Elektr energııasyn óndiredi: Abaı oblysynda oqýshy gıdroelektrostantsııa jasap shyqty
SEMEI. KAZINFORM – Abaı oblysy Besqaraǵaı aýdanynda 9-synyp oqýshysy Dıdar Batalov kópqabatty úılerdiń sý qubyryndaǵy aǵyn arqyly elektr energııasyn óndirýge arnalǵan shaǵyn gıdroelektrostantsııa jasap shyqty.
Jobaǵa jetekshilik etken muǵalim — Meıramǵalı Jeksenaev. 12 sáýir — Ǵylym kúnine oraı Kazinform tilshisi ustazyn áńgimege tartyp, shákirtiniń talaby men alǵa qoıǵan josparlary týraly surap kórdi.
— Kópqabatty úılerdiń sý qubyryndaǵy aǵyn arqyly elektr energııasyn óndirýge arnalǵan shaǵyn gıdroelektrostantsııa ázirleý ıdeıasy qalaı keldi?
— Shaǵyn gıdroelektrostantsııany ázirleý ıdeıasy bir kúnde kele salǵan joq. Sabaq ústinde oqýshylarǵa sý men energııany únemdeý, tabıǵatty qorǵaý týraly udaıy aıtyp kelemin. Osydan 1-2 jyl buryn teledıdardan bir oqýshynyń jańbyr sýyn elektr energııasyna aınaldyrý jobasyn kórip qaldyq. Dese de onyń osal tustary bar. Máselen, jańbyr jaýǵanda ǵana tóbedegi qubyrdan aqqan sýdy paıdalanýǵa bolady, qubyrlar qoqyspen bitelip qalsa júıe isten shyǵady. Іzdene kele ózimiz kópqabatty úılerdiń sý qubyrlaryndaǵy turaqty qysymy bar aǵyndy paıdalanyp elektr energııasyn turaqty túrde óndirýge bolatyna anyq kóz jetkizdik.
Oqýshym Dıdar Batalov ekeýimiz sý eseptegishterine uqsas mını-týrbınalardy qubyrlarǵa ornatýdy oıǵa aldyq. Qurylǵynyń qarapaıymdylyǵy ony kez kelgen sý qubyryna ornatýǵa bolady. Mundaı shaǵyn gıdroelektrostantsııalar kópqabatty úılerdiń kireberisteri men baspaldaq alańdaryn jaryqtandyrýǵa qajetti elektr energııasyn óndire alady. Páterlerge jeke ornatýǵa da bolady.
Qurylǵy ekologııalyq taza ári tıimdi sheshim retinde kómir men basqa da otyn kózderine táýeldilikti azaıtýǵa yqpal etedi. Sonymen qatar energııany únemdeýge jáne qosymsha qýat kózin qalyptastyrýǵa múmkindik beredi.
Biz oılap tapqan qurylǵynyń múmkindikteri jáne paıdasy óte zor bolmaq. Semeıde, jalpy Qazaqstan boıynsha iri qalalarda kópqabatty úılerdiń qurylysy kúnnen kúnge qarqyn alyp keledi. Eger osy qurylǵyny árbir salynyp jatqan úıge ornatatyn bolsa, onda elektr energııasyn óndirýge ketken shyǵyndardyń bir bóligin únemdeýge bolar edi.
— Gıdroelektrostantsııa jobasyn ázirleý barysy qalaı boldy? Sonyń egjeı-tegjeıin aıtyp berseńiz.
— Kez kelgen joba ıdeıadan bastalatyny belgili. Ideıa týyndaǵan soń, ony iske asyrý jospary ázirlenedi. Birinshi qaǵazǵa sulbasyn syzyp, odan keıin qandaı materıaldardy qoldanýǵa bolatynyn anyqtadyq. Ol materıaldar qoljetimdi bolýy tıis. Prototıp retinde qolda bar materıaldardan qurastyrdyq. Ol PVH qubyry, turaqty tok generatory, jaryqdıodty shamdar jáne taǵy basqa materıaldar.
— Bul qurylǵyǵa qyzyǵýshylyq tanytyp, iske qosamyz dep jatqandar bar ma?
— Ókinishke qaraı bul qurylǵyǵa qyzyǵýshylyq tanytyp, iske qosamyz degender ázirshe bolmady. Bizdiń qurylǵy bolashaqta balamaly energetıka salasynda jańa qadam bolý úshin memleket tarapynan qoldaý kerek.
— Buǵan deıin osy sekildi qandaı jobalardy qolǵa alyp edińizder?
— Iá. Balamaly energetıkany damytý úshin ekologııalyq, ekonomıkalyq máselelerdi sheshý jolynda ár túrli jobalarmen respýblıkalyq baıqaýlarǵa qatysyp, jeńimpaz atandyq. Mysaly, 2009 jyly Astana qalasynda «Turaqty damý úshin ekologııalyq bilim berý boıynsha balalar bıznes jobasy» atty respýblıkalyq baıqaýda І oryn aldyq, 2014 jyly elordadaǵy osy jobanyń ІH baıqaýynda taǵy da jeńis tuǵyrynan kórindik.
— Shákirtińiz Dıdardyń talaby qandaı?
— Dıdar Batalov 9 synyp oqýshysy. Quıma qulaq, eńbekqor. Ol tehnıkalyq mamandyqtarǵa qyzyǵady. Bókebaı orman sharýashylyǵynda anasymen turady. Marqum ákesi sııaqty ormanshy bolǵysy keledi.
— Ǵylym salasyna qatysty aldaǵy josparlaryńyz qandaı?
— Bolashaqta ǵylym salasynda basqa da jobalar ázirlep, balamaly energetıkanyń damýyna oń úles qosqymyz keledi. Qazirgi tańda taǵy eki joba daıyndap jatyrmyz. Jalpy ǵylymsyz el damymasy aıdan anyq. «Oqymasań tozarsyń, oqysań ozarsyń» demekshi, ǵylym tapqan qor bolmaıdy. Tek ǵana ǵylym salasy damyǵan elderdiń bolashaǵy jarqyn bolmaq. Ǵylym bizge jańa tehnologııalardy damytyp, ony qoldanysqa eńgizip, jemisin kórý úshin kerek. Qazir elimizde jastardyń ǵylymǵa degen qyzyǵýshylyǵy artyp keledi dep oılaımyn. Bul jaqsy úrdis.
— Bul úrdisti ary qaraı órbite túsip, jastardy ǵylymǵa kóptep tartý úshin ne isteýimiz kerek?
— Jastardy ǵylymǵa kóptep tartý úshin ǵylym kýltin qalyptastyrýymyz qajet. Meniń pikirimshe, kóptegen ıdeıa jaı qııal bolyp qalmas úshin kez kelgen oıy bar adam eshbir kedergisiz bir ortalyqqa baryp qoldaý kórýi kerek. Motıvatsııa men qarjylandyrý jaǵy da qarastyrylǵany quba-qup. Sonda ǵalymdardyń bastamalary eskerýsiz qalmaı, qandaı da bir nátıjege jetýge bolady.
— Ǵylym kúnine oraı ǵalymdarǵa aıtar tilegińiz...
— Ǵylym kúni qarsańynda jas ǵalymdarǵa jańa belesterdi baǵyndyryp, alǵa qoıǵan maqsattaryn iske asyra bersin dep tileımin. Qazaqstan ǵylymynyń damýyna qosqan úlesteri zor bolsyn.
Eske salsaq, osyǵan deıin Prezıdenttiń Ǵylym kúni qarsańynda ǵalymdarmen kezdesip, kásibı merekemen quttyqtaǵany jaıly jazǵanbyz.