Ekonomıka ósimi, Salyq kodeksi jáne otbasyndaǵy Jańa jyl - Tımýr Súleımenov nemen maqtana alady
- Tımýr Muratuly, osydan týra 1 jyl buryn siz laýazymdy qyzmetińizge kiristińiz? Osy ýaqyt aralyǵynda qandaı nátıjege qol jetkize aldyńyz?
- 11 aıdyń qorytyndysynda Qazaqstan ekonomıkasynyń ósimi 11 paıyzdy qurady. Al jeltoqsannyń qorytyndysynda bul ósim 4 paıyzdy quraıdy dep boljaýǵa barlyq negiz bar. ıAǵnı, ekonomıkamyz 2015-2016 jyldardaǵy belgili bir ósim qarqyny baıaýlaǵannan keıingi kezeńnen soń turaqty ósimge bet aldy. Bul - ekonomıka turǵysynan alyp qaraǵandaǵy basty jetistik.
Buǵan qosa, makroekonomıkalyq turaqtylyqty da saqtaı aldyq. Teńgeniń ortajyldyq baǵamy 2015 jylmen salystyrǵanda 5 paıyzdan astamǵa azaıdy. Bizde ınflıatsııa deńgeıi de tómen. Eger 2015 jyly ınflıatsııa 14,7, al 2016 jyly 8,5 paıyz bolsa, aǵymdaǵy jyldy 7 paıyzdan sál joǵary deńgeıde aıaqtaımyz. ıAǵnı, 6-8 paıyzdyq dálizdiń dál ortasynda bolmaq. Inflıatsııanyń tómen deńgeıi - bul ekonomıka men halyq tabysynyń shynaıy ósimi. Investıtsııa da jaqsy ósti. 11 aıdyń qorytyndysynda negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııa 2016 jylmen salystyrǵanda 5 paıyzdan astamǵa artty. Bul - eki ese ósim. Bul tsıfr bıznestiń jalpy senimdiligin, Qazaqstan ekonomıkasynyń turaqty ekendigin jáne oǵan aqsha salý qajettigin kórsetedi.
Jumyssyzdyq 4,9 paıyzdy qurady. Mundaı tómen kórsetkishpen maqtana alarlyq elderdiń qarasy az. Buǵan qosa, esepteý barysynda qoldanylatyn ádisteme keńestik emes, turpaıy ádis emes. Bul ádisteme Dúnıejúzilik bankpen, Halyqaralyq valıýta qory, BUU jáne bizge táýelsiz reıtıng beretin reıtıngtik agenttiktermen birge ázirlengen. Statıstıkalyq ádistemege qatysty bizde esh ýaqytta qandaı da bir másele týyndaǵan emes.
- Ózińiz basqaratyn vedomstvo úshin ótip bara jatqan jyldyń ishinde barynsha mańyzdy bolǵan qandaı 5 oqıǵany atar edińiz?
- Salyq kodeksiniń qabyldanýy eń mańyzdy oqıǵa boldy. Bul qoldanystaǵy kodekske túzetýler blogy emes. Bul túbegeıli jańa qujat. Jekelegen jumys toby sarapshylar, blogerler, memlekettik organdardyń ókilderi eń basty bıznesti, ıaǵnı múddeli barlyq taraptardy tartý arqyly atalǵan qujatpen kúni-túni jumys istedi. Salyq kodeksi syndy deńgeıdegi qujat sırek qabyldanady. Bizdiń Táýelsizdigimizdiń búkil tarıhyndaǵy bul Salyq kodeksiniń úshinshi redaktsııasy. Árıne sondyqtan da tásil barynsha salmaqtanǵan ári salystyra tekserilgen boldy. Tıimsiz jeńildikterdi alyp tastamas buryn odan tıimdilik boldy ma, bolmady ma sony qaradyq. Jańa jeńildikter bermes buryn bıýdjettiń ne joǵaltatyndyǵyn nemese alatyndyǵyn eseptedik. Qorytyndysynda, bizdiń kózqarasymyzsha, bıýdjet múddesin qamtamasyz etetin jaqsy, tegerimdelgen qujat shyqty.
Ekinshisi - bul 2025 jylǵa deıingi strategııalyq jospardyń ázirlenýi. Bul -bizdiń ómirimizdiń barlyq salasyna qatysy bar óte úlken keshendi qujat. ıAǵnı, ol taıaý 8 jylǵa arnalǵan damýdyń belgili bir vektory men fokýsyna qatysty. Taıaý ýaqytta Memleket basshysy ony maquldap, 2018 jyldan bastap tikeleı júzege asyrýǵa kirisemiz dep senemin.
Bizdiń vedomstvo úshin, jalpy tolyqtaı alǵanda elimiz úshin mańyzdy taǵy bir qujat - bul 26 jeltoqsanda Prezıdent qol qoıǵan Keden kodeksi. Ol Eýrazııalyq kodekske (EAEO Keden kodeksi) negizdelgenimen bıznespen jáne ózge de áriptesterimizben kóptegen norma engizdik. Olar kedendik retteý jáne ákimshileý bızneske jeńil bolý úshin jasaldy. Jańa Keden kodeksi bizdiń ekonomıkalyq shekaramyzdyń jumys isteýin senimdi qamtamasyz etedi.
Biz ázirlegen tórtinshi qujat jergilikti ózin ózi basqarýdy odan ary damytýǵa qatysty. 2018 jyldan bastap Qazaqstannyń turǵyny 2 myńnan asatyn birqatar aýylynda bıýdjettiń tórtinshi deńgeıi paıda bolady. Jalpy, bizde respýblıkalyq, oblystyq jáne aýdandyq bıýdjet bar. Biraq, aýyl, aýyldyq okrýg, qala deńgeıinde eshqandaı bıýdjet bolǵan emes. Olar aýdannan smeta boıynsha qarjylandyrylatyn. Endi aýyl ákimderiniń kiris kózderi paıda bolady jáne sol arqyly jergilikti bastamalardy qarjylandyryp, qorshaýlardy syrlaýǵa, qandaı da bir kishigirim jóndeý jumystaryn júrgizýge, mektepke nemese balabaqsha qajetti zattardy satyp alýǵa jaǵdaılary jetedi. Biz olarǵa salyqtyń jeti túrin, sonymen qatar belgili bir aıyppuldardy salý múmkinshiligin qaldyrdyq.
Biz ulttyq eksportyq strategııany da ázirledik. Buǵan deıin ınfraqurylymǵa aıtarlyqtar qorymyzdyń esebinen qarjy salyp keldik. Biraq, endi muny turaqty negizde jasaı almaıtyndyǵymyzdy kórip otyrmyz. Sondyqtan da bizge qazirgi ýaqytta ózge draıver izdeýge týra keledi. Al ol eksport bolýy tıis. Ony júıeleý, durys rásimdeý jáne qaıda, qalaı jáne neni eksporttaý qajettiginiń barlyq quraldaryn jınaqtaý úshin eksporttyq strategııa ázirlendi.
- Salyq kodeksi elimizdegi bıznes júrgizýdi jeńildetetindigi belgili. Degenmen taý-ken metallýrgııalyq sektor ókilderi salyqtyq júkteme sol qalpynda qaldy degen pikirlerin bildirgen bolatyn. bir salyq alynyp, kelesi qosylǵan. Mundaı pikirlerge qalaı qaraısyz?
- Bul pikir emes, naǵyz shyndyq. Biz taý-ken salasy úshin kómirge joǵary tabys salyǵyn alyp tastadyq jáne salyq júktemesin tolyqtaı eksportqa arnalǵan rentalyq salyqqa aýystyrdyq. Salyqtyń artyq sany bizdi aıta qoıarlyqtaı alańdatyp otyrǵan joq. Bizge belgili bir saladan fıskaldy alymdar deńgeıin saqtaý mańyzdy. Eger oǵan salyqtardyń eń az sanymen qol jetkiziletin bolsa, onda nege sony jasamasqa? Biz esh ýaqytta da taý-ken nemese munaı salasy úshin salyqtyq júktemeni jeńildetemiz dep aıtqan emespiz. Buǵan qosa, taý-kenshilerdiń ózderi bizge kelip, ınvestorlar salyq sanynyń kóptiginen qorqatyndyǵyn aıtqan edi. ıAǵnı, olar júktemeden emes salyqtardyń ártúrli sanynyń kóptiginen qorqady. Sondyqtan salyq júktemesi sol deńgeıde saqtalady. Biraq, salyqtyq mindettemelerdi oryndaý aıtarlyqtaı jeńildeı túsedi.
- Sizdiń vedomstvońyz úsh jyldyq bıýdjette munaı baǵasyn barreline 45 dollar dep bekitken bolatyn. Ne úshin ony Qazaqstan úshin barynsha ońtaıly dep sanaısyz?
- Biz áleýmettik-ekonomıkalyq damý boljamdary men bıýdjet parametrlerin aǵymdaǵy jyldyń tamyz-qyrkúıek aılarynda qalypastyrdyq. Sol kezde baǵa konıýnktýrasy qazirgideı 65 dollar bolǵan emes. Shamamen 50-52 dollar edi. Sondyqtan da bizdińshe, 45 dollar teńgerimdelgen, durys konservatıvti baǵa. Ádette munaıdy eksporttaýshy elder munaı baǵasyn birshama tómen, al ımporttaýshy elder kerisinshe joǵary belgileıdi. Qazaqstan eksporttaýshy el bolǵandyqtan makroekonomıkalyq, geosaıası talyqsytpalardy eskere otyryp, 45 dollar sheginde belgileýdi sheshtik. Degenmen, bıýdjettik zańnama aıasynda áleýmettik-ekonomıkalyq damý boljamdary men bıýdjetitk parametrlerdi naqtylaýǵa múmkindik bar. Eger munaı baǵasy 65 dollar bolyp uzaqqa turaqtaıtyndyǵyn baıqasaq, onda bul máselege qaıta oralýǵa eshkim kedergi bola almaıdy.
- Jańa jyl kele jatyr. Osy rette qazaqstandyqtardy azyq-túlik baǵasy alańdatarlyǵy anyq. Sizdiń oıyńyzsha, monopolııaǵa qarsy qyzmettiń qadalaǵaý qyzmetin kúsheıtý qajet emes pe?
- Bir jaǵynan biz naryqtyq ekonomıka qurýdamyz jáne onda baǵany memlekettik baqylaýǵa oryn joq. Ekinshi jaǵynan jergilikti turǵyn bolǵannan keıin men baǵanyń únemi qubylyp turýy múmkin ekendigin jaqsy túsinemin jáne keıde buǵan keıistik te tanytasyń. Biraq, oǵan kim yqpal etedi? Bizdiń bıznes. Shaǵyn jáne orta bıznespen aınalysatyn tanystarymyz, áriptesterimiz jáne dostarymyz kóp qoı. Baǵany solar belgileıdi. Іri kóterme saýdamen aınalysatyndarmen monopolııaǵa qarsy qyzmet jumys isteıdi. Alaıda bólshek saýdany nannyń baǵasyn 120, al erteń 150 teńgege kóterýdi bıznes sheshedi. Sondyqtan da, menińshe, bul jerde tikeleı memlekettik retteý durys bolmas.
Múmkin ákimder jaǵdaı kúrt ýshyqqan kezde bıznespen sóılesip, bir apta boıy baǵany kóterýge bolmaıtyndyǵyna keńes berýi qajet shyǵar. Biraq, munyń ózi de júıeli sıpatqa ıe bolmaýy tıis. «Atameken» Ulttyq kásipkerler palatasy mindetteriniń biri - bul jelilermen, kóterme saýdamen aınalysatyndarmen jumys isteý. Eger «Atameken» olardy shaqyryp alyp, baǵany kótermeımiz dep aıtsa, sol durysyraq bolar. Memleketti olarǵa baryp toqpaqtap, májbúrleýge ıtermeleýden góri bıznestiń ishinde qandaı da bir korporatıvtik ádep, adal básekelestik erejesin ázirleý qajet. Biz kómek bere alamyz. Máselen, bıznes baǵany kótermeımin dedi deıik. Onda biz oǵan sýbsıdııa berip, elektr energııasynyń stavkasyn tómendetý sııaqty kómek usyna alamyz.
- Qazaqstannyń Ulttyq ekonomıka mınıstri otbasynyń kirisi men shyǵysyn bólýmen kim aınalysatyndyǵy qyzyq bolyp otyrǵany.
- Bizde barlyq shyǵys ta, kiris te túsinikti. Ol aıdan aıǵa ózgermeıdi desek te bolady. Sondyqtan da bizde aıta qoıarlyqtaı úlken josparlaý joq. Keıbireýlerin áıelim, endi birin men tóleımin. Barlyq otbasynda da dál solaı shyǵar.
- Sońǵy suraǵym, otbasymen Jańa jyldy qalaı qarsy alasyz jáne keler jylǵa qandaı josparlar túzip otyrsyz?
- Ádette, biz Jańa jyldy jubaıym ekeýimiz eki otbasymen, meniń ata-anam jáne jubaıymnyń ata-anasymen qarsy alamyz. Óıtkeni, ekeýimiz de bir qaladan, Pavlodardanbyz. Ár ýaqytta da ne biz Pavlodarǵa baramyz ne olar Astanaǵa keledi. Máskeýde turǵanymyzda ata-analarymyz bizge keletin, qarsy alatynbyz. Jańa jyldy ata-analarymyzsyz qarsy alǵan kez esh ýaqytta bolǵan emes. Bıyl da Pavlodarǵa baramyz.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
