El damýynyń jańa kezeńine daıyndyqty zańnamalyq qamtamasyz etý Parlament pen Úkimettiń ortaq mindeti
Jalpy aldyңғy sessııada Parlament pen Үkimettiң қoıan-қoltyқ, өzara tүsinistikte jұmys isteýiniң nәtıjesinde Қazaқstan әlemdik қarjy daғdarysynyң saldarynan týyndaғan kүrdeli mәselelerdi tıimdi sheshe aldy. Daғdarysқa қarsy der kezinde қabyldanғan jүıeli sharalar, tıisti zaңdar men zaңnamalyқ aktiler kүızelisti eңserýge septigin tıgizdi, қazynadan bөlingen қarjynyң dittegen jerine jetip, memleket mүddesi jәne halyқ ıgiligi үshin jұmsalýyna jaғdaı jasady. Endi memleketimizdiң aldynda kүrdeli kezeңdi eңserip қana қoımaı, damýdyң daғdarystan keıingi kezeңine tııanaқty daıyndalý mindeti tұr. Bүgingi sessııanyң ashylýynda Prezıdent: «bұl bizdiң zaңnamamyzdy salmaқty jәne keshendi jaңalaý men modernızatsııalaýdy talap etedi», dep atap kөrsetti.
Bұdan biraz bұryn Prezıdent Үkimettiң aldyna 2009 jyldyң soңyna deıin aldaғy on jyldy eki bes jyldyққa bөlip, elimizdiң 2020 jylғa deıingi damý strategııasyn әzirleýdi aıaқtaýdy tapsyrғan bolatyn. Sessııanyң ashylýynda osyny eske salғan N. Nazarbaev: «Bұl «Қazaқstan-2030» damý strategııasyn oryndaýdyң kelesi қadamy bolady. Jәne bizge jaһandyқ өzgerister men үrdisterdi eskerý қajet», dedi. Osy oraıda Elbasy aldaғy onjyldyқta memleket pen қoғamnyң kүsh-jigerin bes negizgi baғytқa toptastyrý қajettigin aıtty. Olar: ekonomıkany daғdarystan keıin қalpyna keltirý; ekonomıkanyң tұraқtylyғyn қamtamasyz etý; bәsekege қabiletti adam kapıtalyn қalyptastyrý; halyқty bazalyқ әleýmettik jәne tұrғyn-үı kommýnaldyқ қyzmettermen қamtamasyz etý; ұltaralyқ kelisimdi, halyқaralyқ baılanystardyң қaýipsizdigin әri tұraқtylyғyn қoldaý.
Jalpy қazirgi alapat daғdarystan keıin Қazaқstan үshin eldi ındýstrıalandyrýғa balama joқtyғy anyқ bilinip otyr. Memleketimizdiң aldaғy on jyldaғy damý baғdary naқ osyғan negizdeletin bolady. Bұlaı deıtinimiz, bүgingi sessııada Memleket basshysy Үkimetke osy jyldyң soңyna deıin elimizdi ındýstrıalızatsııalaýdy yntalandyrýdyң besjyldyқ josparyn, 2010-2015 jyldarғa arnalғan ındýstrızatsııalaý kartasyn jәne өndiristik қýattardy tıimdi ornalastyrýdyң 2020 jylғa deıingi shemasyn әzirleýdi aıaқtaýdy tapsyrdy.
Sөz joқ, қandaı baғdarlamanyң bolmasyn zaң қısyқ bolsa iske asýy өte қıynғa soғady. Sondyқtan da Elbasy өz sөzinde «Қazaқstan ekonomıkasyn ındýstrııalandyrý jәne damytý jөnindegi barlyқ sharalar zaңnamalyқ tұrғydan jaқsy қamtamasyz etilýi tıis», dep shegelep aıtty. Bұl oraıda Parlament ındýstrııalyқ saıasat týraly zaңdy basymdyқ tәrtipte қaraý қajet. Үkimet bolsa osy zaңdy shapshaңdatyp әzirlep, Parlamentke engizýi tıis. N. Nazarbaevtyң paıymdaýynsha, tıimdi ındýstrııalyқ saıasat ınnovatsııalarғa, eң zamanaýı bilimge jәne tehnologııalarғa negizdelýi tıis. Sondyқtan da Ғylym týraly jaңa zaңdy әzirlep, қabyldaý қajet. Onda otandyқ ғylym salasyn damytýdyң қaғıdattary aıқyndalýy tıis.
Elimizdi ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ tұrғydan damytýda agroөnerkәsiptik keshen birinshi basymdyқ retinde aıқyndalғany belgili. Sessııanyң ashylýynda Elbasy kөpshiligi aýyldan shyққan halyқ қalaýlylarynyң nazaryn agroөnerkәsiptik keshenniң keleshegine aýdartty. «Ekonomıkalyқ basymdyқtardyң biri - agroөnerkәsiptik keshendi damytýmen baılanysty. Sizderdiң қaraýlaryңyzғa sharýa қojalyқtary (fermerlik) sharýashylyқtarynyң қyzmetin jetildirý mәseleleri boıynsha zaң jobasy ұsynyldy. Ýaқytty sozbaı, ony қabyldaý қajet», dedi N. Nazarbev.
Elbasynyң endi bir shүıilgen mәselesi - elimizdiң қarjy sektorynyң tұraқtylyғyn jәne bәsekege қabilettiligin nyғaıtý boldy. Myna daғdarys tұtastaı әlemde, onyң ishinde bizdiң elde de қarjy jүıesiniң қoldanystaғy modelderiniң kemshilikterin alaқanғa salғandaı kөrsetip berdi. Қazir dүnıe jүzi «daғdarystan keıin әlemdik қarjy jүıesiniң құrylysyn қalaı қalyptastyrý қajet» degen mәselemen bas қatyrýda. Bұl rette yldym-jyldym қımyldaғan Қazaқstanda қazirgi taңda Prezıdenttiң tapsyrmasy boıynsha Ұlttyқ қarjy құrylysynyң tұjyrymdamasy әzirlenip jatқany belgili. Elbasy atap kөrsetkenindeı, onda banktik қyzmet, valıýtalyқ retteý jәne baқylaý salasyndaғy zaңnamalardy keshendi jetildirý mәseleleri kөrinis tabatyn bolady. «Bizge қarjylyқ baқylaýdyң rөlin aıtarlyқtaı kүsheıtý, saқtandyrý mәseleleri boıynsha zaңnamany өzgertý, bıýdjet zaңnamasynyң tıimdiligin arttyrý қajet. Bıýdjettiң ekonomıkalyқ damýdyң maңyzdy kөzi bolғandyғy maңyzdy. Jalpy elimizdiң қarjy jүıesi ekonomıkany әrtaraptandyrýғa, ınnovatsııalyқ өnerkәsiptik өsimge jұmys isteýi tıis. Bұl ony baғalaýdyң basty krıterııi bolady», dep atap kөrsetti Prezıdent. Prezıdent қazaқstandyқ bank jүıesiniң bүkil kommertsııalyқ, қarjylyқ jәne valıýtalyқ tәýekelderdi rұқsat etilgen shekte ұstap tұrýy asa maңyzdy ekenin de atap kөrsetti. «Ekonomıka ishki resýrstardyң өsimin ekpindete alýy үshin salymdardyң barynsha joғary deңgeıin қamtamasyz etý қajet. Үkimet, ұlttyқ holdıngter memlekettik bıýdjettiң shyғystaryn қysқartyp, oblıgatsııalardy shyғarý arқyly otandyқ қarjy naryғynan alatyn қarjyny barynsha paıdalanýy қajet», dedi Elbasy.
Jalpy Қazaқstannyң қarjy daғdarysyn sonshalyқty қınalmaı eңserýine jyldar boıy Ұlttyқ қorda jınalғan қarjy kөp kөmektesti. Ashyғyn aıtý қajet. bұl Қazaқstannyң ekonomıkalyқ saıasatyndaғy eң ұtқan tұsy boldy. Deıtұrғanmen, әlemdik ekonomıkanyң damý tәjirıbesi ol birese қarқyndap, birese құldyrap otyratynyn kөrsetip berdi. Sondyқtan biz keleshekte қaıtalanýy yқtımal daғdarysқa қazirden bastap daıyn bolýymyz қajet. Ol үshin elimizdi ındýstrııalandyrýғa ekpin salynyp jatyr. Sonymen bir mezgilde Ұlttyқ қorғa қajetti қarjyny jınaýdy esten shyғarmaғan abzal. Sessııada Prezıdent: «Biz үshin Ұlttyқ қorda shıkizattyқ sektordan tүsetin kiristiң үlken bөligin saқtaý maңyzdy. Endi 10 jyldan keıin Ұlttyқ қor aktıvteriniң kөlemi Іshki jaly өnimniң kem degende 30 paıyzyn құraýy tıis», dep atap kөrsetti. - Sondaı-aқ elimizdiң jalpy syrtқy қaryzyn jaýaptylyқpen basқarý қajet. Antıtsıkldik fıskaldyқ saıasatқa kөshý mүmkindigin қarastyrý kerek. Bұl ekonomıka өsken kezde memlekettiң shyғyndaryn қysқartý jәne құldyraý kezinde ony өsirý degendi bildiredi.
Endi bir sәt Elbasy depýtattardyң, Үkimet mүsheleriniң kөңilin Қazaқstandaғy iskerlik ahýaldy jәne kәsipkerlik belsendilikti tүbegeıli jaқsartý қajettigine aýdardy. Elbasynyң aıtýynsha, naryқtyқ tәsilder men memlekettik retteý arasynda oңtaıly teңgerimdi tabý maңyzdy. Memlekettik mehanızmder naryқtyқ қaғıdattardy jүıeli kүsheıtip, tolyқtyrýy tıis. Osy oraıda қazir iskerlik ahýaldy jaқsartý jәne otandyқ kәsipkerlikti қoldaý jөnindegi jaңa jүıeli sharalar aıryқsha қejet. «Baқylaý jәne қadaғalaý қyzmeti týraly zaң jobasyn қarastyrý aıasynda kәsipkerlikti tekserý jүıesin oңtaılandyrý қajet. Biz bұl taқyrypty bұrynnan jәne ұzaқ қajap kelemiz. Tekserýshi organdar shaғyn jәne orta bızneske tizesin batyrmasy үshin osynyң barlyғyn bir zaңғa syıdyryp, retke keltirý қajet», dedi N. Nazarbaev.
Daғdarystyң bir dұrys jeri ekonomıkaғa қajetti dүnıelerdi өzimizde shyғarýғa den қoıýғa mәjbүrledi. Keleshekte ımporttyң ornyn almastyrý үshin қazirgi taңda memlekettik jәne korporatıvtik satyp alýlardaғy қazaқstandyқ mөlsherdi ұlғaıtýғa basa nazar aýdaryla bastady. Sessııada Elbasy bұl jұmysty jalғastyrý қajettigin қadap aıtyp, Үkimetke aғymdaғy jylғy қarashanyң 1-ine deıin memlekettik jәne korporatıvtik satyp alýlardaғy қazaқstandyқ mөlsherdi ұlғaıtý jөnindegi zaң jobasyn engizýdi jәne bұl jұmyspen zaңdy tүrde shұғyldaný үshin Parlamentke ony jyl soңyna deıin қabyldaýdy tapsyrdy.
Elbasy Parlamenttiң osy sessııasynda әleýmettik salany belsendi damytýғa aıryқsha kөңil bөlinýi tıistigin aıty. Bұl үshin depýtattar azamattardyң jekelegen sanattaryn әleýmettik қoldaý mәseleleri boıynsha zaңnamalyқ aktilerge, Bilim týraly zaңғa tүzetýler engizýi tıis. Sonymen қatar, halyқ қalaýlylary shettegi қandastarymyzdy elge birjolata әkelý үshin әzirlengen «Nұrly kөsh» baғdarlamasyn jүzege asyrý jalғasatynyn қaperlerinde ұstaғany jөn. Bұғan қosa, depýtattyқ korpýs aýylda jұmys isteıtin jas mamandarғa kөmek kөrsetýdiң josparlanғan sharalaryn қoldaý қajet. Bұl қandaı sharalar? Elbasynyң aıtýynsha, eң aldymen 2010 jyldan bastap aýyldaғy jas mamandar tұrғyn үı alýy үshin olarғa nөldik stavkada bıýdjettik nesıelerdi tөleý қajet. Aýyldy jerlerge қonys aýdarғan jas mamandarғa osy jyldan bastap kөterme jәrdemaқylar tөlenip jatyr eken. Bұl maқsatқa aldaғy үsh jylda respýblıkalyқ bıýdjetten 14,3 mlrd. teңge bөlinetin bolady.
Daғdarys kezende Қazaқstandaғy jұmysyzdyқ deңgeıiniң beleң almaýyna «Jol kartasy» baғdarlamasy orasan zor үles қosқany belgili. Bұl baғdarlamanyң maңyzdylyғyn eskere otyryp, memleket ony aldaғy jylda da jүzege asyrýdy jalғastyrýғa құlyқty. Sondyқtan da Memleket basshysynyң tapsyrmasy boıynsha bıýdjet jobasymen jұmys kezinde Parlament «Jol kartasyn» jүzege asyrý jөnindegi sharalardy odan әri қarjylandyrýdy қarastyratyn bolady. Bұdan bөlek, Prezıdent atap kөrsetkenindeı, Parlamenttiң osy sessııasyndaғy jұmysta әkimshilik jәne құқyқtyқ reformany қamtamasyz etý, қazaқstandyқ қoғamdy odan әri demokratııalandyrý sheshýshi basymdyқtardyң biri bolýy tıis. «Zaңnamada nәsildik, ұlttyқ jәne dinı senim-nanymdyқ aıyrmashylyғyna қaramastan, Қazaқstan azamattarynyң teң құқyғyn қamtamasyz etetin, adamnyң құқyғy men bostandyғyn қorғaý normalaryn zaңnamada bekitý jөnindegi jұmystardy odan әri jalғastyrýdy maңyzdy dep sanaımyn. Қoғam үshin genderlik teңdik týraly zaңnamany - teң құқyқtar men teң mүmkindikter, tұrmystyқ zorlyқ-zombylyқty eskertý jәne aldyn-alý týraly zaңdardy әzirlep, bekitýdiң zor maңyzy bar», - dedi N. Nazarbaev.
Қazirgi ýaқytta Қazaқstanda құқyқtyқ saıasattyң jaңa tұjyrymdamasy jasalғany belgili. Elbasynyң aıtýynsha, onyң erejeleriniң negizinde Қazaқstan zaңnamasyn jaңartý, zaң shyғarý үderisin bekitý, onyң sapasyn kөterý қajet. Osy oraıda Memleket basshysy Үkimetke birinshi kezekte zaңғa jәne zaңғa baғynyshty aktilerge ғylymı, sonyң ishinde sybaılas jemқorlyққa қarsy saraptama jasaý jөnindegi, lobbı қyzmeti týraly, elektrondyқ үkimettiң mүmkindikterin keң kөlemde paıdalaný jөnindegi zaң jobalaryn jasap, Parlamentke engizýdi tapsyrdy.
Bұdan bөlek, osy sessııada Parlament Әkimshilik құқyқ bұzýshylyқtar týraly jaңa kodekstiң jobasyn jәne Әkimshilik protsessýaldyқ kodeksti қaraýy қajet. Bұlar әkimshilik құқyқ bұzkshylyқty қaraýdyң barlyқ protsedýralarynyң ashyқtyғyn қamtamasyz etýi tıis. Synymen қatar, aғymdaғy sessııada құқyқ қorғaý organdarynyң қyzmetin jetildirýge, қylmyspen jәne jemқorlyқpen kүresti kүsheıtýge baғyttalғan zaң jobalary қabyldanýy қajet. Bұғan қosa Memleket basshysy Parlament barlyқ memlekettik organdarmen birge Қazaқstannyң 2010 jyly Eýropadaғy қaýipsizdik pen yntymaқtastyқ ұıymyna tөraғalyқ fýnktsııasyn oryndaýyna belsene қatysýy қajettigin, bizge zaң shyғarý үderisiniң sapasyn kөterip, ony eýropalyқ standarttarғa jaқyndastyrýmyz kerektigin aıta kele: «Elimiz damýynyң jaңa kezeңine daıyndyқty zaңnamalyқ tұrғydan қamtamasyz etý bizdiң ortaқ mindetimiz», dep қadap aıtty. Al, atқarýshy bılikke Prezıdent әleýmettik-ekonomıkalyқ baғdarlamalardy jүzege asyrý barysynda halyқ sanaғynyң nәtıjesin mindetti tүrde eskerýdi tapsyrdy.
