy — emotsıonaldy ınfantıldiliktiń, qorqynyshtyń, qoǵam qysymynyń kórinisi. Bul mindetti túrde jaman áke degendi bildirmeıdi. Tek onyń ishki resýrstary jetkiliksiz. Analar jalǵyz qalýy — erlik te, ózin-ózi saqtaý mehanızmi de. Qoǵam men otbasylyq terapııa bul jaǵdaıdy ózgerte alady. Eger áke men anaǵa ýaqytynda psıhologııalyq kómek kórsetilse, kóp jaǵdaıda áke de qabyldaıdy. Shyn máninde kúresý — álsizdik emes, eń úlken kúsh, — dedi psıholog Gúlnur Bısekova.
Aıta keteıik, Memleket basshysy jyl sońyna deıin erekshe balalarǵa jan-jaqty qoldaý kórsetetin zań ázirleýdi tapsyrǵan edi.
— Árbir oblys ortalyǵynda erekshe qajettiligi bar, sonyń ishinde aýtızmge shaldyqqan balalardy ońaltý jáne damytý ortalyqtaryn qurý kerek. Ókinishke qaraı, dúnıe júzinde osyndaı dıagnozy bar balalardyń sany jyldam ósip barady, — dedi Qasym-Jomart Toqaev Ulttyq quryldaıda.