Eńseni túsirmeńiz, aýtızmdi jeńýge bolady – dáriger
ASTANA. KAZINFORM - Sońǵy jyldary álemde aýtızm aýrýyna shaldyqqan balalardyń sany artyp keledi. Osy rette, jyl saıyn 2 sáýirde Dúnıejúzilik aýtızm máselesi týraly aqparat taratý kúni atap ótiletini belgili. Qazaqstanda da aýtızm aýrýy jıi tirkelip, ahýal kúrdelene túsken. Integratıvti kózqarasy bar balalar nevropatology Ásııa Mojaqpen suhbattasyp, aýrýmen kúresýdiń jolyn suraǵan edik.
– Qazir jas analar «saý bala týsam eken» dep alańdaıtyn bolǵan. Sábıdiń aýtızm aýrýymen ómirge kelýi nemen baılanysty?
– Ókinishke qaraı, jyl ótken saıyn elimizde aýtızm aýrýyna shaldyqqan balalardyń sany artyp keledi. Aýrýdyń sebebin zertteı kele, 80 paıyzy analardyń densaýlyǵyna baılanysty ekeni anyqtalyp otyr. ıAǵnı, áıel anemııa, gıpotıreoz jáne taǵy basqa jıi kezdesetin aýrýlarǵa shaldyǵyp, ımmýndyq júıesi álsiz bolsa, sáıkesinshe álsiz balany ómirge ákeledi. Keıin juqpaly aýrýlar, ekpeniń durys jasalmaýy balanyń densaýlyǵyn odan saıyn álsiretip, aýtızm aýrýyn týdyryp jatady.
– Mundaı dıagnozben ómirge kelgen sábıdi emdeý sharalary qandaı? Aýrýdy tolyǵymen jeńý múmkin be? Ata-analarǵa qandaı keńes beresiz?
– Ata-analar durys tamaqtanýǵa mán bermeı, buǵan jeńil-jelpi qaraıdy. Shyn máninde dıeta saqtap, aýtızm belgisi bar balanyń tamaqtanýyn durys qadaǵalasa, aýrýdy asqyndyrmaýǵa bolady. ıAǵnı, aýtızmdi tek dárimen, qurylǵymen jeńý múmkin emes. Balanyń aýtızmge shaldyqqan-shaldyqpaǵany kóbine 3-4 jastan baıqaýǵa bolady. Sol sebepti ata-ana aýtızm belgilerin erte baıqasa, ońaltý jumystary da tez bastalady. Sáıkesinshe, balanyń qoǵamǵa beıimdelýi jeńil ári tez ótedi. AQSh, Reseı sııaqty elderde aýtızmge shaldyqqan balalar tolyǵymen emdelip jatady. Sondyqtan da, «aýtızm emdelmeıdi» dep eńseni túsirýge bolmas. Bastysy, emdeý sharalaryn júıeli júrgizgen abzal.
– Ara-tura óńirlerde aýtızm ortalyqtary ashylyp jatqanyn kórip qalamyz. Jalpy, elimizde mundaı ortalyqtar jetkilikti me?
– Ortalyqtar ashylyp jatyr. Biraq, onyń barlyǵy balany qımyldatý, zerdesin ashý sııaqty ońaltý sharalarmen shektelýde. Bizge sheteldegideı dári-dármekpen emdeıtin ortalyqtar qajet. Mundaı ortalyqtarda ár balanyń densaýlyǵy jeke baqylaýǵa alynyp, qaı múshesinde aýytqý bar, qandaı dári qalaı áser etetini anyqtalady. Sáıkesinshe, balany emdeý sharalary júıeli jalǵasyp, aýrýdy jeńýge múmkindik mol.
– Qarjy jınap, balalaryn shetelge emdetýge aparatyn ata-analar kóbeıip ketti. Shetelde jasalǵan otadan keıin balanyń densaýlyǵy jaqsaryp kete me? Mundaı otalardyń elimizde jasalýyna ne kedergi?
– AQSh, Reseı, Túrkııa sııaqty elderde diń jasýshalaryn transplantatsııalaý sátti jasalyp jatady. Dese de, shetelde jaqsy jasaıdy eken dep ota jasata berýge bolmaıdy. Áýeli balanyń densaýlyǵyn jiti tekserip alǵan jón. Elimizde aýtızm emdelmeıdi degen qate túsinik qalyptasqan. Sondyqtan da bizde zamanaýı ortalyqtar da, kadrlar da joq. Otandastarymyz amalsyzdan shetel asýǵa májbúr.
Aıta keteıik, Qazaqstanda búignde aýtızm dıagnozy qoıylǵan 12 myńnan astam bala bar.
