Elorda bederi: ózgeris pen ósim
Jýyrda Dúnıejúzilik qalalyq derekter keńesi (WCCD) Astana qalasyn 19 negizgi sala boıynsha muqııat baǵalaýdan ótkizgen bolatyn. Nátıjesinde elordaǵa halyqaralyq «Silver» deńgeıi boıynsha sertıfıkat tabystaldy. Osy oraıda Kazinform tilshisi bas qalanyń damý baǵytyn baǵamdap, uıym nazaryna iligý syryn saraptap kórdi.
2014 jyly jasalǵan ISO 37120 standarty 2018 jyly qaıta jańartylǵanyn bilemiz. Álemde 140-tan astam megapolıs ǵana atalǵan standartqa sáıkes keledi. Olardyń ishinde Los-Andjeles, London, Dýbaı, Iohannesbýrg, Varshava syndy qalalar bar. Endi Astana resmı túrde qoǵamdastyqqa qosylyp, «Turaqty qala» mártebesin alyp otyr. Elorda Ortalyq Azııadaǵy «Turaqty qalalar men qaýymdastyqtar – Qalalyq qyzmetter men ómir sapasynyń kórsetkishteri» standartyna laıyq dep tanylǵan alǵashqy shahardyń sanatyna endi.
Bul – múmkindik pen mártebe, sebebi sertıfıkat týrızmdi damytýda, halyqaralyq ınvestıtsııalardy tartýda, álemdik áriptestermen baılanysty nyǵaıtýda kómegi kóp.
Baǵyt: áleýet pen áleýmet
Bıyl elordanyń jeke tabysy alǵash ret 1 trln teńgeden asty. Ásirese kásipkerlik sektoryndaǵy aıaqalys aýqymdy. Shaǵyn jáne orta bıznes elorda ekonomıkasynyń 72,1%-na jetken – respýblıka boıynsha eń joǵary kórsetkish. Ózge óńirlerde bul statıstıka 38,2%-dan aspaıtynyn eskersek, salaǵa salynǵan ınvestıtsııanyń yqpaly seziletindeı.
Árıne, mundaı kórsetkish halyq sanynyń kóbeıýine áser etkeni anyq. 1,5 mıllıonnan astam turǵyn ınfraqurylymǵa salmaq túsirip, áleýmettik nysandardy salýǵa ıtermeleýde. Mysaly, 11 aıdyń ishinde Astana qalasynda 3,6 mln sharshy metr turǵyn úı paıdalanýǵa berilgen, jyl sońynda 4 mln sharshy metrge jetedi degen boljam bar. Oǵan qosa bıyl 142 úıdiń qurylysy aıaqtalyp, shamamen 15,6 myń úlesker-otbasy turǵyn úımen qamtamasyz etilgen bolatyn. Al 2029 jylǵa deıin 206 apatty úıdiń turǵyndaryn qonystandyrý josparlanypty.
Osy rette ınjenerlik ınfraqurylym baǵytyndaǵy bastamalardy nazarda ustaý oryndy. Mysaly, elorda bıligi «Telman» gaz jylý stantsııasynyń qurylysyn qolǵa alǵanyn bilemiz, keler jyly «Ońtústik-Batys» gaz jylý stantsııasynyń qurylysy bastalady. Nátıjesinde 2035 jylǵa deıin qalany jylýmen qamtýda olqylyq bolmaıdy.
«Astana keıingi eki jylda jylý berý maýsymyn jylý profıtsıtimen ótkizip jatyr. 2023 jyly «Turan» jáne «Ońtústik-Shyǵys» jańa gaz jylý stantsııalarynyń iske qosylýynyń arqasynda JEO-3 birinshi kezeginiń jylý qýaty 30%-ǵa ulǵaıdy. Bul qalanyń qajettilikterin tolyǵymen qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Mysaly, qazirgi ýaqytta aýanyń ortasha temperatýrasy -10, -15 gradýs bolǵan kezde jylý generatsııasynyń profıtsıti saǵatyna 1200 Gkal quraıdy, – dedi qala ákimi Jeńis Qasymbek.
Aıta keterligi, keıingi jyldary Astanada rekordty kólemde mektep salyndy. Bıylǵy oqý jylynyń ózinde 18 mektep salynýǵa berilgen. Olardyń bir bóligi «Jaıly mektep» ulttyq jobasy aıasynda júzege asqan.
Oqý oryndary qalanyń barlyq aýdanynda, sonyń ishinde turǵyn alaptarda da salynyp jatyr. Mysaly, jeltoqsan aıynda Úrker turǵyn alabynda jańa úlgidegi mektep ashyldy. Oqý orny eki aýysymda 4 myń oqýshy ornyna eseptelgen. Qazirgi ýaqytta №69 mektep-lıtseıinde balalar úsh aýysymda oqıdy. Osylaısha, jańa mektepte júkteme azaımaq. Jalpy 2024-2025 jyldary «Jaıly mektep» ulttyq jobasy aıasynda 24 mektep salynady dep josparlanǵan. Joba júzege assa, 90 myńǵa jýyq oqýshy jańa mektepte bilim alady degendi bildiredi.
Infraqurylymda min bar ma?
Elorda turǵyndary úshin aıtýly jańalyq – jańa avtobýstardyń kóbeıýi. Bıyl Astana qoǵamdyq kólik parki 45%-ǵa jańardy. Keıingi eki jylda jelige 700-den astam avtobýs qosylǵan. Keler jyly qoǵamdyq kólik parkine taǵy 300 avtobýs qosylady degen jospar bar.
«Bıyl jalpy uzyndyǵy 60 km bolatyn 50 kóshege ortasha jóndeý júrgizildi. Ál-Farabı dańǵylynan Táýelsizdik dańǵylyna deıingi kópirdiń qurylysy aıaqtaldy, bul Máńgilik El dańǵylyndaǵy kólik aǵynynyń azaıýyna áser etti, sol sııaqty oń jáne sol jaǵalaý arasyndaǵy jyldam qozǵalysqa septigin tıgizdi. Sondaı-aq jyl saıyn qalaǵa jańa avtobýstar jetkizip, qoǵamdyq kólik parkin jaqsartý boıynsha jumys isteımiz», –- dedi Astana ákimi.
Osy oraıda ýrbanıst mamandar qala ınfraqurylymyn ázirleý barysynda kólik keptelisi men halyq kóp qonystanǵan aımaqtarǵa monıtorıng jasaý qajet degen pikirde.
«Astana men Almaty – jaıaý júrginshilerge arnalǵan qalalar. Qalǵan oblys ortalyqtary da jaıaý júrginshilerge baǵyttalǵan, sebebi mundaı «qalalyq josparlaý» Keńes Odaǵynan mura ekeni túsinikti. Biraq qazir qala keńeıdi, halyq kóp shoǵyrlanǵan aımaq qaladan alys. Kóbi kólikpen qala ortalyǵyna qatynaýǵa májbúr. Al kólik qozǵalysy kepteliske ákeledi. Osy turǵydan qalalyq ınfraqurylymdy oılastyrý mańyzdy, – dedi ýrbanıst Ahmet Ahmetov.
Bul baǵytta qala ákimdiginen Keshendi kólik júıesin damytý strategııasy ázirlengenin bildik. Baǵdarlamanyń negizgi mindetiniń biri – qoǵamdyq kólikti paıdalanýdyń úlesin 71%-ǵa deıin arttyrý. Bul qarbalas ýaqytta qozǵalys jyldamdyǵyn ulǵaıtýǵa ári keptelisti azaıtýǵa múmkindik bermek.
Sonymen qatar LRT qurylysy aıaqtalsa, júkteme jeńildeıtini belgili. Qazir estakada bóliginiń qurylysy aıaqtalyp, stantsııalarda temirbeton jumysy máresine jetken. Esil ózeni arqyly kópir salynyp, 18 stantsııanyń qurylysy júrýde, ákimdik 2026 jyldyń sońyna deıin jobany tolyq aıaqtaýdy josparlap otyr. Onyń ishinde Qabanbaı batyr dańǵyly men Qaldaıaqov kóshesiniń boıyndaǵy LRT estakadasy astyndaǵy aýmaqty abattandyrý qarastyrylǵan.
Astananyń halyqaralyq sertıfıkat ıelenýine ınfraqurylymnan bólek kógaldandyrýdyń úlesi mol. Qalany kógaldandyrý jarǵysyna nazar aýdarsaq, aıtarlyqtaı jumysty ańǵarýǵa bolady. Bıyl qala men «jasyl beldeý» aýmaǵynda 1 mıllıon jasyl jelek otyrǵyzylǵan. Olardyń ishinde jergilikti klımatqa beıimdelgen eýropalyq aǵash túrleri de bar. Onyń ústine árbir qurylys salýshyǵa dendroplandy iske asyrý, óz nysany aınalasyndaǵy jasyl jelekterdi úsh jyl boıy kútip-baptaý mindeti júktelgen. Onsyz ákimdik nysandy qabyldamaıdy.
«Bıyl abattandyrý boıynsha aýqymdy jumys júrgizildi. Táýelsizdik saraıynyń aldyndaǵy «Qazaq Eli» alańynda jalpy aýdany 13 gektar aýmaqta keshendi abattandyrý júrgizildi, Júrgenov kóshesinde jasyl býlvar ashyldy. Sondaı-aq Almaty aýdanynda Aqbulaq ózeniniń jaǵalaýy abattandyrylyp, ótken jyly Sh.Qudaıberdiuly dańǵylynan Abylaı han dańǵylyna deıin jumys júrgizildi. Bıyl Abylaı han dańǵylynan Amman kóshesine deıin kógaldandyrylady», – dedi elorda ákimi.
Sonymen qatar Ulytaý, Myńjyldyq alleıalary, Máńgilik el jáne Táýelsizdik, Turan dańǵyldary men «Kerýen» jáne «Han Shatyr» SOO janyndaǵy gúlzarlardyń kórki kirgenin baıqadyq.
Astananyń endigi mejesi – ISO 37122, ıaǵnı «aqyldy» qala sertıfıkatyn alý. Bul baǵytta naqty josparlar ázirlengen, tsıfrlandyrýdaǵy basymdyq ta osy salada. Máselen, qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin «Smart City» jobasy qolǵa alyndy. Zııatty beınebaqylaý júıesine qurylǵan joba jol qozǵalys erejesin buzý, sıtýatsııalyq taldaýdy jasandy ıntellekt kómegimen sheshedi. Aldaǵy ýaqytta atalǵan bastama aıasynda 22 myń kamera men 1200 jyldamdyq ólshegish ornatylatyn bolady.
Aıta keterligi qazir elordada 3 myńnan astam «Sergek» kamerasy ornatylyp, iKomek jobasy júzege asýda. Bul qaýipsizdik pen jedel áreket etýde taptyrmas kómekke aınalǵan.
Buǵan deıin Astanada 24 mektep ashylǵanyn jazǵan bolatynbyz.