Elektrondy úkimetten aq hakerlerge deıin: Qazaqstannyń tsıfrlyq damý joly
ASTANA. KAZINFORM – Memlekettik qyzmetterdi onlaın formatqa kóshirý, tsıfrlyq qarjy júıelerin damytý, jeke derekterdi qorǵaý tetikterin jetildirý – munyń bári eldiń tsıfrlyq transformatsııaǵa degen turaqty baǵytyn kórsetedi. Alaıda bul úderis tek jetistiktermen shektelmeıdi. Aqparattyq qaýipsizdik, kıberqaýipter, adamı kapıtaldyń tapshylyǵy sekildi ózekti máseleler de kún tártibinde. Osy baǵyttar boıynsha «TSARKA R&D» JShS dırektory Rýslan Týrgýldınov pikir bildirdi.
eGov – halyqaralyq deńgeıdegi tsıfrlyq bastama
Qazaqstannyń elektrondy úkimet júıesi búginde halyqaralyq sarapshylardyń oń baǵasyna ıe. BUU-nyń 2022 jylǵy derekterine sáıkes, elimiz elektrondyq úkimetti damytý ındeksi boıynsha álemdegi 193 eldiń ishinde 24-orynda tur.
– Qazirgi tańda halyqtyń 93%-dan astamy elektrondy memlekettik qyzmetterdi eGov portaly arqyly ala alady. Bul – úlken jetistik. Shetelden kelgen áriptesterimiz de bizdiń tsıfrlyq deńgeıimizge tańdanys bildiredi. Bizde eGov qana emes, sonymen qatar fınteh, bank júıesi, áleýmettik servıster – barlyǵy joǵary deńgeıde tsıfrlandyrylǵan, – deıdi sarapshy.
Pandemııa – tsıfrlandyrýdyń katalızatory
COVID-19 pandemııasy tsıfrlyq sheshimderdiń mańyzdylyǵyn naqty kórsetti. 2019–2020 jyldary azamattardyń memlekettik qyzmetterge onlaın qol jetkizýi shuǵyl qajettilikke aınaldy. Osy kezeńde áleýmettik járdemaqylardy onlaın rásimdeý sekildi sheshimder engizildi.
– Bul jyldardaǵy tájirıbe tsıfrlyq úkimettiń shapshań damýyna serpin berdi. Birneshe aıdyń ishinde ondaǵan qyzmet túri onlaın formatqa kóshti. Biraq dál osy kezeń jańa syn-qaterlerdiń de negizin qalady, – deıdi Rýslan Týrgýldınov.
Aqparattyq qaýipsizdik – basty syn-qater
Búginde basty qaýip – jeke derekterdiń qorǵalýy men alaıaqtyqqa qarsy is-qımyl. Sarapshynyń aıtýynsha, ásirese sońǵy jyldary azamattardyń senimine kirip, SMS-habarlamalar arqyly jeke málimetterdi alýǵa tyrysatyn áleýmettik ınjenerııa ádisteri keń taralǵan.
– Halyqtyń elektrondy úkimetke senimi artqan saıyn, alaıaqtar da sony paıdalanyp otyr. Olar 1414 sııaqty tanymal nómirlerge uqsas habarlamalar jiberedi. Adamdar buǵan senip, derekterin ózderi berip qoıady. Bul — júıeli qaýip, – deıdi sarapshy.
Memlekettik deńgeıdegi qorǵanys júıeleri
Osy qaýipterge qarsy memleket keshendi tetikterdi iske qosty. «Aqparattyq-kommýnıkatsııalyq ınfraqurylymnyń asa mańyzdy obektileri» týraly zań qabyldanyp, memlekettik jáne iri jeke júıeler úshin qaýipsizdik talaptary engizildi. Búginde 50-den astam aqparattyq qaýipsizdik boıynsha jedel ortalyqtary osy júıelerdi baqylaıdy.
– Kaspi men eGov sııaqty júıeler osy ortalyqtar qataryna kiredi. Bul platformalar serverlik jabdyqtardan bastap, konfıgýratsııa men baǵdarlamalyq sheshimderge deıin tolyq qaýipsizdik talaptaryna saı bolýy tıis, – deıdi sarapshy.
Osy ortalyqtar avtomattandyrylǵan rejımde júıelerdi baqylaıdy jáne kez kelgen kúmándi áreketterdi Memlekettik tehnıkalyq qyzmetke habarlaıdy.
Tumar One jáne «aq hakerler» zańy
2023 jyly Qazaqstanda «aq hakerler» týraly zań qabyldanyp, tsıfrlyq qaýipsizdikti jańa deńgeıge shyǵardy. Bul zań – táýelsiz zertteýshilerge ulttyq júıelerdiń osal tustaryn anyqtaýǵa jáne memleketke habarlaýǵa múmkindik beredi.
– Biz ázirlegen Tumar One platformasynda búginde 3 000-nan astam tirkelgen zertteýshi bar. Olar egov.kz, bankter jáne basqa da iri platformalardy tekseredi. Osaldyqtar tabylǵan jaǵdaıda, olardyń deńgeıine qaraı 20 myńnan 1 mıllıon teńgege deıin syıaqy alady, – deıdi sarapshy.
Bul júıe kıberqaýipsizdikke azamattyq qoǵamnyń qatysýyn qamtamasyz etip, ashyqtyqty arttyrady.
Nomad Guard: jeke derekterge azamattyq baqylaý
Qazirgi tańda Nomad Guard servısi eGov Mobile júıesine engizilip jatyr. Bul platforma arqyly kez kelgen azamat óziniń jeke derekteriniń ınternette jarııalanǵan-jarııalanbaǵanyn teksere alady.
– Buryn derekterdiń taralýy týraly azamattar eshteńe bilmeıtin. Endi olar óz derekteriniń qaýipsizdigine kóz jetkize alady. Sonymen qatar, platforma arqyly memlekettik organdarǵa aryz berýge múmkindik bolady, – deıdi Rýslan Týrgýldınov.
Qazaqstandyq ónimniń jahandyq naryqtaǵy múmkindigi
Tsıfrlyq ónimderde shekara joq. Otandyq WebPT servısi — veb-saıttardy qorǵaýǵa arnalǵan sheshim — búginde Avstralııa, Polsha, Sıngapýr men AQSh-ta qoldanylady.
– Biz ónimdi Astanada otyryp ázirledik. Klıentter álemniń túkpir-túkpirinen izdep, satyp alady. Bul — básekege qabilettiliktiń naqty kórsetkishi, – deıdi sarapshy.
Osylaısha, Qazaqstan tsıfrlyq transformatsııany dáıekti túrde júzege asyrýda. Elektrondyq úkimet, kıberqaýipsizdik, kadrlyq daıyndyq jáne ınnovatsııalyq ekojúıe – osy tórt baǵyt eldiń bolashaqtaǵy tsıfrlyq kelbetin qalyptastyrady. Memleket, bıznes jáne azamattyq qoǵam ózara árekettesý arqyly bul salada turaqty ári qaýipsiz damýǵa qol jetkize alady.
Eske salatyn bolsaq, elektrondy úkimet júıesinde eleýli ózgerister bolatyny týraly buǵan deıin habarlaǵan edik.