Elimizdiń saılaý júıesinde tyń serpilis baıqalady

ASTANA. KAZINFORM – Elimizde sońǵy ýaqytta saılaý júıesi jańa qarqyn alyp jatqanyn ańǵarýǵa bolady. Aýyl ákimderin turǵyndardyń ózderi saılaýy, bıýlletendegi ózgerister, taǵysyn taǵy qoǵamnyń saılaýǵa qatysty saýatyn arttyra túskendeı.

Osy rette, Ortalyq saılaý komıssııasynyń tóraǵasy Nurlan Ábdirov Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde «Qazaqstannyń saılaý júıesin damytýdyń ózekti trendteri» taqyrybynda sóz sóıledi. Іs-sharaǵa stýdentter men professorlyq-oqytýshylyq quram ókilderi, sondaı-aq OSK hatshysy, músheleri, komıssııa janyndaǵy Sarapshylyq keńesiniń, elimizdiń birqatar óńiriniń aýmaqtyq saılaý komıssııalarynyń músheleri qatysty.

Dáris kezinde N.Ábdirov 1993 jylǵy 8 jeltoqsanda eldiń Ortalyq saılaý komıssııasy qurylǵan sátten bas­tap Qazaqstan táýelsizdigi kezeńinde eldiń saılaý júıesi men saılaý organdarynyń damýy jáne transformatsııalanýy máselelerine toqtaldy.

«Osy kúnnen bastap komıssııa ortalyq deńgeıde jumys isteıtin turaqty ınstantsııa­ǵa, memlekettik basqarýdyń tolyqqandy organyna aınaldy», - dep atap ótti ol.

1995 jyly OSK ókilettik­terin belgilep bergen «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Konstıtýtsııalyq zań qabyl­dandy. Komıssııa saılaý organdarynyń biryńǵaı júıe­sin basqardy jáne qurylǵan kezinen bastap memlekettik bıliktiń zańdy ınstıtýttaryn qalyptastyrýǵa tikeleı qatysa otyryp, Qazaqstannyń qalyptasý tarıhymen tyǵyz baılanysty boldy.

Kóptegen bedeldi halyqara­lyq uıymnyń belsendi múshesi bola otyra, Qazaqstan erkin jáne básekelestik saılaý ótkizýde barlyq mindettemesin ustanady. Memleket basshysy, Parlament jáne máslıhat depýtattary, sondaı-aq ákim­derdiń saılaýy elimizde ult­tyq zańnamaǵa jáne Adam quqyq­tarynyń jalpyǵa birdeı dek­laratsııasynda (1948 jyl), Azamattyq jáne saıası quqyqtar týraly halyqaralyq paktide (1966), EQYU Kopengagen Keńesiniń Qujatynda (1990) qamtylǵan demokra­tııa­lyq saılaýdyń jalpyǵa birdeı tanylǵan qaǵıdattaryna sáı­kes ótedi. OSK tóraǵasy atap ótkendeı, búginde azamattardyń saılaý quqyqtarynyń saqtalýyna kepildik beretin tolyqqandy zańnamalyq baza quryldy.

Elimizdiń saılaý organdary osy jyldarda mańyzdy 39 iri eldik elektoraldyq naýqan ótkizdi. Sondaı-aq bes eldik naýqan – el Konstıtýtsııasyna tolyqtyrýlar men ózgerister engizý jónindegi referendým, Prezıdent, Senat depýtattaryn, Májilis depýtattaryn, barlyq deńgeıdegi máslıhat depýtattaryn saılaýlar bir jyl ishinde ótkizildi. 2021 jyly engizilgen sátten bastap saılaý komıssııa­lary eki myńnan asa (2144) aýyl ákimderin saılaý naýqa­nyn uıymdastyrdy. Bul aýyl deńgeıindegi ákim­derdiń jalpy sanynyń 91,5%-yn qamtıdy. Ótken jyl­dyń sońynda alǵash ret qanat­qaq­ty rejimde aýdandar men ob­lys­tyq mańyzy bar qalalar­dyń 45 ákimin tikeleı saılaý ótti.

Búginde elimizdegi saılaý úderisi búkil saıası júıemen birge damýyn jáne reformalanýyn jalǵastyryp keledi. N.Ábdirov dáris barysynda 2022 jylǵy 5 maýsymda ótken respýblıkalyq referendýmda jalpyhalyqtyq qoldaý tapqan Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń konstıtýtsııalyq reformasyna baılanys­ty saılaý zańnamasynyń ir­geli jańalyqtary týraly aıtyp berdi.

«Ortalyqta jáne jergilikti jerlerde mem­le­kettik bılik pen bas­qarý organ­daryna laýazymdy tul­ǵalardy saılaýdyń túbegeıli jańa tártibi belgilendi», - dedi ol.

Ortsaılaýkomnyń basshysy saıası reformalar taqyrybyn da qozǵady, onyń ishinde saılaý básekelestigi úshin alańdy edáýir keńeıtken saıası partııalardy tirkeý rásimin jeńildetý bar. OSK-niń transparentti jumys formatyna kóshkenin atap ótken ol: «Ulttyq jáne halyqaralyq ınstıtýttarmen baılanystyń jańa arnalary jolǵa qoıyldy. 2022 jyly qurylǵan OSK janyndaǵy dıa­log alańdary – Sarapshylyq keńes jáne Jas saılaýshylar klýby qarqyndy damyp keledi, múgedektigi bar adamdardyń saılaý quqyqtaryn qamtama­syz etý jónindegi jumys toby­nyń qyzmeti qaıta formattaldy. Sarapshylyq keńes alańyn­­­da eldegi saılaý barysyn halyqaralyq baıqaý qorytyndylaryn keńinen, jan-jaqty jáne ashyq talqylaý dástúri qalyptasyp keledi», - dedi.

Sonymen qatar OSK mú­she­­­leriniń saılaý naýqan­dary barysynda, saı­laýa­ra­lyq kezeńderde óńir­lerdiń jurtshylyǵymen jáne jas­tarymen turaqty tikeleı, a­shyq dıalog formaty qu­ry­lyp keledi. N.Ábdirov dáriske qatysýshylarǵa saılaý salasyndaǵy halyqaralyq qatynastardyń damýy týraly aıtyp berdi. Máselen, búgingi tańda 11 eldiń ortalyq saılaý organdarymen yntymaqtastyq týraly ekijaqty qujattarǵa qol qoıylǵan.

Komıssııanyń strategııa­lyq mıssııasyna toqtalǵan N.Ábdirov: «Mindetimiz – ót­ken joldy túsiný, sondaı-aq Pre­zı­denttiń saıası reformasyn eskere otyryp, saılaý organdarynyń búkil júıe­simen birge OSK damý perspek­tıvalaryn aıqyndaý», - dedi.