Ekonomıkalyq táýelsizdiktiń irgesin bekitý úshin aýylsharýashylyq ónimderin óńdeý ónerkásibin damytý asa mańyzdy

ASTANA. Mamyrdyń 21-i. QazAqparat /Ernur Aqanbaı/ - 2010 jyldan bastap Qazaqstan ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq jedel damýdyń besjyldyǵyn bastaıdy. «Nur-Otan» halyqtyq demokratııalyq partııasynyń kezekten tys 12-shi quryltaıynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev dittegen maqsatqa qol jetkizý úshin Úkimetke eń aldymen agroónerkásiptik keshendi damytýǵa jáne

aýylsharýashylyқ өnimderin өңdeýge aıryқsha den қoıýdy jүktedi. Osylaısha bizdiң memleket tұңғysh ret ұzaқ merzimdi damý perspektıvasynda aýylsharýashylyғyn өrkendetýdi alғashқy orynғa shyғaryp otyr. Birden aıta keteıik, mұndaı betbұrystyң өzindik sebepteri bar. Өıtkeni Қazaқstan tabıғı baılyқtarғa ғana baı el emes, sonymen қatar bizdiң eldiң aýylsharýashylyқ salasyndaғy әleýeti de asa zor. Sondyқtan әlemdik naryқtaғy mұnaı men mұnaı өnimderiniң, әrtүrli metaldardyң құny kүn saıyn құbylyp otyrғan myna zamanda bizdiң el tek shıkizattyқ sektordan tүsetin tabysқa ғana ıek artýdy kөzdep otyrғan joқ. Daғdyrystan keıin damýdyң daңғyl jolyna tүsý үshin ekonomıkany әrtaraptandyryp, ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ tұrғydan өrkendeýdi maқsұt etip otyr. Daғdarys ekonomıkany әrtaraptandyrýғa balamanyң joқ ekenin naқty kөrsetip berdi. Bұl rette, eң aldymen, bұrynnan dәstүrli damýymyzdyң «boıtұmary» bolyp kelgen agroөnerkәsiptik keshendi өrkendetýge ekpin salynatyn bolady. Қolda bar mүmkindikterimizdi dұrys paıdalanyp, resýrstardy ұtymdy ұқsata bilsek, bұl salanyң el ekonomıkasynyң tasyn өrge domalatýғa қosa alatyn үlesi orasan zor. Onyң үstine әlemdik rynokta azyқ-tүlik taýarlarynyң tapshylyғy biline bastaғan қazirgi ýaқytta, өmirdiң өzi ұsynғan mұndaı tamasha mүmkindikti ýystan shyғarmaı, agroөnerkәsiptik keshendi қarқyndy damytýғa қazirden bastap myғym negiz қalaıtyn bolsaқ, onda keleshekte Іshki jalpy өnimniң құrylymyndaғy jәne eksporttyң kөlemindegi aýylsharýashylyғy өnimderiniң үlesin eselep arttyrýғa әbden bolady. Elbasynyң sөzimen aıtқanda, «bizge bүkil әlemde azyқ-tүlik taýarlaryna degen sұranystyң өsýin jәne baғalarynyң artýyn eskere otyryp, agrarlyқ sektordy tehnologııalyқ қaıta jaraқtandyrýғa jәne keң aýқymdy jaңғyrtýғa қaıta baғdarlaný қajet. Bұl үshin bizde barlyқ jaғdaılar bar». Al agrarlyқ sektor ekonomıkany әrtaraptandyrýғa jәne eksportқa naқty үles қosa alady. Memleket agroөnerkәsiptik keshendi damytýғa jәne aýylsharýashylyқ өnimderin өңdeýge aıryқsha den қoıatynyn «NұrOtan» partııasynyң құryltaıynan keıin birden aңғartty. Osy seısenbide Aқordada Elbasynyң tөraғalyғymen ҚR Қaýipsizdik keңesiniң kezekti otyrysy өtip, onda elimizdiң azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etý mәselesi talқylandy. Jıyndy ashқan N. Nazarbaev «elimizdiң azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etý - Қazaқstannyң taıaý 10 jyldaғy strategııalyқ mindeti ekenin» қadap tұryp aıtty. «Azyқ-tүlik taғamdaryn өndirýde Қazaқstan әlemde salmaқty oryndy ıelenedi. Bizge elimizdiң azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etý үshin kөp jұmys isteý kerek. Bұl birinshiden. Ekinshiden, biz өzimizdiң aýyl sharýashylyғymyzdy ınnovatsııalyқ ekonomıkanyң bir salasy retinde damytýymyz қajet», degen Memleket basshysy osy oraıda elimizdiң Іshki jalpy өnimindegi aýyl sharýashylyғynyң қosylғan құnynyң kөlemin jәne aýyl sharýashylyғy өnimderiniң eksporttaғy jalpy kөlemin ұlғaıtý bұl salada қol jetkizýge tıis basym mindet ekenin aıtty. Қaýipsizdik keңesiniң otyrysynda baıandama jasaғan Aýyl sharýashylyқ mınıstri Aқylbek Kүrishbaevtyң aıtýynsha, soңғy 5 jylda aýyl sharýashylyғyna kelgen ınvestıtsııalardyң mөlsheri 3 esege, egistiktiң kөlemi 15 paıyzғa, mal basy 24 paıyzғa, agroөnerkәsip kesheniniң jalpy өnimi 2 esege artқan. Soңғy jyldary memlekettiң agroөnerkәsiptik keshendi қoldaýynyң arқasynda elimizdiң azyқ-tүlik қaýipsizdigi aıtarlyқtaı nyғaıғan. «Aýyl sharýashylyғyndaғy tұtynýdyң bekitilgen normatıvterine sәıkes, is jүzinde ishki naryқ aýyl sharýashylғy өnimderiniң negizgi tүrlerimen: azyқ-tүliktik bıdaımen, kүrishpen, jarma daқyldarymen, baý-baқsha өnimderimen, kartoppen, etpen, sүtpen, jұmyrtқamen tolyқ қamtamasyz etiledi», dedi A. Kүrishbaev. Deıtұrғanmen, bұl salada sheshimdi қajet etetin tүıtkildi mәseleler de joқ emes kөrinedi. Mәselen, elimizde өndiriletin maıly daқyldar ishki naryқtyң 75 paıyzyn, kөkөnister 30 paıyzyn, erte pisetin jemis-jıdekter 4 paıyzyn, қant қyzylshasy 6 paıyzyn ғana қamtamasyz etedi eken. Al mal sharýashylyғy shıkizaty týraly aıtatyn bolsaқ, Қazaқstan құs eti boıynsha ımportқa tәýeldi el, osy өnimniң 67 paıyzy syrttan әkelinetin kөrinedi. Osylardy eskere otyryp, Үkimet syrtқy naryққa tәýeldi osy salalardyң barlyғyn negizgi baғyttar retinde anyқtap, memlekettik retteý sharalaryn қoldaný kezinde olarғa basa nazar aýdaratyn boldy. Otyrystan keıingi brıfıngte A. Kүrishbaev Memleket basshysy elimizdiң agroөnerkәsiptik keshenin damytý үshin naқty mindetter қoıyp, agrarlyқ saıasattyң negizgi baғyttaryn anyқtaғanyn jetkizdi. Elbasy eң aldymen agroөnerkәsiptik keshenniң eң osal tұsy bolyp tabylatyn өңdeýshi kәsiporyndardy damytýdy, ғylymı қamtymdy tehnologııalardy engizýdi tapsyrғan. Investıtsııalyқ jobalardy jүzege asyrý үshin «ҚazAgro» holdıngine bөlingen қarjyny dұrys ұқsatý, jerdi jәne sýdy tıimdi paıdalaný mәselesine de aıryқsha nazar aýdarylғan. A. Kүrishbaev Prezıdenttiң agroөnerkәsiptik keshendi damytý jөninde memlekettik baғdarlama әzirleýdi tapsyrғanyn da atap өtti. Brıfıngte mınıstr elimizde aýyl sharýashylyғy өnimderin sýbsıdııalaý mehanızmi өzgeretin jetkizdi. «Sýbsıdııalaýdyң қazirgi mehanızmderi өzgeredi. Sýbsıdııa bұrynғydaı 1 kılә etke nemese 1 lıtr sүtke berilmeıdi. Endi қaıta өңdeýshi salaғa baғyttalatyn et pen sүt өnimderi ғana sýbsıdııalanatyn bolady», dedi ol. Onyң sөzine қaraғanda, Қazaқstan өzin-өzi қamtamasyz etip otyrғan azyқ-tүlik taғamdaryna salynatyn kedendik baj salyғyn ұlғaıtatyn bolady. «Memleket elimiz өzin-өzi қamtamasyz etip otyrғan azyқ-tүlik taғamdarynyң pozıtsııasy boıynsha kedendik-tarıftik saıasatty retteý jөninde қajetti sharalardy қabyldap jatyr. Elimiz өzin-өzi қamtamasyz etip otyrғan azyқ-tүlik taғamdaryna salynatyn kedendik baj salyғy ұlғaıatyn bolady. Negizgi azyқ-tүlik taғamdary boıynsha tehnıkalyқ reglament engiziledi. Osylaısha biz ishki rynokty rettep, ony ımporttan қorғaıtyn bolamyz», dedi A. Kүrishbaev. Jalpy қazirgi әlemniң damýyndaғy ekonomıkalyқ jәne demografııalyқ erekshelikteri azyқ-tүlik tapshylyғy problemasyn jәne azyқ-tүlik taғamdarynyң baғasyn aldyңғy қatarғa shyғardy. Әlemdik azyқ-tүlik naryғyndaғy қalyptasқan jaғdaı elimizdiң eksporttyқ әleýetin keңeıtý үshin Қazaқstannyң aldyna agroөnerkәsiptik keshenniң bәsekege қabilettiligin joғarylatý mindetin қoıyp otyr. Osy mindetterdii sheshý үshin Үkimet bүginde agroөnerkәsiptik sektordaғy өңirlik ınvestıtsııalyқ jobalardy jүzege asyrýғa bel sheshe kirisip ketti. Mұndaғy basty maқsat ? ortalyқ azııalyқ өңirge azyқ-tүlik taғamdarynyң negizgi jetkizýshisi retinde osy өңirdegi jetekshi pozıtsııany ıelený. Resmı mәlimetterge sүıensek, 2008 jyly aýylsharýashylyғy salasynda jalpy somasy 10,2 mlrd.teңge bolatyn 65 joba iske қosylyp, myңnan astam jұmys orny құrylғan. Al barlyғy jalpy somasy 148,4 mlrd. teңge 177 joba baқylaýda kөrinedi. Bıyl jalpy құny - 37,1 mlrd. teңge 101 nysan iske қosylatyn bolady. Nәtıjesinde 4 myңғa jýyқ adamdy eңbekpen қamtý kөzdelip otyr. Bұl baғyttaғy jұmys kelesi jyly da jalғasyp, jalpy somasy - 11,3 mlrd. teңge 76 jobany paıdalanýғa berý jәne 5600-ge jýyқ jұmys ornyn құrý josparda bar eken. Al agroөnerkәsiptik sektordaғy ınvestıtsııalyқ jobalar jaıyna kelsek, bұl baғytta 133 ınvestıtsııalyқ joba jүzege asyrylyp jatyr. Onyң 85-in nemese 64 paıyzyn 2009 jyly iske қosý kөzdelip otyr. Bұl jobalar negizinen etti өndirý jәne өңdeý; sүtti өndirý jәne өңdeý; құs fabrıkalaryn құryp, damytý; astyқ өңdeıtin өnimderdi өndirý; өsimdik maıyn өndirý; kөkөnister men kartopty өndirý jәne өңdeý; jylyjaı sharýashylyқtaryndaғy jemis-kөkөnis daқyldaryn өndirý; balyқ өnimderin өңdeý; saýda ınfraқұrylymdaryn damytý syndy baғyttardy қamtıdy. 133 jobanyң ishinde 116-syn nemese 87,1 paıyzy ishki naryқty aýylsharýashylyқ өnimderimen jәne olardy өңdeıtin өnimdermen қanyқtyrýғa, ımportty almastyrýғa baғyttalғan. Өndiriletin өnimderdiң eksporttyқ әleýetin damytýғa 6 (4,6 paıyzy) joba, aýyldyқ eldimekenderde aýylsharýashylyғyna jatpaıtyn bıznesti damytýғa 11 joba (8,3 paıyzy) baғyttalyp otyr. Jobalardy jүzege asyrý 5 myң 563 jұmys ornyn құrýғa mүmkindik beredi. Aғymdaғy jyly aýylsharýashylyқ өnimderin өңdeý salasynda jalpy somasy 28986 mln. teңge bolatyn 85 jobany nemese jalpy jospardyң 64 paıyzyn iske қosý kөzdelýde. Olardy jүzege asyrý 2475 adamdy jұmysқa ornalastyrýғa mүmkindik beredi. Atap өterligi, elimizdiң barlyқ oblystarynda ınvestıtsııalyқ jobalar jүzege asyrylyp jatyr. Bұdan bөlek, konkýrstyқ komıssııanyң қaraýynda agroөnerkәsiptik keshenniң 11 basyңқy baғyty boıynsha Үkimettiң daғdarysқa қarsy baғdarlamasy aıasynda қarjylandyrý josparlanyp otyrғan jobalar jatyr. «Agrarlyқ sektor ekonomıkany әrtaraptandyrýғa jәne eksportқa naқty үles қosady. Sondyқtan da bizdiң ortaқ mindetimiz ? 2015 jylғa қaraı aýylsharýashylyқ өnimderiniң үlesin eksporttyң jalpy kөleminde 8 paıyzғa deıin jetkizý. Atalғan jәne basқa jobalardyң esebinen agroөnerkәsiptik keshenniң jalpy қosylғan құny eң taıaýdaғy ýaқyttarda kem degende 16 paıyzғa ұlғaıtylyp, 10 myңnan astam jұmys orny құrylýy tıis», degen bolatyn Elbasy «Nұr-Otan» partııasynyң құryltaıynda. Memlekettiң bұl salaғa aıryқsha kөңil bөlip jatқanyn jәne bұl baғytta қarқyndy jұmys қolғa alynғanyn eskersek, bұl mindettiң taıaý bolashaқta oryndalatynyna senim mol.