Eń uzaq ota 26 saǵatqa sozylǵan – bas-mı neırohırýrgi Aıdos Moldabekov
ASTANA. KAZINFORM — Adamzat shıpasyn tappaı kele jatqan derttiń biri – qaterli isik. 2023 jyldyń qorytyndy esebindegi derek boıynsha, elimizde 218 myń naýqas onkologııalyq esepte tur. Al, jyl saıyn elimizde 40 myńdaı adamnan qaterli isik anyqtalady. Naýqas sany ósken saıyn, onymen kúres te damyp, jetilip otyratyny zańdylyq. Osy oraıda, Astanadaǵy Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵy Bas-mı neırohırýrgııa bóliminiń dárigeri Aıdos Moldabekovpen bul salanyń qazirgi ahýaly, jetistigi týraly áńgime órbitken edik.
- Aıdos Esimhanuly, qarapaıym adam úshin neırohırýrgııa, sonyń ishinde bas-mı neırohırýrgııasy degen ne? Naýqas qalaı emdeledi? Ota qalaı jasalady?
- Bizdiń bólim — bas-mı neırohırýrgııasy bólimi. Mı patologııalary, isikterge ota jasaımyz. Budan bólek, osy Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵynda tamyr neırohırýrgııasy bólimshesi bar. Omyrtqa jáne perefırııalyq júıke júıesi bólimshesi, balalar neırohırýrgııasy jáne kishi ınvazıvti bólim bar. Dál bizdiń bólim mıdyń kez kelgen isigin, jylaýyqtardy ota arqyly alyp tastaýmen aınalysady.
- Bas-mı neırohırýrgy bolý úshin adamda qandaı qasıet bolý kerek dep oılaısyz?
- Men belgili bir qasıet bolý kerek dep oılamaımyn. Tabandylyq, tózimdilik kerek, tez sheshim qabyldaı bilý kerek. Dál osy neırohırrýgııa salasy óte kúrdeli sala ǵoı. Sondyqtan munda únemi ózin jetildirip otyratyn, óz isin súıetin adamdar ǵana qyzmet ete alady.
- Ózińiz osy salaǵa qalaı keldińiz?
- Men burynǵy Ońtústik Qazaqstan oblysy (qazirgi Túrkistan oblysy – red.) Tóle bı aýdany Qaratóbe eldimekeninde 1984 jyly dúnıege keldim. Sol aýylda 2001 jyly qazaqsha orta mektepti bitirdim. Sodan keıin arman qýyp Astanadaǵy medıtsınalyq JOO-ǵa tústik. Medıtsına salasyna kelýime naǵashylarymnyń yqpaly boldy, olar osy salada qyzmet etetin edi. Men es bile bastaǵanda Astanadaǵy medıtsına akademııasynda naǵashy aǵam oqıtyn. Sońǵy kýrstarda boldy, qatelespesem. Sol kisiniń aq halatpen túsken sýretterin kórip, meniń de qyzyǵýshylyǵym oıandy. Ekinshi jaǵdaı, ózimniń týǵan naǵashy atam pýlmonolog, medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor. Qazir zeınette, 85 jasqa kelip otyr. Sol kisilerge elikteý, solardaı bolsam degen arman meni osy salaǵa ákeldi.
- Sonyń ishinde osy neırohırýrgııaǵa salasyn tańdaýyńyzǵa ne sebep boldy?
- Bizde neırohırýrgııa salasy burynnan oblystyq, qalalyq aýrýhanalar deńgeıinde qyzmet kórsetip keldi ǵoı. 2008 jyly osy Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵynyń irgetasy qalandy. Sol kezde endi damyp kele jatqan jańa ári óte kúrdeli sala bolǵandyqtan tańdadym. Sebebi, men ózim árdaıym osyndaı kúrdeli, qıyn joldardy tańdap, sodan nátıje shyǵarǵandy unatatyn edim.
- Otalar ortasha eseppen qansha ýaqytqa sozylady?
- Qalypty jaǵdaıda 4-5 saǵatqa sozylady. Men oqýdy bitirip, eń birinshi otaǵa asıstent bolyp kirgende, 2009 jyly bolý kerek, ota 16 saǵatqa sozyldy. Kúrdeli otalar osylaı uzaqqa sozylady. Bizdiń ortalyqtaǵy rekord – 26 saǵat. Qan tamyrlary jáne fýnktsıonaldy neırohırýrgııanyń meńgerýshisi jasaǵan ota osynsha ýaqytqa sozylǵan. Biraq, ota uzaqtyǵymen maqtanatyn emes, sátti ótýimen baǵalanatyn nárse.
- Dáriger retinde túrli otalardy ótkize júrip qandaı adamdardyń otasy jeńil ári sátti ótetinin baıqadyńyz?
- Bul salada bir jazylmaǵan zańdylyq bar. Eger naýqastyń ózi medıtsına qyzmetkeri bolsa, onyń otasy aýyr bolady.
Qatelesýim múmkin, biraq meniń baıqaǵanymda, minezi aýyr, qyrsyqtaý adamdardyń qan toqtaýy da qıyn, otasy da uzaqqa sozylyp ketip jatady.
Odan keıin, joǵary jaqtaǵy bir tanysyna qońyraý shaldyryp, laýazymdy tamyr-tanysy arqyly ózin tapsyrtyp jatatyn adamdarda qıyndyqtar jıi týyndaıdy.
Al bizge túskende jaǵdaıy óte aýyr bolsa da, ortaǵa eshkimdi salmaı, shyn kóńilimen senip kelgen naýqastyń otasy sátti ótip jatady.
- Qaterli isikke shaldyqqan naýqastardyń qansha paıyzy osy bas-mı qaterli isigine dýshar bolady? Belgili bir statıstıka bar ma?
- Bizdiń elimizde jekeleı alǵan statıstıka joq, álemdik statıstıka bar. Ol boıynsha, jalpy qaterli isikke shaldyqqan naýqastardyń 20 paıyzdaıy — bas-mı qaterli isigine shaldyqqandar. Bas-mı isikteriniń birneshe túri bar: mı qabyǵynan shyǵatyn menıngıoma isigi, gıpofız adenomasy, odan keıin glıaldi isikter. Árqaısysynyń kezdesý jıiligi de ártúrli.
- Bas-mı isikteriniń ishindegi eń qaterlisi qaısy túri?
- Glıoblastoma dep aıtýǵa bolady.
- Ol neden paıda bolatyn nárse?
- Onyń birneshe sebepteri bar. Eń birinshi osy ımmýndyq júıeniń tómendeýi. Odan keıin aǵzada bolatyn gendik mýtatsııalardy aıtýǵa bolady. Ony qazir gendik deńgeıde zerttep jatyr. Keıde kúızelis, radıatsııalyq áserler, tamaqtanýǵa da baılanysty paıda bolady. Bizdiń ózimiz biletin endemıkalyq («endemıkalyq aýrýlar – belgili bir jerlerde ǵana kezdesetin aýrýlar» — red.) aýmaqtar bar. Mysaly Batys Qazaqstanda munaı zaýyttary bar ǵoı. Ondaı aýmaq hımıkattar óte kóp jer bolyp sanalady. Sodan keıin buryn polıgon bolǵan Semeı óńirinde kóp kezdesedi.
- Adam boıynda osyndaı qaterli isikter paıda bolmas úshin dáriger retinde qandaı keńes berer edińiz? Qalaı tamaqtanǵan durys? Qandaı paıdaly ádetter bolýy kerek?
- Keıde sportshylar da osy dertke shaldyǵyp qalyp jatady. Salaýatty ómir saltyn ustanǵan, durys tamaqtanǵan jón, árıne. Biraq, bul ózi genge baılanysty. Adamnyń geninde qaterli isikke beıimdilik bolsa, tuqymdarynda osyndaı naýqastar bolsa, ol túbi bir shyǵýy múmkin.
- Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵynda basqa qandaı kúrdeli otalar jasalady?
- Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵy - Ortalyq Azııadaǵy kóshbasshy klınıkalardyń biri. Ortalyqtyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy Ortalyq Azııada teńdesi joq jáne eń joǵarǵy halyqaralyq standarttarǵa sáıkes keledi. Ortalyqta 94 dáriger jáne 196 meıirger jumys isteıdi.
Bas-mı operatsııalary 5 kategorııaǵa bólinedi. Osy 5-sanattaǵy otalar eń kúrdelisi sanalady. Bizdiń ortalyqta kóbinese sol besinshi – óte kúrdeli sanattaǵy otalar jasalady.
JCI degen halyqaralyq standart bar. Bizdiń ortalyq osy Halyqaralyq Birikken komıssııa (Joint Commission International) akkredıtatsııasynan bıyl 4-ret ótedi. JCI akkredıtatsııasy Medıtsınalyq uıymnyń qyzmet kórsetý sapasy men qaýipsizdigin álem boıynsha obektıvti túrde moıyndaıtyn «altyn standart» sanalady. Osy akkredıtatsııadan eń birinshi bolyp elimizde Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵy ótken. Odan keıin qazir Kardıohırýrgııa ortalyǵy, PІB aýrýhanasy sekildi 8 klınıka qorǵady. Bul standartqa ótý úshin aýrýhananyń ınfraqurylymy ǵana emes, qurylǵylar, medıtsınalyq qyzmetkerler biliktiligi – bári sáıkes kelýi kerek.
- Qazirgi ýaqytta Serik Aqsholaqov «Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵy» AQ basqarmasynyń tóraǵasy qyzmetinde. Biz ol adamdy búginde álem moıyndaǵan neırohırýrg retinde tanımyz. Sheberdiń shyn baǵasyn sheber ǵana bere alady demekshi, Serik Qýandyqulynyń biz bilmeıtin, el bilmeıtin taǵy qandaı basqa qyrlary bar?
- Serik Qýandyquly myńnan bir týatyn tulǵa dep aıtar edim. Ol kisiniń professor, Medıtsına ǵylymdarynyń doktory, QR Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń akademıgi, ǵylym salasyndaǵy QR Memlekettik syıynyń laýreaty, «Qazaqstannyń Eńbek Eri» degen ataqtary bar. Tek medıtsınalyq qyzmetker emes, menedjerlik qabileti óte joǵary damyǵan, óte kommýnıkabeldi adam. Búkil dúnıejúzi boıynsha álemge áıgili dárigerlermen dostyq qatynasta. Osy ortalyq jańa ashylǵanda Serik Qýandyqulynyń osy qasıetiniń arqasynda ekiniń biriniń qoly jete bermeıtin ataqty neırohırýrgter Astanaǵa kelip, solardan sabaq aldyq. Sheberlik sabaqtaryn ótkizdi, praktıkasymen bólisti. Qatar júrip, asıstentsııa jasadyq. Tájirıbesin óz kózimizben kórdik.
Olar Reseıden, Shvetsııadan, Frantsııadan, Amerıkadan, Chehııadan keldi. Bylaısha aıtqanda, neırohırýrgııa salasyndaǵy ańyz adamdar ǵoı. Búkil oqyp júrgen kitaptarymyzdy jazǵan, atynda klınıkalar bar mamandar. Munyń bári Serik aǵamyzdyń iskerlik qabiletiniń arqasy dep sanaımyz.
Buryn bizdiń soltústik óńirdegi turǵyndar emdelý úshin Reseı jaqqa ketip qalatyn. Solar akademık N.N. Býrdenko atyndaǵy neırohırýrgııa ortalyǵyna barǵanda, «mundaı ota óz elderińde de jasalady ǵoı, Serik Aqsholaqov basqaryp otyrǵan ortalyqta bul otany jasata alasyzdar» dep qaıtaryp jiberedi eken. Bul kórshi el mamandarynyń bizdi kásibı turǵyda moıyndaýdy bildiredi.
- Bizdiń neırohırýrgııa salasyndaǵy mamandardyń kóbi qaı elde daıarlanady?
- Bizdiń ortalyqty alatyn bolsaq, mundaǵy mamandardyń kóbi, tipti barlyǵyna jýyǵy óz elimizde oqyǵan. Astanadaǵy medıtsına ýnıversıtetinde, Qaraǵandy, Almaty qalasyndaǵy medıtsınalyq JOO-lardy bitirgen, qazir osy klınıkada qyzmet atqaryp jatyr. Alaıda bizdiń mamandar únemi sheteldik ozyq klınıkalarda tájirıbe almasýdan ótip, bilimin úzdiksiz jetildirip otyrady.
- Osy ortalyq ashylǵanǵa deıin elimizdiń neırohırýrgııasynyń jaǵdaıy qalaı bolǵan edi?
- Elimizdiń neırohırýrgııasy týraly aıta otyryp, KSRO men Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen dárigeri, Densaýlyq saqtaý úzdigi, «Altyn skalpel» marapatynyń ıegeri, Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵynyń qurmetti professory bolǵan Kójekov Meımantaı Kójekovıch týraly aıtpaýǵa bolmaıdy. Ataqty neırohırýrg Reseıdegi N.N. Býrdenko atyndaǵy neırohırýrgııa ınstıtýtynyń túlegi. Bizdiń ortalyqtaǵy kóptegen neırohırýrgter sol kisiden tálim alǵan.
Kezinde Meımentaı Kójekovtiń bólimine negizdelgen Almatydaǵy dárigerlerdiń biliktiligin arttyrý memlekettik ınstıtýtynda búkil Odaqtan kelip dárigerler tálim alǵan. Sondyqtan bizde neırohırýrgııa mektebi erte qalyptasqan dep aıtýǵa bolady.
- Álem boıynsha neırohırýrgııa salasynda qaı elder úzdik sanalady? Qaı eldermen biz tájirıbe almasamyz?
- Eýropa elderi. Frantsýzdarmen, nemistermen, koreılermen tájirıbe almasyp turamyz. Bul salada Amerıka óte myqty. Japon mamandarymen baılanystamyz. Eger, belgili bir maman qaıbir elde oqyp, bilimin jetildirgisi kelse, sondaǵy klınıkaǵa hat jazyp, taǵylymdamadan ótkisi keletinin bildiredi. Sodan keıin ol ortalyq bizdiń eldiń azamatyna shaqyrtý jiberedi. Solaısha kez kelgen álemdik klınıkadan tájirıbe alyp qaıtýǵa bolady. Basty talap – aǵylshyn tilin jetik bilý.
- Siz ózińiz shet memleketterde taǵylymdamadan ótip kórdińiz be?
- Germanııada bir aı boldym. Odan keıin Italııa, Ispanııada, sosyn byltyr qyrkúıekte Barselonaǵa baryp keldim.
- Olardan qandaı artyqshylyqtar baıqadyńyz?
- Qurylǵylarda artyqshylyq bar. Sosyn shyǵyn bolatyn materıaldar jaǵynda tapshylyq joq. Bizde keıbir materıaldar bir-eki ret paıdalanylsa, olarda ol tek bir ret qana qoldanylady degen sekildi.
- Qazirgi kezde bizdiń neırohırýrgııa salasynyń mamandary sheteldik naýqastardy da emdep jatyr degen málimet aldyq. Jylyna otandyq neırohırýrgter qansha shetelden kelgen naýqasqa ota jasaıdy?
- Bizdiń ortalyqta qazirdiń ózinde 400-den astam sheteldik patsıent em aldy. AQSh, ıAmaıka, Gvıneıa, Ulybrıtanııa, Kanada, Frantsııa, Italııa, Germanııa, Mysyr, Ortalyq Azııa elderi, Irlandııa, Qytaı, Reseı sekildi álemniń 27 elinen naýqastar bizdiń klınıkada ota jasatqan.
Taǵy bir aıta ketetin nárse, bizdiń elimizdiń shalǵaı óńirlerindegi turǵyndar Astanada osyndaı úlken ortalyq barynan kóp jaǵdaıda beıhabar bolyp jatady. Alǵashqy otasyn Túrkııada ne Reseıde jasatyp, ekinshisinde bizge keledi, sol kezde «nege birden ózimizde jasatpadyńyz» dep suraımyz ǵoı. Sonda, bundaı ortalyq baryn bilmegenin, estimegenin aıtady. Jergilikti jerde elimizdegi medıtsınalyq klınıkalardyń nasıhaty jetkiliksiz bolǵandyqtan osyndaı jaǵdaılar bolyp jatyr.
Ótkende elordadaǵy Nazarbaev ýnıversıtetinde qyzmet atqaratyn Avstrııa eliniń bir azamaty ota jasatty. Sheteldikterdiń bizge kelýiniń bir sebebi – bizdiń klınıkanyń Joint Commission International akkredıtatsııasynan ótkendigi bolsa, endi bir sebebi — bizdiń elde mundaı ota jasatý sheteldegiden arzan bolýynda.
- Bizdiń eldegi neırohırýrgııa Ortalyq Azııa elderiniń ishinde qaı deńgeıde?
- Ortalyq Azııa boıynsha aldyńǵy oryndamyz. Qazir tehnologııa damyǵan ǵoı, keı qıyn otalar týraly onlaın konsýltatsııa uıymdastyramyz. Konsılıým ótkizý jaıly biraz eldiń ortalyqtarymen memorandým jasalǵan. Germanııamen, Koreıamen, Reseıdegi Býrdenko atyndaǵy ortalyqpen qıyn otalardy talqylap, ortaq sheshimderge toqtalamyz.
- Áńgimeńizge rahmet!
