Elimizde jastar arasynda júre paıda bolatyn aýrýlar kóp - Astana medıtsına ýnıversıtetiniń professory T. Ajenov

ASTANA. QazAqparat - Halqymyz «aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» dep aıtady. Búginde elimizde túrli skrınıngtik baǵdarlamalar arqyly qoǵamda keńinen taraǵan aýrýlardyń aldyn alý baǵytynda jumystar atqarylýda. Alaıda, túrli syltaýlarmen nemese sebeptermen el halqynyń kópshiligi aldyn ala tekserilýge mán bermeı jatady. Dárigerler búgingi ekologııalyq jáne túrli aýrýlardyń tez taralýy faktorlaryn eskere otyryp, der kezinde tekserýden ótip, em-dom qabyldaýdyń ózektiligine basymdyq berip otyr. Osy oraıda Astana medıtsına ýnıversıteti Otorınolarıngologııa kafedrasynyń professory, joǵary dárejeli dáriger sanatyna ıe bolyp otyrǵan Talapbek Ajenovten suhbat alyp, medıtsına salasynyń ahýaly boıynsha pikirin bildik. Búginde ol sonymen qatar óz salasynda QR Prezıdenti Іs basqarmasy medıtsınalyq ortalyǵynyń Ortalyq klınıkalyq aýrýhanasynda qyzmet etýde.

- Talapbek Muratuly, medıtsına salasynda stýdentterge tálim berý úderisine tikeleı qatysyp júrsiz. Osy oraıda jas mamandardy oqytýda qandaı problemalar bar?

- Burynǵyǵa qaraǵanda qazirgi kezde stýdentterdi oqytý ádistemesi ózgertildi. Sebebi, buryn 6 jyl oqıtyn bolsa, búginde 5 jyl oqyp, odan keıin ary qaraı tańdaǵan baǵyty boıynsha bilimin jalǵastyrady. Jalpy medıtsına aıasynda dárigerler daıarlanady jáne sodan keıin ózderiniń naqty mamandyqtary boıynsha oqytylady. Jalpy oqý úderisi 9-10 jyldy qamtıdy. Odan keıin olar maman bolady.

Biraq, bir kemshin tusy - qazir balalar dárigerleriniń pedıatr fakýlteti joq. Olar jalpy medıtsına aıasynda daıarlanady. Meniń oıymsha, pedıatrlar bólek oqytylǵany durys. Óıtkeni, balalardyń aǵzasy eresekterge qaraǵanda bólek. ıAǵnı, eresekterdegi aýrýlar balalarda ózgeshe júredi. Dári-dármekterdi taǵaıyndaý da basqasha bolady. Osy oraıda stýdent birinshi kýrstan bastap osy baǵytta oqytylyp, úıretilýi kerek. Bul turǵyda burynǵy osy ádis durys dep sanaımyn.

Halyqaralyq úderiske saı qazirgi ádis boıynsha jalpy medıtsına boıynsha oqytylady. Negizi dáriger ózi izdenip, oqýyna aıryqsha mán berýi kerek. Joǵary oqý ornyn bitirgenderdiń barlyǵy dáriger bolyp shyǵa bermeıdi.

- Jalaqy máselesi týraly ne aıtasyz?

- Endi joǵary dárejedegi jalaqy alý úshin dárigerlerdiń ózi bilimin joǵarylatýǵa qyzyǵýshylyq bolady. Osy oraıda joǵary jalaqyǵa oraı esh dáriger óz isine nemquraıdy qaramaıdy. Qazirgi kezde dárigerlerdiń jumysyn yntalandyrý tetikterin qoldaýǵa ıe.

- Shetelde taǵylymdamadan ótip, biliktilikti jetildirý nátıjesi týraly pikirińizdi bilsek?

- Shetelde tájirıbe almasý óte durys. Ózim de birneshe elde bolyp, olardyń tájirıbesin kórdim. Shetelde burynnan qalyptasqan ózindik ádister men tájirıbe bar. Biz buǵan endi kóship jatyrmyz. Medıtsına salasyndaǵy jańa quraldar men jabdyqtar olarda paıda bolady. Máselen Astana men Almatyda bundaı jabdyqtar bolsa da, elimizdegi jergilikti jerlerde endi ǵana keńinen taralyp jatyr. Damyǵan shet memleketterde bul jaǵynan óte joǵary deńgeıde qamtylǵan. Sondyqtan olarǵa baryp, tájirıbe almasyp, bilimdi shyńdaǵan durys qadam. Birinshiden, tildi meńgerip alý kerek. Dáriger shetten oqyp kelgennen keıin, Qazaqstanda da sondaı apparattar bolýy kerek jáne tıisti jaǵdaıdy qalyptastyrǵan abzal. Sonymen qatar kómekshi medbıkeniń de bilimine erekshe nazar aýdarǵan jón. Mysaly operatsııalyq brıgada degen bar. Osy oraıda oqytqan kezde onyń quramyndaǵy anestezıologty, hırýrgty, medbıkeni barlyǵyn birge jiberý kerek. Bul komanda kelgennen soń birlese, jaqsy jumys isteıtin bolady.

Taǵy bir mańyzdy másele, jaqsy klınıkadaǵy dárigerlerdi ózimizge sheberlik-synyptaryn júrgizýge shaqyrtý qajet. Ásirese, jergilikti jerlerge jańadan jetkizilgen jańa apparatýralarmen is júzinde jumys isteı alatyn mamandardy shaqyrtyp, onyń jumys tájirıbesin elimizdegi dárigerlerge kórsetý mańyzdy.

-Sizdiń oıyńyzsha, qaı eldiń tájirıbesine erekshe mán berý kerek?

- Izraılde, Ońtústik Koreıada, Germanııada, Polshada bolyp, olardyń múmkindikterimen tanystym. Osy oraıda Eýropanyń tájirıbesi, klınıkalary qatty unady. Sońǵy kezde Koreıa Respýblıkasynyń medıtsınasy unap júr. Sala da óte jaqsy damyp ketken. Apparatýrasy óte jaqsy deńgeıde. Sondyqtan naýqastarǵa joǵary deńgeıde qyzmet kórsetedi. Sonymen qatar bul eldiń úıretýi de jaqsy, barlyǵy ashyq ári qoljetimdi.

- Sizdiń salańyzda mamandar tapshylyǵy qatty sezile me?

- Árıne, mamandar tapshylyǵy bar. LOR- dárigerler jetispeıdi. Osy baǵyttaǵy dárigerler úlken qalalarda, oblys ortalyqtarynda bar, al aýyldy aıtpaǵanda, aýdan ortalyqtarynda kóbine LOR-dárigerler tapshy. Olardyń qyzmetin kóbine terapevter, hırýrgter atqaryp júr. Atap aıtqanda, jas mamandardyń kóbi múmkindiginshe qalada qalǵysy keledi. Sonymen qatar operatsııalardy hırýrgter jasaı beredi, al josparly operatsııalar boıynsha naýqastardy oblys ortalyqtaryna, Astana men Almatyǵa jiberip jatady.

Qýantarlyǵy, búginde mektepti «Altyn belgimen» támamdaǵandar medıtsınalyq oqý ornyna jıi túsýde. Meniń oıymsha, dárigerlerdiń jaǵdaıy jaqsara bastaǵandyqtan, jastar osy salaǵa nazar aýdara bastady. Jalaqy da kóterilýde.

- Usynys bolyp jatsa, oblys nemese aýdan ortalyǵyndaǵy aýrýhanaǵa baryp, qyzmet etýge daıynsyz ba?

- Árıne, barýǵa bolady. Dál qazirgi jaǵdaıda men salanyń mamany retinde osy jerde jastardy daıarlap, olardy óńirlerge baǵyttaǵanymyz tıimdirek. Máselen, óńirge qyzmetke barsam, ol jerde búginde men jumys istep otyrǵan apparatýralar bolmaýy múmkin jáne olardyń bul jabdyqtardy alyp berýge jaǵdaıy kótermeýi yqtımal. Al Astanada eń qajetti quraldardyń barlyǵy bar. Sondyqtan dárigerler osynda kelip úırengeni jaqsy. Keıin jas mamandar osy biliktiligin jetildirgennen soń, jergilikti jerlerde josparly túrde sońǵy býyndy tehnologııalardy bas dárigerge alǵyzýǵa yqpal etýi kerek. Shákirtimdi daıarlap, ony Mańǵystaý oblysyna jiberdik. Qazirgi kezde onyń jumysyna klınıka da rıza, sonymen qatar dárigerdiń ózi de jasalǵan jaǵdaıǵa qýanyshty.

- Sizdiń salada qaı eldiń apparatýralaryn jıi paıdalanasyzdar?

- Ózimizdiń mamandyq boıynsha aıtatyn bolsam, nemisterdiń, japondardyń tehnologııalary jaqsy. Al Reseıdiń apparatýralaryn sońynan qoldanamyz. Eýropalyq quraldar qymbat, biraq kóp jyldar boıy qyzmet jasaı alady. Biraq osy jabdyqtar mıllıondaǵan qarjyǵa baǵalanǵandyqtan, olardy aýrýhanalardyń bıýdjeti kóbine kótere almaı jatady. Bundaı jabdyqtar jeke klınıkalarda kóptep paıda bolýda.

- Jekemenshik klınıkalarǵa kózqarasyńyz qandaı?

- Naýqastardyń barlyǵy ýaqyttarynyń tyǵyzdyǵyna baılanysty memlekettik klınıkalarǵa kele almaıdy. Portalǵa tirkelý (memlekettik emdeý mekemelerine) úshin eki aıǵa deıin ýaqyttary ketip qalady. Keıbir naýqastardyń jaǵdaı jaqsy. Jumysy men jalaqysy jaqsy bolǵandyqtan, olar jeke klınıkalardyń qyzmetine júginedi. Máselen, Germanııada, Izraılde dárigerler kúndiz memlekettik aýrýhanada, al tústen keıin jeke klınıkalarda jumys isteıdi. Sondyqtan osyndaı emdeý mekemeleri qajet dep oılaımyn.

- Em qabyldaýǵa keletin adamdardyń kóbisi qaı jas aralyǵynda jıi kezdesedi?

-Bizdiń mamandyq boıynsha jastar men orta jastaǵy adamdar kóbine murynnyń tynys almaýy, qulaqtan iriń aǵýy, ıaǵnı bala kezinen durys kútinbegendikten týyndaıtyn, júre paıda bolatyn indettermen keledi. Bizde týabitken aýrýlar kóp emes. Ata-analar balalarynyń kishkentaı kezindegi aýrýlardyń belgilerine nazar aýdara bermeıdi. Keıinnen ol dertteri ýshyǵady, osynyń saldarynan jastar áskerge jaramaı qalyp jatady. Júre paıda bolatyn aýrýlar jastarda jıi kezdesip jatady. Baıqaǵanym, eýropalyq elderde egde jastaǵy adamdar kóbine osyndaı aýrýlarǵa shaldyǵyp jatady. Osy elderde jastar sportqa, salaýatty ómir saltyna aıryqsha mán beredi, sebebi, olar ómirdiń yrǵaǵynan, jumystan qalýǵa bolmaıdy degen qaǵıdany ustanady. Densaýlyǵyn der kezinde teksertip otyrady. Sondyqtan bizdiń de jastar osyǵan mán berýi kerek.

- Áńgimeńizge rahmet!