Ekonomıkalyq damý jáne saýda mınıstrligi zamanaýı saýda úlgilerin damytýǵa kirisip otyr
Atap aıtqanda, búgin Úkimette ótken otyrysta atalǵan mınıstrliktiń basshysy Baqytjan Saǵyntaev osy saladaǵa problemalarǵa toqtalyp, aldaǵy ýaqytta atqaratyn qadamdarmen bólisti.
Onyń sózine qaraǵanda, Іshki jalpy ónim qurylymynda ishki saýda úlesi turaqty deńgeıde jáne 14,5 paıyzdy qurap otyr. Búginde saýda salasynda barlyǵy 1 mln. 200 myńnan astam adam qamtylǵan. Bul halyqtyń ekonomıkalyq belsendi bóliginiń 15 paıyzǵa jýyq deńgeıinde. Osy kórsetkish aýyl sharýashylyǵy salasynan keıingi ekinshi orynda turǵan kórsetkish eken. «Birinshi toqsanda bólshek taýar aınalymy ótken jyldyń sáıkes kezeńine qaraǵanda 12 paıyzǵa artty, al kóterme taýar aınalymy 15,6 paıyzǵa joǵarylap otyr», - dedi mınıstr.
Jalpy taýar aınalymy kórsetkishiniń ósimine qaramastan, saýda sapasy damýynyń tómengi deńgeıi saqtalýda. Taýar aınalymynyń jartysy (49 paıyzy) bazarlardaǵy saýdaǵa tıesili bolyp otyr. Sonymen qatar, zamanaýı saýda formattarynyń úlesi 4 paıyzdan aspaıtyn kórinedi, al damyǵan elderde bul kórsetkish 70 paıyzǵa jetip otyr.
Mınıstrdiń paıymdaýynsha, zamanaýı saýda úlgileriniń damymaýy - tıimsiz saýda deldaldary úshin qolaıly bolyp otyr. Olar negizgi tabysty «óndirýshi-deldal-bólshek saýda» tizbegi boıynsha shoǵyrlandyrýda. Taldaý sharalaryna qaraǵanda, osy alypsatarlar negizinen tez búlinetin azyq-túlik taýarlarynyń saýdasynda toptalǵan eken.
Bul turǵydaǵy ahýaldy mınıstrliktegiler birneshe sebeptermen jiktegen syńaıly.
Birinshiden, sebepterdiń biri tez búlinetin ónim óndirisiniń usaq taýarlyǵyna baılanysty bolýda. Atap aıtqanda, deldaldardyń usaq óndirýshilerden ónimdi júıesiz túrde satyp alýy, atalǵan alypsatarlardyń óndirýshilerdiń múddesin shekteı otyryp, ózderiniń baǵa saıasatyn májbúrleýge, sondaı-aq sońǵy satyp alýshyǵa deıin ónimniń joǵary baǵamen jetýine múmkindik berip otyr. Máselen, Qazaqstannyń fermerleri odaǵynyń málimetinshe, súttiń 88 paıyzy, ettiń 80 paıyzy, kartoptyń 72 paıyzy jeke sharýashylyqtarda óndiriledi.
Ekinshiden, aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshiler men saýda jelilerimen yqpaldasqan aýyl sharýashylyǵy óniminiń kóterme saýda býynynyń bolmaýy da áser etýde. Qazirgi kezde kóptegen óńirlerde jumys istep jatqan saýda-logıstıkalyq ortalyqtar ımporttalatyn aýyl sharýashylyǵy óniminiń saýdasyna ǵana jumyldyrylǵan. Óz kezeginde olar otandyq fermerler ónimderiniń tasymalyn, saqtaýyn jáne satylymyn qamtamasyz etpeı otyr.
Úshinshi sebep - ol zamanaýı bólshek saýda formattarynyń damymaýyna baılanysty. ıAǵnı, bul bólshektik sektordaǵy eleýli operatsııalyq shyǵyndarǵa ákelip soqtyratyn kórinedi. Dál osy formattar damyǵan jaǵdaıda ónimsiz alypsatarlardyń qyzmetine tosqaýyl qoıýǵa qaýqarly jáne jalpy qazirgi zamanǵy talaptarǵa saı kóterme ınfraqurylymdy qalyptastyrady.
Búginde bólshek saýda jáne saýda ınfraqurylymy júıesi ekonomıkanyń basymdyqty sektorlarynyń tizbesine enbeı qalǵan eken. Osyǵan sáıkes, ol memlekettik qoldaýǵa ıe bolmaı otyr.
Mınıstr osy problemalardy jikteı kele, tutyný kooperatsııalaryn damytý arqyly aýyl sharýashylyǵy qurylymdaryn irilendirý máselesine toqtaldy.
«Atap aıtylǵandaı, aýyl sharýashylyǵy jalpy óniminiń negizgi bóligi, ıaǵnı 55 paıyzy jeke shaǵyn sharýashylyqtarǵa tıesili. Osyndaı usaq taýarlylyq jáne ónim satylymynyń kepildi kanaldarynyń bolmaýy, tıimsiz deldaldardyń sanatyn jasaqtap otyr. Olar óz kezeginde óndirýshiden satyp alýdyń baǵasyn tómendetip, ónimdi satý baǵasyn arttyryp júr», - dep toqtaldy vedomstvo basshysy.
Búginde halyqaralyq tájirıbe turǵysynda tutyný kooperatıvteri aýyl sharýashylyǵy ónimderin saýda jelilerine tikeleı jetkizilimderdi qamtamasyz etetin júıeli býyn bolyp tabylady. Osy másele boıynsha QR Ekonomıkalyq damý jáne saýda mınıstrligi QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń «Aýyldyq tutyný kooperatsııasy týraly» Zańyna tıisti ózgerister engizý jóninde bastaǵan jumysyn qoldaıtynyn eskerip ótti.
Budan bólek, Qazaqstanda qurylǵaly jatqan saýda-logıstıkalyq ortalyqtarmen baılanystyrylǵan oblys ortalyqtarynda aýyl sharýashylyǵy kóterme saýda ortalyqtaryn qurý qajettiligi de sóz boldy. Bul sharalar taýardy alǵa jyljytýda logıstıkany mańyzdy býyn retinde qalyptastyrmaq. Bundaı jumystar búginde óńirlerde bastalǵan kórinedi.
Máselen, Astanada «Azyq-túlik korporatsııasy» AQ-nyń qarjylandyrýy esebinen iri kóterme aýyl sharýashylyǵy naryǵynyń qurylysy josaparlanýda. Mınıstrliktegiler kóterme azyq-túlik bazarlary óńirdiń azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etetinin aıta kele, olardyń paıymdaýynsha, aktsıonerlik qoǵam formasynda aýyl sharýashylyǵy taýarlarynyń kóterme bazarlaryn qurýdy yntalandyrý kerek. Bul óz kezeginde iri ınvestorlardy tartýǵa, sondaı-aq Áleýmettik kásipkerlik korporatsııa túrinde memlekettiń qatysýyn qamtamasyz etpek.
Osy jerde memlekettik-jekemenshik áriptestik tetikteri paıdalanylýy da múmkin. Máselen, memleket jer telimin usyný men ınjenerlik ınfraqurylymdy qamtamasyz etý boıynsha mindetterdi óz moınyna alýy yqtımal.
Sonymen qatar B. Saǵyntaevtyń kóterip otyrǵan taǵy bir ýáji zamanaýı saýda formattaryn damytýǵa qatysty bolyp otyr. Qazirgi zamanǵy saýda formattary qyzmet pen taýardyń joǵary sapasymen qatar, satyp alýdyń iri kólemin qalyptastyra otyryp, sáıkesinshe turaqty baǵany qamtamasyz etedi. Osy oraıda jetkizilimniń kepildi kanaldary men taýarǵa tıisti qujaty joq alypsatarlarǵa iri saýda jelilerimen jumys isteýge tıimsiz bolady.
«Sondyqtan da biz zamanaýı saýda formattaryn damytý úshin qajetti qoldaý sharalaryn qamtamasyz etýimiz shart. Sońǵy 4 jylda Qazaqstanǵa birde bir sheteldik iri rıteıl kelgen joq. Osyǵan baılanysty jalpy kólemi 2 myń sharshy metrden astam aýdandy quraıtyn iri saýda nysandarynyń qurylysy úshin ınvestıtsııalyq jeńildikterdi usynýdy qamtamasyz etý kerek, sondaı-aq ınvestıtsııalar boıynsha zańnamaǵa ózgerister jasaý qajet», - deıdi mınıstr.
Sonymen qatar zamanaýı saýda úlgisin damytý turǵysynda qoldanystaǵy bazarlardy tıisti ınfraqurlymdyq qyzmetimen joǵary deńgeıde qaıta jasaqtaýǵa memlekettik qoldaý jasaý pármendi shara bolmaq.
Búginde Qazaqstanda 818 saýda bazarlarynyń 548-i qalalyq jerlerde qyzmet jasaýda. Olardyń kópshiligine antısanıtarııa men servıstiń tómen deńgeıi, sondaı-aq kóleńkeli saýda aınalymynyń joǵary deńgeıi tán. Sondyqtan da budan bylaı atalǵan saýda oryndarynan qazirgi zamanǵy úlgidegi saýda nysandaryna josparly túrde aýysý mańyzdy sheshim bolmaq.
Osy turǵyda eskerer jáıt, iri saýda nysandarynyń qurylysy men tutyný kooperatsııalaryn damytý máselelerin qoldaý - saýda ınfraqurylymyn damytpaı tıimsiz bolady. Sebebi búginde zamanaýı jabdyqtalǵan qoımalardyń qurylysy men mamandandyrylǵan kólikti satyp alý aıtarlyqtaı shyǵyndy.
Osyǵan baılanysty mınıstrlik sheteldik birqatar elderdiń tájirıbesiniń negizinde, saýda bazarlary men qoımalardyń ornyna zamanaýı statsıonarlyq saýda nysandarynyń qurylysy men mamandandyrylǵan avtokólikterdi alý kezinde ekinshi deńgeıli bankterdiń nesıeleriniń paıyzdyq mólsherlemesin jabýǵa sýbsıdııalardy usyný máselesin qarastyrýdy usynyp otyr.
«Osyǵan baılanysty «Bıznestiń jol kartasy-2020» baǵdarlamasyna uqsas 2013-2020 jyldarǵa arnalǵan bólshek saýda sektoryn jańǵyrtý baǵdarlamasyn ázirleý usynysyn engizemiz», - dep túıindedi B. Saǵyntaev.
