Energetıkalyq Jibek joly: Astanada Ortalyq Azııadaǵy munaı-gaz yntymaqtastyǵy jaıly konferentsııa ótti
29 qyrkúıekte Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy kitaphanasynda el táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyna arnalǵan «Energetıkalyq Jibek joly: Ortalyq Azııadaǵy munaı-gaz yntymaqtastyǵynyń nátıjeleri men perspektıvalary» halyqaralyq ǵylymı konferentsııasy ótti.
Bul konferentsııa ulttyq ekonomıkanyń turaqty damýynda munaı-gaz sektorynyń erekshe mańyzdylyǵyn, sondaı-aq bizdiń elimizdiń Eýrazııada energetıkalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdi qoldaıtyn mańyzdy óńirlik hab retinde qalyptasýyn kórsetedi.
Ǵylymı konferentsııanyń seriktesteri qazaqstandyq Qytaıdy zertteý ortalyǵy jáne Qazaqstandaǵy Internatsıonal QUMK boldy.
Іs-sharaǵa Qazaqstan, Qytaı, Ózbekstan jáne Qyrǵyzstannyń kórnekti saıası qaıratkerleri, ǵalymdary men sarapshylary, memlekettik organdardyń, zertteý ınstıtýttary men joǵary oqý oryndarynyń ókilderi qatysty.
Konferentsııada munaı-gaz sektoryn damytýdyń qazirgi nátıjeleri jáne onyń Qazaqstan ekonomıkasyna qosqan úlesi, Ortalyq Azııa elderiniń sheteldik ınvestorlarmen seriktestigi, Batys pen Shyǵys baǵytyndaǵy qubyr baılanysynyń mańyzy, sondaı-aq XXI ǵasyrdaǵy energetıkalyq Jibek jolyn qalyptastyrýdyń perspektıvalary talqylandy.
– Bıyl Qazaqstan óz táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyn atap ótýde. Osy jyldar ishinde elimizdiń serpindi damýyn qamtamasyz etken munaı-gaz salasy boldy. Álemdegi eń iri munaı jáne gaz qory Ortalyq Azııada ekeni barshaǵa belgili. Bul onyń jahandyq energetıkalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdegi erekshe rólin, álemdik qoǵamdastyqtyń bizdiń aımaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyryp, onyń joǵary ınvestıtsııalyq tartymdylyǵyn aıqyndaıdy. Sońǵy úsh onjyldyqta AQSh, Frantsııa, Ulybrıtanııa, Italııa, Reseı, Úndistan, Qytaıdan kelgen energetıkalyq korporatsııalar Ortalyq Azııa aımaǵynyń strategııalyq ınvestorlaryna aınaldy. Qazaqstanǵa toqtalatyn bolsaq, Elbasynyń maqsatty ári sarabdal saıasatynyń arqasynda bizdiń elimiz 30 jyl ishinde munaı-gaz salasyna 114 mıllıard dollardan astam ınvestıtsııa tartqan. Bul kapıtal qazaqstandyq ekonomıka ósiminiń negizgi draıverine ári qoǵamnyń turaqty damýynyń kepiline aınaldy. Al energııa resýrstarynyń artyp kele jatqan eksportynan túsetin tabys Tuńǵysh Prezıdenttiń sheshimi boıynsha Ulttyq qorǵa aýdarylady. Qazaqstan sheteldik seriktestermen yntymaqtasa otyryp, Batys jáne Shyǵys elderine qubyr joldarynyń jelisin saldy. Osylaısha, buǵan deıin Qytaı bastamashy bolǵan «Bir beldeý – bir jol» jahandyq jobasy sheńberinde energetıkalyq Jibek jolyn damytýǵa óz úlesin qosty», – dep atap ótti konferentsııany ashqan Elbasy kitaphanasynyń dırektory Baqytjan Temirbolat.
– Qazaqstannyń energetıkalyq sektoryn damytýdaǵy Elbasynyń róli erekshe. Ol salanyń damýyna eleýli serpin berip, el ekonomıkasyna tartylatyn tikeleı ınvestıtsııalar úlesin arttyrdy.... Qytaıdyń qarqyndy damyp kele jatqan ekonomıkasyn eskere kele, sondaı-aq aımaqtyń damý perspektıvalaryn zertteı otyryp, kórshilerimizben birge Qytaıǵa shıkizat eksporttaý úshin óndiristik áleýet pen energııa resýrstaryn arttyrý týraly ortaq sheshimge keldik. Osylaısha Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti N.Á. Nazarbaev bizdiń strategııalyq seriktesimiz – Qytaı Halyq Respýblıkasymen ózara tıimdi jáne tyǵyz yntymaqtastyq qurǵan zamanaýı energetıkalyq Jibek jolyn damytýdyń negizin qalyptastyra bildi. Táýelsizdik jyldary energııa resýrstaryn tasymaldaý úshin Jibek jolynyń barlyq elderin ózara baılanystyratyn qos mańyzdy qubyr salyndy. Olar – 2006 jyly salynǵan «Qazaqstan-Qytaı» munaı qubyry, ekinshisi 2009 jyly «Qazaqstan-Qytaı» gaz qubyry. Qubyrlar paıdalanýǵa berilgennen bastap Qytaıǵa shamamen 147 mıllıard tonna munaı men 44 mıllıard tekshe metr gaz tasymaldandy. Bul sandar energetıkalyq Jibek jolynyń óńirde ǵana emes, jalpy álemdik arenadaǵy mańyzdylyǵyn kórsetedi, – dep atap ótti QR Energetıka vıtse-mınıstri Áset Maǵaýov.
– Bul konferentsııa Qytaı men Ortalyq Azııa elderi arasyndaǵy dıplomatııalyq qatynastardyń ornaǵanyna 30 jyl tolýyna oraı der kezinde uıymdastyrylyp otyr. Bul birinshiden, ekijaqty ári kópjaqty energetıkalyq yntymaqtastyqty qorytyndylaýǵa, ekinshiden, bolashaqqa jospar qurýǵa múmkindik beretin sát. Osy seriktestikke bizdiń elderimizdiń saıası basshylyǵy basty nazar aýdaryp, qomaqty qarjy jumsaldy. Bul bizge kóptegen paıda ákeledi, – dedi QR-daǵy QHR Tótenshe jáne ókiletti elshisi Chjan Sıao.
–HH ǵasyrdyń sońynan bastap energetıka salasyndaǵy memleketterdiń ózara árekettestik máseleleri álemniń kóptegen memleketteriniń qyzmetinde ózekti boldy. Energııanyń jahandyq jaǵdaıynda energııanyń ózara táýeldiligin kúsheıtý ári turaqty energııamen qamtamasyz etý máselesin sheshý qajettiligi elderdiń syrtqy ister mekemeleriniń belsendiligin arttyrdy. Energııa resýrstary jahandyq saıasattyń mańyzdy quramdas bóligine aınaldy, al is júzinde energetıkalyq dıplomatııa jáne energetıkalyq qaýipsizdik syndy qundylyqtar qalyptasty. Energetıkalyq Jibek jolyn tilge tıek etkende, biz Qytaımen yntymaqtastyqqa toqtalamyz. Qazaqstan, Ortalyq Azııa elderi jáne Qytaı arasyndaǵy munaı jáne gaz salasyndaǵy seriktestik boıynsha tarıhı kelisimderge qol qoıylǵan sátten bastap yntymaqtastyq dáýiri bastaldy. Eger sheteldik saıası saraptamaǵa kóz júgirtetin bolsaq, onda Ortalyq Azııa elderi men Qytaı arasyndaǵy munaı-gaz ózara árekettestik taqyryby óte qyzyqty. Qytaıdyń bizdiń aımaqpen yntymaqtastyq máseleleri talqylanǵan kezde, kóptegen adamdardyń kókeıinde bul: geosaıasat álde ekonomıka, táýeldilik nemese paıda degen saýaldar turady. Bul suraqqa men dıplomatııa men pragmatızm dep jaýap berer edim, – dedi QR SІM janyndaǵy syrtqy saıası zertteýler ınstıtýtynyń basqarma tóraǵasynyń orynbasary Manarbek Qabazıev.
– Ótken ǵasyrdyń 90-shy jyldarynyń basynda Ortalyq Azııa elderi men Qytaı arasynda memleketaralyq qatynastar ornaǵannan keıin óńirde ejelgi Jibek jolyn zamanaýı jaǵdaıda jańǵyrtý perspektıvalary ashylyp, munaı-gaz yntymaqtastyǵy salasy da damydy. Búginde Qytaı ulttyq munaı-gaz korporatsııasy ózara tıimdi negizde Qazaqstan, Túrikmenstan, Ózbekstan, Tájikstan jáne Qyrǵyzstanda birqatar birlesken jobalardy tabysty júzege asyryp otyr. Qytaıda: «Myń qadamdyq jol, bir adymnan bastalady» deıdi. Osydan 24 jyl buryn korporatsııanyń ınvestıtsııalyq joly «SNPS-Aqtóbemunaıgaz» AQ jobasynan bastaý aldy. Kúrdeli de jemisti bastamadan ótken joba ózara tıimdi yntymaqtastyqtyń úlgisine, Ortalyq Azııadaǵy munaı-gaz jobalarynyń kóshbasshysy men lokomotıvine aınaldy. AQSh pen Eýropanyń munaı kompanııalary úmit úzgen kompanııa «Keńqııaq-tuz asty» ken ornynda kómirsýtek óndirýdi eki ese arttyrdy. Innovatsııany paıdalaný arqyly «Jańajol» ken ornynda da jumys jemisti boldy. Bıyl korporatsııanyń qatysýymen 100 mıllıon tonnadan astam qory bar «Soltústik Trýva» ken ornyn ıgerýdiń 15 jyldyǵy atap ótiledi, – dedi CNODC Qytaı Ulttyq korporatsııasynyń Vıtse-prezıdenti Chjan Chen Ý.
Sessııa barysynda TALAP qoldanbaly zertteýler ortalyǵynyń dırektory Rahym Oshaqbaev, Qytaı qoǵamy ǵylymy Akademııasynyń Reseı, Shyǵys Eýropa jáne Ortalyq Azııa ınstıtýty (RShEOAI) dırektory Sýn Chjýanjı , QR Prezıdenti janyndaǵy Ulttyq qoǵamdyq senim keńesiniń (UQSK) múshesi, saıasattanýshy Marat Shıbutov, Fýdan ýnıversıteti halyqaralyq zertteý ınstıtýtynyń Reseı jáne Ortalyq Azııany zertteý ortalyǵynyń dırektory Fen ıÝıtszıýn, QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Shyǵystaný ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri Erkin Baıdarov, Central Law (Ózbekstan) kompanııasynyń dırektory Úmit Áripjanov, Qytaıdy zertteý ortalyǵy dırektorynyń orynbasary Bolat Úsenov, QR Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasynyń Dıplomatııa ınstıtýtynyń dırektory Marıan Ábisheva, CABAR.asia (Qyrǵyzstan) portaldyń bas redaktory Nargıza Muratálıeva, Qytaı munaı ýnıversıteti Reseı men Ortalyq Azııany zertteý ortalyǵy dırektorynyń birinshi orynbasary Lıý Tsıan jáne basqalar baıandama jasady.
Іs-shara qorytyndysy boıynsha konferentsııa qatysýshylarynyń baıandamalary jınaq bolyp basylady.
Aıta keteıik, Qytaı Halyq Respýblıkasymen yntymaqtastyq – kópvektorly ózara árekettestiktiń aıasyndaǵy energetıkalyq Jibek jolyn qalyptastyrýdyń strategııalyq baǵyttarynyń biri.
Ótken ǵasyrdyń 1990-shy jyldarynyń sońynda Qazaqstan men Ortalyq Azııa elderiniń Qytaımen ken oryndaryn ıgerý jáne energııa resýrstaryn tasymaldaýǵa arnalǵan qubyrjoldar salý týraly sharttarǵa qol qoıýy óńirdiń munaı-gaz salasyn damytýdy ártaraptandyrýdaǵy naqty qadam boldy.
Osy jobalardyń arqasynda Qazaqstannyń óńirlik energetıkalyq hab retindegi róli asqaqtaı tústi. 2000 jyldary Qazaqstan men Reseıden Shyǵysqa kómirsýtekter eksporttaıtyn «Qazaqstan-Qytaı» munaı qubyry salyndy. Budan ári Qazaqstan aýmaǵynda « Ortalyq Azııa-Qytaı» magıstraldyq gaz qubyrynyń jelileri tartyla bastady. Bul jeliler aımaqtyq birneshe eldiń basyn biriktirip, Túrikmenstannan Qytaı naryǵyna «kógildir otyn» jiberedi.
2021-2022 jyldar – Qazaqstan, Ortalyq Azııa elderi jáne Qytaı arasyndaǵy munaı-gaz ınfraqurylymdyq jobalar úshin mańyzdy kezeń.
Alǵashqy jelisi 2005 jylǵy jeltoqsanda bastalǵan Qazaqstan-Qytaı munaı qubyry 15 jyldyq kezeńdi basyp ozdy.
«Atasý-Alashankoý» jáne «Keńqııaq-Qumkól» jelileriniń ınfraqurylymy Qazaqstannyń munaı eksportynyń ártaraptandyrylýyn keńeıtip, álemde jyldam damyp kele jatqan ári aýqymdy energııa resýrstaryn tutyný naryǵyna ıe QHR-ǵa munaıdy turaqty jetkizý múmkindigine qol jetkizdi.
«Qazaqstan-Qytaı» magıstraldyq qubyr júıesiniń óńirlik energetıkalyq yntymaqtastyq úshin strategııalyq mańyzy zor.
Atasý munaı termınalyndaǵy Omby (Reseı)-Pavlodar (Qazaqstan)-Shymkent-Túrkmenabad (Túrikmenstan) munaı qubyrymen jalǵaý arqyly Batys Sibirden munaıdy Reseımen tasymaldaý úshin de paıdalanylady.
Ekinshi onjyldyqta 2009 jyly «Ortalyq Azııa-Qytaı» gaz qubyry iske qosyldy.
Gaz qubyry jumys istegen jyldar ishinde Ortalyq Azııadaǵy eń aýqymdy gaz berý júıesine aınalyp, óńirdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna oń áser etti.
Gaz qubyrynyń Ortalyq Azııa úshin de, Qytaı úshin de strategııalyq mańyzy bar.
Ol Qazaqstan, Túrkimenstan, Ózbekstan, Qyrǵyzstan jáne Tájikstandy biriktirgen óńirdegi alǵashqy ınfraqurylymdyq joba boldy.
Budan soń olar gaz qubyrynyń tórtinshi tarmaǵy aıaqtalǵannan keıin kooperatsııaǵa qosylady.
