Dúısen Qaseıinov: Táýelsiz el óziniń tól mádenıetiniń tereńdigimen erekshelenedi
- Áýeli Kastamoný qalasynyń túrki áleminiń mádenı astanasy atanýyndaǵy ereksheligin aıtyp berseńiz?
- Bul qala - túrki áleminde mańyzy bar ejelgi qalalardyń biri. Tereń tarıhymen, mádenıetimen, kóne zamannan syr shertetin sáýletti kesenelerimen erekshelenedi. 2012 jyldan bastap túrki áleminiń mádenı astanalaryn jarııalaý - TÚRKSOI uıymynyń eń sátti jobalarynyń biri. Sol ýaqyttan beri alty qala mádenı astana atanyp, olarda túrli sharalar ótti. Atap aıtar bolsaq, Túrki dúnıesiniń mádenı astanasy ataǵyna alǵash ıe bolǵan Qazaqstannyń elordasy - Astana qalasy. Artynan 2013 jyly Túrkııanyń Eskıshehır qalasy, 2014 jyly Tatarstannyń Qazan qalasy, 2015 jyly Túrikmenstannyń Mary qalasy, 2016 jyly Ázerbaıjannyń Shekı qalasy, ótken jyly ózimizdiń Túrkistan osy mártebege ıe bolǵany ámbege aıan. Mine, osy aralyqta biz kóp tájirıbe jınadyq. Mádenı astana mártebesin alý sol qalanyń damýyna úlken serpin beretinin baıqadyq. Sonymen birge bul úrdis, ártúrli sebeptermen bir-birinen tym alshaqtap ketken baýyrlas halyqtardyń arasyn jaqyndatýda aıryqsha ról atqarady. Málesen, byltyr Túrkistanda qyryqtan astam halyqaralyq deńgeıdegi mádenı sharalar uıymdastyryldy.
- Mádenı astana ataný úshin úmitker qalalarǵa qandaı talaptar qoıylady?
- TÚRKSOI-dyń sheshimimen mádenı astana mártebesi jyl saıyn belgili bir memlekettiń shaharyna aýysyp turady. Bıyl Túrkııanyń alty qalasy óz usynystaryn jiberip, mádenı bas kent atanýǵa nıet bildirdi. Biz úlken qalalardy emes, kerisinshe ázirge keńinen tanyla qoımaǵan tarıhı qalalardy tańdaýǵa tyrysamyz. Bul tájirıbe Eýropa elderinde de solaı. Qazir eshkim Londondy nemese Parıjdi mádenıet astanasy etip jarııalamaıdy. Óıtkeni olar onsyz da álemge belgili qalalar. Al, shaǵyn shaharlardy mádenı astana etý arqyly sol óńirdiń barlyq salada ósip-órkendeýine keńinen jol ashylady.
Mádenı astana bolǵan qalalardyń kóbi tarıhı oryndar. Sondyqtan olar ıÝNESKO- nyń álemdik materıaldyq jáne materıaldyq emes qundylyqtar tizimine kirýge kúshterin salady.
- Kastamonýda bıyl qandaı aýqymdy sharalar ótedi?
- Kastamonýda jyl boıy ártúrli deńgeıdegi utymdy sharalar uıymdastyrylady. Naqtylaı tússek, sýretshiler kórmesi, jazýshylarmen júzdesý, túrli sporttyq oıyndar básekesi, ǵylymı sımpozıýmdar men semınarlar, óner ujymdarynyń gastroldiq saparlary jáne birneshe derekti fılm túsirilmek. Biz jaqynda alǵashqy birneshe aıdyń josparyn bekittik. Negizgi sharalar Kastamoný qalasynda Shyǵys halyqtarynyń jańa jyly - Naýryz merekesin toılaýmen bastalady. Sondaı-aq bıyl TÚRKSOI aıasynda alashtyń aqtańger aqyny Maǵjan Jumabaevtyń, ázerbaıjannyń áıgili kompozıtory Kara Karaevtyń, qyrǵyzdyń ataqty jazýshysy Shyńǵys Aıtmatovtyń mereıtoılary atalyp ótiledi. Budan buryn biz Oljas Súleımenov óleńderiniń 10 tildegi aýdarmalaryn jınaq etip shyǵarǵanbyz. Mereıtoılary kezinde basqa da túrki áleminiń aqyndaryn aýdaryp bastyq. Sol sekildi bıyl,
«Túrkistan - eki dúnıe esigi ǵoı,
Túrkistan- er túriktiń besigi ǵoı .
Tamasha Túrkistandaı jerde týǵan.
Túriktiń Táńiri bergen nesibi ǵoı», dep jyrlaǵan Maǵjan babamyzdyń óleńderin birqatar túrki halyqtarynyń tiline aýdarýdy josparlap otyrmyz. Bul baǵytta árıne Qazaqstanda da kóptegen sharalar ótetin bolady.
- Ótken jyly Qazaqstan Prezıdentiniń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty baǵdarlamalyq maqalasy jarııalanǵanyn bilesiz. Ondaǵy aıtylǵan oılar TÚRKSOI-dyń atqaryp jatqan jumystary - men úndesip turǵandaı...
- TÚRІKSOI búginde bedeldi halyqaralyq uıymǵa aınalyp keledi, keıde ony «túrki áleminiń ıÝNESKO-sy» dep te jatady. Árıne, bul biz úshin úlken mártebe!
Elbasynyń «rýhanı jańǵyrý», «ulttyq kodymyzǵa oralý» ıdeıasy asa mańyzdy máselelerdiń biri. Óıtken naǵyz táýelsiz el óziniń tól mádenıetiniń tereńdigimen erekshelenýge tıis. Álemdik órkenıetke biz bir qolymyzǵa skrıpka, ekinshi qolymyzǵa dombyra ustap kirgende ǵana aınalamyz moıyndaıdy. Tól ónerimizdi tórge shyǵarmaı órkenıet kóshine ilese almaımyz. Árbir eldiń delegatsııasy ekinshi bir jaqqa barǵan kezde, olardy óz eliniń tulǵalary arqyly tanyp jatady. Sondyqtan baı salt- dástúrimizdi, kemeńger perzentterimizdi keńinen nasıhattaı bilýmiz kerek. Men bul sózim arqyly árbir ult álemdik órkenıetke óziniń úlesin qosýǵa tıis degendi aıtqym keledi. Árıne bul baǵyttaǵy bizdiń jumystarymyz Rýhanı jańǵyrý baǵdarlamasymen úndesip jatyr.
- Aldaǵy jyldarda mádenı astana bolýǵa laıyq qalalaryn usynýǵa qandaı elder úmitker?
- Ázirge aldynǵy kezekte Qyrǵyzstan tur. Qaı qalasyn usynsa da, biz ony qoldaýǵa ázirmiz. Ári qaraı bul úrdis osyndaı tártippen jalǵasa beredi.
- TÚRІKSOI-dyń ózge de álemdegi halyqaralyq uıymdarmen baılanysy jóninde aıta ketseńiz?
- Máselen, bizdegideı Eýropa elderiniń de mádenı astanasy atalyp ótiledi. Sondaı-aq, Islam mádenıetiniń astanalary da belgilenip otyrady. Mysaly, bıyl mundaı qurmetke Ázerbaıjannyń Nahıchevan qalasy ıe boldy. Biz olarmen meılinshe jaqynyraq aralas-quralastyqqa jol ashqanymyz jón. Sonda ártúrli mádenıetter arasyndaǵy dıalog keńinen óris alyp, bir-birimizdi jaqynyraq tanýymyzǵa múmkindik týady. Biz ıÝNESKO jáne ISESKO sekildi halyqaralyq uıymdarmen áriptestik qarym-qatynas ornatýǵa múddeli ekenimizdi aıtqym keledi.
