Eksporttyq shekteýler sharýalarǵa tek keri áserin tıgizedi – Ákpar Máýlenov

Bıyl Qazaqstan Prezıdentiniń Joldaýynda agroónerkásip taqyryby erekshe ataldy. Sebebi salanyń damýy qatty qarqyn almaı otyr, agroónerkásiptegi jalpy qarajattyń 70 paıyzy memleket esebinen bólinedi. Sondyqtan aýyl sharýashylyǵyn ilgeriletýge tyrysyp qana qoımaı, ınvestıtsııa tartýǵa umtylǵan abzal. Taqyryptyń mańyzyn eskere otyryp, Kazinform tilshisi Qazaqstan fermerleri qaýymdastyǵy basqarma tóraǵasynyń orynbasary Ákpar Máýlenovpen áńgimelesken edi.

– Elimizde aýyl sharýashylyǵyna bólingen sýbsıdııalar jáne nesıelerge qatysty kemshilik bary jıi aıtylady. Sonyń biri retinde tıisti qarjynyń keshiktirilip aýdarylýyn aıtýǵa bolady. Sala mamany retinde osynyń jaı-japsaryn ashyp aıtyp beresiz be? 

– Negizi Qazaqstanda ǵana emes, búkil álemde qalyptasqan bir jaǵdaı bar – aýyl sharýashylyǵyn jaı sharýa men dıqannyń esebinen damytý múmkin emes. Sondyqtan bul sala kez kelgen elde bıliktiń qoldaýymen ońalady. Iá, elimizde agroónerkásip keshenin damytýda problemalar joq emes. Bólingen qarjy keıde ýaqytynda aýdarylmaı, jetkilikti mólsherde kelmeı jatady.

Túsingen adamǵa mal ósirý, dándi daqyl egý basqa kásipter sekildi 1 jylda nátıje bere qoıatyn is emes. Máselen, mal sharýashylyǵynyń tabysqa shyǵýy kemi 3 jyl ýaqytty alady. Dándi daqyl egý tipti qıyn, kez kelgen ýaqytta qýańshylyq bolýy múmkin. ıAǵnı, kásiptiń keleshegin boljap bilmeısiz.

Bıyl agroónerkásipti qarjylandyrýǵa 580 mlrd teńge bólindi. Biraq tıisti aqsha sharýalarǵa tym keshigip jetti, 140 mlrd teńgesi jyl basynda tústi de, qalǵany jazǵa qaldy. Dıqandar erterek qamdanýy kerek, kóktemde egin salyp, úzdiksiz baptaýǵa tıis. Al qarjy jazda túsip tursa ónimge ne paıdasyn beredi? Negizi eldegi sharýalardy qamtý úshin 580 mlrd teńge jetkiliksiz, kemi 1 trln teńge deńgeıine jetkizý qajet.

Aýyl sharýashylyǵy tehnıkalaryn satyp alýǵa qosymsha 100 mlrd teńge bólindi. Sharty jaqsy, jyldyq mólsherlemesi – 6 paıyz, alǵashqy jarna tólemeıdi. Nesıeni 1 jyl úzilisten keıin ǵana ótep bastaıdy. Alaıda osy qarjy da jazdyń ortasynda aýdaryldy. Sonda tehnıkaǵa muqtaj bolyp, nesıe rásimdep qoıǵan sharýanyń isi jaz ortasyna deıin turalady degen sóz.

Bir jaqsysy, kelesi jyly agroónerkásipke bólinetin qarjy 750 mlrd teńgege kóterilgeli tur. Qarajat bıyl jeltosanda aýdarylatyny aıtylýda. Eger osylaı iske assa, sharýalarǵa kóp kómegi tıer edi.

Al sýbsıdııa kólemi jetkiliksiz bolyp jatqany onsyz da belgili. Ár óńirde daý shyǵyp, sońy uzaqqa sozylady. Munda jemqorlyq máselesi de qylań berip jatatyny jasyryn emes. Sondyqtan máseleni salaǵa jaýaptylar tolyqtaı qaıta qarastyrý qajet.

– Finprom dereginshe, bıyl qańtardan shildege deıin Qazaqstanda aýyl, orman jáne balyq sharýashylyǵyna tartylǵan ınvestıtsııalar 407 mlrd teńgeni qurapty. Biraq bul aýyl sharýashylyǵy sektoryna salynǵan naqty kapıtaldyq salymdardyń 19,4%-ǵa qysqarǵanyn kórsetken. ıAǵnı, agroónerkásip keshenine tartylatyn ınvestıtsııanyń az ekeni aıtylýda. Ony arttyrý úshin qandaı tetikterdi qarastyrǵan jón?

– Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵyna ınvestıtsııa tartýy – táýekelge, qarjylyq turǵyda qaýpi bar is. Nege? Bir ǵana aýa raıynyń qolaısyzdyǵyn aıtsaq jetkilikti. Aıaq asty qurǵaqshylyq bolsa nemese jaýyn-shashyn artyq túsip, keri áser etse, ekken egin, tókken terdiń aqtalaryna eshkim kepildik bermeıdi.

Meniń oıymsha, ınvestıtsııalardyń basym bóligin qaıta óńdeý salasy jaǵyna qaraı burǵan jón. Mysaly, bıdaıdan krahmal, spırt tárizdi birneshe ónim shyǵady. Maldyń terisin, júnin óńdep, paıdany eseleýge bolady. Kórdińiz be, ınvestıtsııany qaıta óńdeý salasyna qajetti tehnologııalardy satyp alýǵa, ınnovatsııalardy jetildirýge jumsaǵan abzal.

– Óz kezeginde sharýalar men dıqandardyń da kóńili tolmaıtyn bastamalar bar sekildi. Máselen, elimizdiń keı ónimderdi eksporttaýǵa tyıym salýyn aragidik synaıtyndar kezdesedi. Óıtkeni ishki naryqqa ónim ótkizý tym arzan eken. Jalpy, iri sharýa men dıqandardyń eksportqa umtyla bergeni durys pa, álde ishki naryqty birinshi orynǵa qoıamyz ba?

– Osyǵan deıin aıtyp kele jatqan búkpesiz pikir-ustanymym bar: Úkimet sharýalar men dıqandardyń saýdasyna aralaspaýy kerek. Keı jyldary elimizde qyryqqabattyń, pııazdyń eksportyna shekteý qoıǵan ýaqyttar boldy. Nátıjesinde sol ónimderdiń birazyn bekerge shiritip aldyq, eńbek dalaǵa ketti.

Sheteldik zaýyttar jaqsy baǵa berip tur ma, shekteýsiz alyp barsyn. Nemese eldegi zaýyttar jaqsy baǵa usyna ma, ákelip bersin. Qıyndatatyn eshteńesi joq, tek saýdasynyń jolyn múlde jappasyn. Áıtpese eksporttyq shekteýler sharýalarǵa tek qana keri áserin tıgizip jatyr.

– Eldegi aýyl sharýashylyǵy tehnıkalarynyń shamamen 80 paıyzy tozǵan. Al jańa tehnıkalar tym qymbat, baǵasy úzdiksiz ósýde. Bul máselelerdi sheshý úshin elde qazir qandaı jumystar atqarylyp jatyr jáne ol isterge qandaı baǵa berer edińiz?

– Qazir eldegi sharýashylyq ókilderi lızıng arqyly tehnıkanyń 3 paıyzyn jańartýǵa múmkindik alyp otyr. Degenmen az, kemi 10 paıyz sheginde bolǵany jón dep oılaımyn. Shynynda saladaǵy ónimdiliktiń bári tikeleı tehnıkalardyń jaǵdaıyna baılanysty. Sheteldik jaqsy tehnıka – traktor, kombaındar qymbat, onyń ústine olarǵa alǵashqy tirkeý men ýtıl alym qarastyrylǵan.

Degenmen otandyq kompanııalarda shyqqan tehnıkalardyń ózi qysqa aralyqta 1,5 esedeı qymbattap úlgerdi. Sharýalarǵa sýbsıdııa berilgen saıyn otandyq óndirýshiler de baǵany kóterip álek, bárin esh kedergisiz ózderi belgileıdi. Sondyqtan otandyq óndirýshilerge quzyrly organdar tarapynan baqylaý kerek bolyp tur.

Joǵaryda aıtqanymdaı, Qazaqstanda aýyl sharýashylyǵy tehnıkalaryn jeńildetilgen nesıemen berip jatyr. Jyldyq mólsherlemesi – 6 paıyz. Biraq biz qazir salaǵa jaýapty vedomstvolarǵa mólsherlemeni 3 paıyzǵa deıin túsirý boıynsha usynys joldap otyrmyz. Azǵantaı kóringenimen, bul sharýalar úshin tipti úlken jeńildik bolyp, salanyń damýyna oń áser eter edi.

– Áńgimeńizge rahmet!