Egindi ártaraptandyrý sharýalarǵa qajet ári paıdaly: ol aýyl sharýashylyǵyna turaqtylyq ákelip qana qoımaı, jerdiń qunarlylyǵyn da arttyrady - Qaraǵandy oblysynyń tájirıbesi
Osyǵan baılanysty Buqar jyraý aýdanyndaǵy elıtalyq tuqym óndirýshi sharýashylyq bolyp esepteletin «Qaraǵandy ósimdik ósirý jáne selektsııa ǴZI» JShS (KNIIRS) bazasynda ótkizilgen arnaıy Egin kúni jemshóp óndirýdi damytý máselelerine arnaldy. Sharaǵa óńirdiń sharýashylyq ıeleri, ǵalymdar, aýyl sharýashylyǵy mamandary qatysty. Sondaı-aq, aýyl sharýashylyǵy vıtse-mınıstri Músilim Ómirıaev te keldi. Jınalǵandar egistikte jemshóp óndirýdi damytýdyń máseleleri men bolashaǵy týraly óz oılaryn ortaǵa saldy.
Sharaǵa qatysýshylardyń atap ótýinshe, egin sharýashylyǵyn ártaraptandyrý elimizdiń azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýmen tyǵyz baılanysty.
«Sıyr etin álemdik naryqqa shyǵarýshy negizgi elderdiń qataryna AQSh, Qytaı, Argentına, Avstralııa, Meksıka, Eýropa odaǵy elderi, Kanada jáne Reseı kiredi, olardyń úlesi 64 paıyzdy quraıdy. Al basqa elder naryqtyń qalǵan 36 paıyzyn bólisedi. Biraq, Qazaqstan Respýblıkasy solardyń da qataryna ilige almaı kele jatyr. Osy jerde mynadaı zańdy suraq týady: nege atam zamannan beri mal baǵýmen aınalysqan, álem boıynsha jaıylym jerleriniń kólemi boıynsha 5-inshi oryndy alyp otyrǵan memleket óziniń azyq-túlik táýelsizdigine qol jetkize almaı, básekege qabiletti et ónimderin óndire almaı otyr?» - dedi jınalys barysynda Qaraǵandy oblysy ákiminiń orynbasary, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory Qaırat Aıtýǵanov.
Onyń aıtýynsha, munyń negizgi sebepteri elimizde áli de bolsa joǵary ónimdi mal tuqymdarynyń joqtyǵy, sondaı-aq, olardyń jemshóbiniń sapasy men asyraý jaǵdaıynyń tómendigi.
«Mal sharýashylyǵynyń ónimdiligin arttyra almaýdyń eń negizgi máselesi maldyń túrli formalardaǵy menshikti sharýashylyqtarǵa laıyqty túrde ornalastyrylmaýynda. Bizdiń oblysymyzda mal ónimderin óndirýshilerdiń negizgi bóligi jeke úı sharýashylyqtary, olar ettiń 60 paıyzyn, súttiń 64 paıyzyn óndirip otyr. Sonyń ózinde, jemshóp daqyldary egiletin egis jerlerdiń 72 paıyzy iri sharýashylyqtardyń ıeliginde, 28 paıyzy ortasha fermerlik sharýashylyqtarda. Al jańaǵy óz úıinde mal asyrap otyrǵan adamdardyń ıeliginde jemshóp daqyldaryn ósiretin ultaraqtaı da jerleri joq», - dep atap ótti Q. Aıtýǵanov.
Óńir basshylyǵy mal sharýashylyǵyn damytý úshin eń aldymen jemshóp óndirisin qolǵa alý kerektigine toqtalyp otyr. Osyǵan baılanysty jańa strategııa jasalyp, aýyl sharýashylyǵyna degen memlekettik qoldaýdyń negizgi baǵyttary soǵan sáıkestendirilgen.
«Egis alańdaryn ártaraptandyrý jáne jemshóp daqyldaryn óndirýge yntalandyrý maqsatynda elimizde tuńǵysh ret Qaraǵandy oblysy bıdaı óndirýge beriletin sýbsıdııany alyp tastady. Sodan bosaǵan 267,5 mln. teńge kólemindegi qarajat azyqtyq daqyldardy óndirýge baǵyttalyp, tek arpa men suly egetinderge 1 gektary úshin 2 000 teńgeden beriletin bolady. Bir jyldyq jáne kóp jyldyq shópterdi egý úshin 1 gektaryna bólinetin qarajatty 4 500 teńgege deıin kóterdik. Ótken jyldarmen salystyrǵanda sýbsıdııalar sáıkesinshe 9 jáne 3 esege ósip otyr», - dep túsindirip ótti Q. Aıtýǵanov.
Bıyldan bastap máıekti mal azyǵyn ósirýge 1 gektaryna 9 200 teńgeden sýbsıdııa bóline bastady. Oblystyq bıýdjetten kópjyldyq shóp tuqymdarynyń 80 paıyzy sýbsıdııalanatyn boldy. «Eger bıdaıyqtyń 1 tonnasynyń baǵasy 450 myń teńge bolsa, sharýa onyń tek 90 myńyn tóleıdi nemese 1 gektarǵa 900 teńge degen sóz», - dedi ol.
Jańa tásil óz jemisin de bere bastady. Bıyl kópjyldyq shópterdi egý byltyrǵymen salystyrǵanda 2 esege taıaý, 12 myń gektardan 22,5 myń gektarǵa deıin ósken. Jyl sońyna deıin bul kólemdi 50 myń gektarǵa deıin ósirý josparlanyp otyr. Sonymen qatar, 143 myń gektar jerge qurama jemshóp daıyndaý úshin mal azyǵy daqyldary ósirilmek. Oblys basshylyǵynyń málimetinshe, Qaraǵandy oblysynyń jer kólemi 42,8 mln. gektardy quraıdy, onyń 35,4 mln. gektary aýyl sharýashylyǵyna arnalǵan. Al jemshóp daqyldaryn ósirýge 10,5 mln. gektar jer bólingen.
Bolashaqta tyńaıǵan jerlerdi qoldanysqa engizý josparlanyp otyr. Qoldanystaǵy jerlerdi qaıta qalpyna keltirý boıynsha ilki jobany Aqtoǵaı aýdanynda «Aqtoǵaı mal ónimderi» JShS men KNIIRS iske asyryp jatyr.
Al oblystyń elıtalyq tuqym óndirýshi sharýashylyqtarynyń aldyna jemshóp ónimderiniń joǵary ónimdi sorttaryn taýyp, óndirip, kóbeıte túsý tapsyrmasy qoıylǵan.
«Qaraǵandy oblysynyń klımattyq jaǵdaılary mal sharýashylyǵyn damytýǵa óte qolaıly, sondyqtan jemshóp daqyldaryn joǵary deńgeıde óndirý aýadaı qajet. Kópjyldyq shópterdiń túr-túri neǵurlym kóbirek bolsa, malymyzǵa beretin azyǵymyzdyń sapasy da soǵurlym joǵary bolmaq. Deıturǵanmen, barlyq jaǵdaı jasalǵan, alaıda tuqym jetispeıdi. Sondyqtan bz qazir osy baǵytta jumys atqaryp jatyrmyz», - dedi KNIIRS dırektorynyń ǵylym boıynsha orynbasary Nıkolaı ıÝşenko.
Kelesi jyly Nura aýdanyndaǵy «Shahterskoe» JShS men Buqar jyraý aýdanyndaǵy «KNIIRS» JShS sııaqty elıtalyq tuqym daıyndaýshy sharýashylyqtarmen birlese otyryp, oblystyń egin sharýashylyǵymen aınalysatyn sharýa qojalyqtaryn arpa men sulynyń joǵary surypty tuqymdarymen qamtamasyz etý jumystary qolǵa alynbaq.
Óz kezeginde sharýa qojalyqtarynyń basshylary jemshóp ónimderin ósirý bıdaı ósirýden artyq bolmasa, kem emes ekenin túsindi.
«Egindi ártaraptandyrý degen óte durys baǵyt. Bul memlekettiń de, sharýalardyń da múddesi. Osy turǵyda memlekettiń kómegi joǵary baǵalanady. Bundaı jańalyqty Qaraǵandy oblysyna baıaǵydan-aq engizý kerek edi. Biz bıyl 2000 ga arpa, 500 ga bıdaı ektik. Onymyz durys boldy dep oılaımyn», - deıdi Qazybek bı atyndaǵy sharýa qojalyǵynyń basshysy Murat Ákenov.
Oblystaǵy egin sharýashylyǵyn ártaraptandyrý jumysyndaǵy alda kele jatqan sharýashylyqtardyń biri Osakarov aýdanyndaǵy «Naıdorovskoe» JShS. «Sózdiń shyny kerek, bizdiń jaǵdaıymyzda bıdaı eń paıdasyz ónim bolyp tur. Sondyqtan egindi ártaraptandyrý sharýalardyń ózderine qajet. Ol aýyl sharýashylyǵyna qyrýar paıda ákelgenimen qatar, jer qyrtysynyń tyńaıýyna da úlken septigin tıgizedi», - deıdi atalǵan sharýashylyqtyń qojaıyny Pavel Lýşak.
Bul sharýashylyq jer telimderiniń kóp bóligine maıly, burshaqty, jemshóp daqyldaryn egedi. Sondaı-aq, zyǵyr da ósiredi.
«Biz áýeli tary egýden bastaǵanbyz. Bul óte paıdaly ósimdik, ónimi kóp. Byltyr az ǵana jerge ekkenbiz, bıyl aýmaǵyn 2300 gektarǵa deıin ulǵaıttyq. Memlekettiń qoldaýy da jaqsy - 1 gektarǵa 4500 teńge. Oǵan degen suranys tek oblys aýmaǵynda ǵana emes, basqa óńirlerde de joǵary», - dep atap ótti P. Lýşak.
Qaraǵandy oblysynyń tájirıbesi óte baǵaly dep esepteıdi aýyl sharýashylyǵy vıtse-mınıstri M. Ómirıaev. «Mal sharýashylyǵy men jemshóp sharýashylyǵy ekeýi bir-birinen ajyramas bólshekter. Qaraǵandy oblysy jemshóp óndirýdiń jańa qyrlaryn kórsetip otyr, sondyqtan bul bastamany jan-jaqty nasıhattaý qajet», - dep qorytyndylady ol.
