Elena Kovzel: Tumaýdyń COVID-19 vırýsymen qabat juǵýy qaýipti
– Elena Fedorovna, qazaqstandyq medıtsına álemdik medıtsına sııaqty COVID-19 vırýsymen alǵash ret betpe-bet keldi. Osyǵan baılanysty, osy aýrýdyń erekshelikteri týraly, onyń biz biletin JRVI-den qandaı aıyrmashylyqtary bar ekenin aıtyp berseńiz.
– JRVI týdyratyn vırýstardyń kóptegen túrleri bar. Bular, eń aldymen, tumaý vırýstary, paragrıpp, adenovırýstar, koronavırýstar, adam metapnevmovırýsy, respıratorlyq sıntsıtıaldy vırýs, rınovırýstar jáne basqalar. Olardyń ishindegi eń aýyry – tumaý, tynys alýdyń sıntsıtıaldy vırýsy. Koronovırýstyń basqa túrleri qazirgi COVID-19-ǵa qaraǵanda qaýipti aýrýlar týyndatpaǵan edi.
COVID-19-dyń metapnevmovırýs pen tynys alýdyń sıntsıtıaldy vırýsymen uqsastyǵy – pnevmonıt týdyrýynda. Sondaı-aq tumaý men COVID-19 kezinde temperatýra, qurǵaq jótel, deneniń aýyrýy jáne álsizdik aıaq astynan bastalady. COVID-19 jáne tumaý sımptomsyz jeńilden aýyrǵa deıingi respıratorlyq aýrýlardy týdyrýy múmkin jáne asqynyp ketse, ólimge aparyp soǵýy yqtımal.
JRVI-diń barlyq vırýstary fızıkalyq baılanys arqyly, aýa tamshylarymen, sondaı-aq lastanǵan zattar arqyly beriledi. JRVI-diń barlyq jaǵdaıynda qol gıgıenasy men tynys alý etıketi sııaqty birdeı gıgıenalyq sharalar tıimdi bolmaq.
JRVI vırýstarynyń arasyndaǵy aıyrmashylyq – juqtyrǵan sátten bastap aýrýdyń alǵashqy belgilerine deıingi ınkýbatsııalyq kezeńniń uzaqtyǵynda jatyr. Tumaý kezindegi ınkýbatsııalyq kezeńniń ortasha uzaqtyǵy – 3 kún, COVID-19-da – 6-14 kún. Bul tumaý COVID-19-ǵa qaraǵanda tezirek taralýy múmkin degendi bildiredi.
Sońǵy álemdik málimetterge sáıkes, eki aýrýdyń belgileri uqsas bolǵanyna qaramastan, olardyń aýyr ótýiniń úlesi ár túrli bolady. Qolda bar málimetterge sáıkes, COVID 19 jaǵdaılarynyń 80%-y jeńil nemese sımptomsyz ótse, 15%-y oksıgenoterapııa qajet bolatyn aýyr túrde ótedi, al 5% jaǵdaıda aýrý óte aýyr sıpatqa ıe jáne ókpeni jasandy jeldetýdi qajet etedi. Aýrýdyń aýyr jáne óte aýyr ótýiniń úlesi tumaýǵa qaraǵanda joǵary.
– COVID-19 ekinshi tolqynynyń kútilýine baılanysty qazaqstandyqtardyń osy ınfektsııaǵa qarsy ımmýnıtetin qalaı nyǵaıtýǵa bolady?
– Immýnıtet – adam aǵzasynyń barlyq bógde zattardan, sonyń ishinde ınfektsııalardan, óz aǵzasynyń ózgergen jasýshalarynan senimdi qalqany. Immýndyq júıe kez kelgen vırýspen birdeı shema boıynsha jumys isteıdi jáne COVID-19-ǵa qarsy ımmýnıtetti nyǵaıtý basqa qozdyrǵyshtardan ımmýnıtetti nyǵaıtýdan esh aıyrmashylyǵy joq. Immýndyq júıe úshin, búkil organızm sııaqty, gomeostazdy saqtaý mańyzdy, ıaǵnı barlyq qajetti makro, mıkroelementter men dárýmenderdiń barlyq kórsetkishteri men quramynda turaqtylyq bolýy tıis. Immýndyq júıe tıimdi jumys isteýine qajetti jasýshalar men aqýyzdardy sıntezdeýge arnalǵan materıaldardy qajet etedi.
Immýndyq júıeniń qurylymdyq elementterin saqtaý úshin dıetadaǵy ártúrlilik, jańa pisken jemister, kókónister, jıdekter, askók, balyq jáne basqa da kúndelikti taǵamdar qajet. Dene belsendiligin arttyryp, salaýatty ómir saltyn ustaný mańyzdy, kúızelistiń bolmaǵany jón.
Gıgıenalyq sharalar vırýsty joǵarǵy tynys joldarynyń shyryshty qabattarynan shyǵarýda óte mańyzdy. Bul vırýstardyń kólemin azaıtady jáne ımmýndyq júıeniń jumysyn jeńildetedi.
Gıgıenanyń standartty erejelerin saqtańyz: qoǵamdyq oryndarda bolǵan kezde qolyńyzdy jaqsylap jýyńyz, olardy betińizge tıgizbeńiz nemese ysqylamańyz. Bólmeni jıi jeldetip, murnyńyzdy tuzdy eritindimen shaıyńyz. Arnaıy medıtsınalyq maskalar kııýden uıalmańyz, ásirese qoǵamdyq kólikterde, dúkenderde, adamdar kóp jınalatyn jerlerde, lıftilerde.
– Osy kúzde tumaýǵa qarsy egilý qanshalyqty qajet ?
– Vaktsınatsııa álsiz toptaǵy adamdar men medıtsına qyzmetkerleri úshin mańyzdy. Vaktsına aýrýdyń ózinen emes, asqynýlardan qorǵaıdy. Reseılik ǵalymdardyń aıtýynsha, sońǵy segiz jyl ishinde vaktsına alǵandar arasynda tumaýdan birde-bir ólim tirkelgen joq. Bul – óte mańyzdy jetistik. Biz bıylǵy jyly tumaýdyń COVID-19-ben qatar júrýi qaýipti ekenin túsinemiz. Tumaýǵa qarsy vaktsına tumaý men COVID-19 asqynýlarynan aýrýhanaǵa jatqyzý jáne ólim jaǵdaılaryn azaıtýǵa kómektesedi.
– Mamandar COVID-19 qaýpi joǵary birneshe topty ataıdy. Sizdiń baqylaýlaryńyzǵa sáıkes koronavırýs kimder úshin qaýiptirek? Eń osal toptarǵa jatatyn azamattarǵa beretin keńesińiz?
– Aýyr túrdegi COVID-19-dyń qaýip toptary týraly resmı málimetter bar. Olarǵa 60 jastan asqan adamdar, metabolızmi buzylǵan – qant dıabetimen aýyratyn, kóp aǵzaly buzylýlar, búırek ústi bezi aýrýlary jáne aýtoımmýndy aýrýlar, mysaly, júıeli qyzyl jegi, skleroz, revmatoıdty artrıt, júrek-tamyr júıesiniń, búırektiń, ókpeniń ortasha aýyr jáne aýyr zaqymdanýy – ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýy, bronh demikpesi, týberkýlez, onkologııalyq aýrýlar, ımmýn tapshylyǵy bar patsıentter jatady.
Sondaı-aq ımmýndy komprometırlengen tulǵalar – ımmýnosýpressıvti terapııadan ótetin, ıaǵnı prednızolon boıynsha táýligine 5 mg-den astam glıýkokortıkosteroıdtardy, organdardy, tinderdi, súıek kemigin, baǵanaly jasýshalardy aýystyryp qondyrǵannan keıin ımmýnosýpressanttar qabyldaıtyn patsıentter sanalady. Bul jaǵdaılar vırýsqa ımmýndyq jaýaptyń tómendeýine ákeledi jáne deneniń qarsylyǵyn tómendetedi.
Erekshe jaǵdaılardy bólip kórsetý qıyn, biraq biz mamandyǵymyz boıynsha týa bitken ımmýn tapshylyǵy, aýyr astma jáne sozylmaly obstrýktıvti ókpe aýrýy bar naýqastardy kóbirek ýaıymdaımyz.
Qaýip tobyndaǵy patsıentter úshin vırýspen janasýdyń aldyn alatyn jáne óz aýrýyn baqylaýda ustaıtyn is-sharalar, ıaǵnı bazalyq dárilik preparattar qabyldaýy, óziniń sozylmaly aýrýynyń órshýine ákeletin faktorlardyń aldyn alýy jáne erte durys emdelýi asa mańyzdy.
