Interaktıvti qylmys kartasy týraly ne bilemiz

ASTANA. KAZINFORM — Bas prokýratýra usynǵan ArcGIS platformasyndaǵy ınteraktıvti qylmys kartasy — eldegi quqyq buzý deńgeıin naqty ári shynaıy beıneleıtin mańyzdy qural. Bul júıe arqyly 2024 jyly tirkelgen qylmystardyń kólemi, túrleri, geografııalyq taralýy jáne dınamıkasy jaıly keshendi málimetter alýǵa bolady. Bul zertteýde biz tek atalǵan saıttaǵy resmı derekterdi negizge ala otyryp, 2024 jylǵy Qazaqstandaǵy qylmys ahýalyna tolyqqandy taldaý júrgizemiz. 

Jalpy qylmys sany jáne dınamıkasy

2024 jyly respýblıka boıynsha tirkelgen jalpy qylmystar sany 2023 jylmen salystyrǵanda azdap tómendegen. Qylmys túrleriniń edáýir bóligi menshikke qarsy baǵyttalǵan áreketterge tıesili. Urlyq, alaıaqtyq jáne tonaý sıpattarynda. Qylmystyń jalpy sany aı saıyn ózgerip otyrsa da, belgili bir óńirlerde turaqty ósim baıqalady.

Qylmysty túrleri men aýyrlyǵy boıynsha birneshe topqa bólýge bolady:

Alaıaqtyq — eń kóp tirkeletin qylmys túri. Qoǵamdaǵy tsıfrlandyrýdyń artýyna baılanysty onlaın alaıaqtyq oqıǵalary kóbeıgen.

Urlyq — sonyń ishinde kólik, turǵyn úı, telefon urlyǵy áli de ózekti.

Esirtkimen baılanysty quqyq buzýshylyqtar — turaqty baqylaýda, alaıda keıbir óńirlerde ósim baıqalady.

Buzaqylyq, tonaý jáne zorlyq — sany salystyrmaly túrde az, biraq aýyr zardaptary bolǵandyqtan erekshe nazarda.

Adam óltirý men jynystyq sıpattaǵy qylmystar — az mólsherde tirkelse de, áleýmettik rezonans týdyrady.

— Qazaqstandaǵy qylmys sany biz oılaǵandaı joǵary deńgeıde emes. Biz buny keıde ár jyl saıyn, keıde 5 jyl saıyn qorytyndylap jatamyz. 10 jyldyq dınamıkany alyp qaraımyz. Sondyqtan, dınamıkalyq turǵyda saraptaıtyn bolsaq, jalpy qoǵamǵa qaýipti qylmystar sany azaıyp kele jatyr. Keıbir tsıfralardy qarasaq kóbeıgendeı bolýy múmkin. Ol jalpy halyq sanynyń ósýimen de baılanysty. Sonymen qatar, bir kezderi syrttan kóp adam kirdi. Sol kezde olardyń tarapynan da birshama derekter tirkeldi. Jalpy aıtqanda qazirgi dınamıka qylmystyń azaıǵandyǵyn kórsetedi, — deıdi Parlament májilisiniń depýtaty Abzal Quspan.

Óńirlerdegi ahýal

Interaktıvti karta boıynsha eń joǵary qylmys deńgeıi kelesi aımaqtarda tirkelgen.

Almaty qalasy — absolıýtti kóshbasshy. Qylmystyń kóp tirkelýi halyq tyǵyzdyǵy men ýrbanızatsııa deńgeıine baılanysty. Astana qalasy — ekinshi orynda, alaıaqtyq pen urlyq jıi kezdesedi. Qaraǵandy, Shyǵys Qazaqstan jáne Almaty oblystary — statıstıkalyq turǵyda turaqty joǵary kórsetkishterge ıe. Al eń tómen kórsetkishter Batys Qazaqstan, Soltústik Qazaqstan, Ulytaý jáne Túrkistan oblystarynda baıqalady.

Aıta keteıik, jyl boıyna qylmys dınamıkasy birkelki emes. Naqtylasaq, qylmys sany qys aılarynda birshama azaıady, bul aýa raıy men adamdardyń syrtqa jıi shyqpaýymen baılanysty. Jaz mezgilinde — ásirese shilde men tamyzda — qylmys sanynyń kóterilýi baıqalady, bul kezeńde qoǵamdyq is-sharalar, týrızm jáne bos ýaqyt belsendiligi artady. Buny joǵaryda atap ótken ArcGIS platformasyndaǵy ınteraktıvti qylmys kartasynan ańǵarýǵa bolady.

Saıttaǵy derekter negizinde ashylǵan qylmystar úlesi de ár óńirde ártúrli. Mysaly, keıbir oblystarda tergelip jatqan qylmystar kóp, bul kadr tapshylyǵy nemese uıymdastyrýshylyq qıyndyqtarǵa baılanysty bolýy múmkin.

Qylmystyń ashylý deńgeıi alaıaqtyq pen urlyqta tómendeý, óıtkeni kóp jaǵdaıda aıǵaqtar men kýágerler bolmaýy kedergi keltiredi.

— Negizi qoǵamdyq qaýipsizdik máselesinde Qazaqstan álemde jaqsy oryndardyń qatarynda. Onyń negizgi sebepteriniń biri retinde biz ózimiz kóp jaǵdaıda qarsy shyǵyp jatatyn beınekameralardy aıtýǵa bolady. Beıne baqylaý kameralary kádimgideı qylmystyń az jasalýyna, jasalǵan jaǵdaıda tikeleı sebepker bolady, — deıdi depýtat.

Interaktıvti karta azamattarǵa óz aýdandaryndaǵy jaǵdaıdy baqylaýǵa, qaýipti aımaqtardan habardar bolýǵa múmkindik beredi. Bul tek quqyq qorǵaý organdarynyń emes, turǵyndardyń da qaýipsizdik mádenıetin arttyrýǵa úles qosady.

Interaktıvti qylmys kartasyn halyq bilýi kerek

Parlament májilisiniń depýtaty, zańger Abzal Quspan mundaı saıttyń júıeli jumys jasap turǵany halyq úshin de paıdaly deıdi. Sebebi, qazir qoǵam qaǵaz sóılegen zamannan arylyp keledi. Barlyǵy sandyq formatta. Sondyqtan mundaı saıttyń ashyqtyǵy, ári kez-kelgen turǵyn úshin qoljetimdiligi kóńil qýantady degen pikirde.

— Negizi shetelde azamattar páter satyp alatyn kezde osyndaı saıttardyń kómegine júginedi. Myna jer áldeqaıda qaýipsizdeý dep. Endi siz bala-shaǵańyzdyń, otbasyńyzdyń qaýipsiz aımaqta ómir súrgenin qalaısyz ǵoı?! Al, bizde osyny kóp halyq bile bermeıdi. Biraq, osy zań salasynda istegen, nemese sonyń aınalasynda júrgen azamattar ǵana habardar. Tipti sonaý KSRO kezinde myna bir aýdan krımınaldyq aýdan, myna bir aýdan tynysh aýdan degen halyqtyń arasynda túsinik boldy. Qazir osynyń barlyǵyn biz saıt arqyly kórýge múmkindigimiz bar. 100 paıyz dep aıtý qıyndaý. Biraq, negizgi jalpy aqparattardy kórýge bolady. Men óz basym mundaı qylmys kartasy kórsetilgen saıtqa úlken senimmen qaraımyn. Sondyqtan bul týraly dúıim jurt bilýi kerek, — dep pikir bildirdi Abzal Quspan.

Qorytyndylaı kele 2024 jylǵy Qazaqstandaǵy qylmys jaǵdaıy tómendeý kóringenimen, alaıaqtyq pen ınternet arqyly jasalatyn quqyq buzýshylyqtar ózekti bolyp otyrǵanyn ańǵarýǵa bolady. Quqyq qorǵaý organdaryna qosa, qoǵamnyń da belsendi qatysýy arqyly ǵana qylmys deńgeıi azaıary sózsiz.

Qylmys kartasynyń ınteraktıvtiligi — zamanaýı tehnologııany quqyqtyq tártipti nyǵaıtý jolynda tıimdi paıdalanýdyń naqty mysaly. Bul qural bolashaqta da qaýipsizdikti qamtamasyz etýde basty elementterdiń biri bola bermek.