Dýlat Isabekov: Qazaq kınoónerine mesheý balaǵa qaraǵandaı kózqarastan arylý kerek
«Ár ulttyń tek ózine ǵana tán ereksheligi bolatyny sııaqty, onyń ádebıeti men mádenıetiniń de ózgege uqsamaıtyn ereksheligi bary ejelden belgili qaǵıda. Ár eldiń ózine tán túısigi men túsinigi, ózine tán parasat deńgeıi, dúnıege kózqarasy men qabyldaý qabileti, oǵan fılosofııalyq, kórkemdik deńgeıde baǵa berý ólshemi de ár basqa. Bir eldiń ulttyq maqtanyshy bop baǵalanatyn óner týyndysy ekinshi eldiń kórermenderi úshin qatardaǵy shyǵarma nemese kórkemdigi tómen dúnıe retinde qabyldanyp jatady. «Orys ádebıetiniń shyńy» dep V.G. Belınskıı baǵalaǵan N.V.Gogoldiń, tipti, «Pýshkın dlıa nas - vse» dep orys qaýymy pir tutatyn A.S. Pýshkınniń shyǵarmalary batys elderi úshin dál bizdegideı injý-marjan bop baǵalanbaıdy. Kıno ónerinde de solaı», - dep bastaıdy maqalasyn Dýlat Isabekov.
Maqalada jazýshy tarıhı taqyrypqa arnalǵan, búgingi tańda halyqaralyq kınogerler aýdıtorııasynda talqylanyp, túrli-túrli pikirler qalyptastyrǵan týyndylarǵa da toqtalyp ótedi. «Qytaı kınematografısteri túsirgen otyz serııaly «Shyńǵys han», «Qubylaı han», arab elderi birigip shyǵarǵan «Sultan Beıbarys», túriktiń «Súleımen patshasy» jáne «Er Tuǵyryl» fılmderiniń qundylyǵy nede? Tek tarıhı oqıǵalardy ekran tilinde sóıletkeni me? Álbette, joq! Tarıhı basty oqıǵalardy saqtaı otyryp, keıipkerler arasyndaǵy konflıktini kórkemdik shyndyq turǵysynda shegine jetkizip bere bilýinde, kórermenge kúdik týdyratyn nemese nanymsyz bop kórinetin basy artyq birde-bir kórinistiń atymen joqtyǵynda, taqyryp ıdeıasy men kórkemdik krıterıılerdiń tutastyǵynda, basty taqyryp pen qarsy taqyryptyń, geroı men antıgeroıdyń kórermenge berer energetıkalyq kúsh-qýattarynyń moldyǵynda», - deı kele jazýshy «bizdiń osy kınotýyndylardan úırenýge tıis basty erekshelik - basty taqyryp pen basty keıipkerdiń ómir jolyn jazýǵa kirispes buryn sol keıipkerge qarsy turatyn antıgeroıdy tańdaı bilýimiz kerek» degen pikir aıtady.
Bul rette Dýlat Isabekov qazaq kórermenderi sýsap otyrǵan sondaı lek-lek taqyryptyń biri - tarıhı taqyryp ekenine nazar aýdartyp, ilgeride qazaq prozasy men dramatýrgııa salasynda bul taqyrypta birshama tolymdy dúnıeler bolǵanyn mysalǵa tartady. Táýelsizdik alǵannan soń ult tarıhyna qatysty kınogerler aldyna úlken mindet júktelgenin, keıinnen jas rejısserler jurt shólirkep otyrǵan tarıhı taqyrypqa jan-jaqtan kirise bastaǵanyn aıtady. Jazýynsha, osyndaı izdenisterdiń nátıjesinde qazaq kınoqory birneshe týyndylarmen tolyqty. Osy rette jazýshy-dramatýrgtyń qazaq kınolaryna qatysty aıtqan oılaryn, pikirleri men baǵasyn jeke-jeke berýdi jón sanadyq.
«Kóshpendiler» qazaq kınogerlerin jerge qaratty...
«Áýeli ekranǵa jarnamasy jer-dúnıeni jańǵyrtqan «Kóshpendiler» shyqty. Kúlli Qazaq eliniń basyn biriktirip, ejelgi dushpanǵa oısyrata soqqy berip, Qazaq memlekettiliginiń irgesin nyǵaıtqan aılaly da aqylman Abylaı handy ekrannan kóremiz dep asyǵa kútken kórermenniń úmiti sý sepkendeı basylyp, uıalǵannan jer shuqyp qaldy. Doshan Joljaqsynovtan basqa bir de bir qazaq akteri qatyspaǵan (onda da qalmaq Sharyshtyń rólinde) kınony qazaq kınosy dep ataýǵa bolatyn ba edi? Onyń áýelgi rejısseri amerıkalyq (Gollıvýdtan), ol bárine qolyn bir-aq siltep kelgen izimen keri qaıtyp ketken soń orys rejısseri S.Bodrov jalǵastyrsa, Abylaıdan bastap basty rólder shetinen sheteldik akterlerge berilse, stsenarııin jazý Ázerbaıjan dramatýrgine tapsyrylsa, qosalqy rejısser bolyp tarıhtan múldem beıhabar T.Temenov bekitilse, ol kınonyń jurtty jerge qaratýdan basqa «lajy» joq ekeni áý bastan-aq belgili bolatyn. Eger dál osyndaı mol qarjymen dál osyndaı, aıtalyq, «Ivan Groznyı» fılmi túsirilgen bolsa, eń áýeli búkil orys qaýymy óre túregelip, kıno synshylary ony tas-talqan etip synap, memlekettik Dýmanyń keıbir depýtattary men pravoslavtyq shirkeý qyzmetkerleri kınojasaýshylardyń isin zań oryndaryna tapsyryp, bas-aıaǵy eki-aq serııaǵa ketken kól-kósir qarjyny memleketke qaıtarýdy talap etken bolar edi. Otyz serııaly «Shyńǵys han» fılmine qytaılyqtar 16 mıllıon dollar jumsasa, bizdiń kınogerlerdiń balalarǵa arnalǵan eki serııaly «Kóshpendiler» dep atalatyn blokbasterdiń quny 36 mıllıon dollar eken. Uıattan basqa bereri joq kınolentaǵa uıalmaı osynsha qarjy jumsappyz! Tarıhı shyndyq ataýlydan jurdaı, kórkemdik qundylyǵy joqqa tán fılmdi, ókinishke oraı, sol fılmdi jasaýǵa qatysy bar adamdardan basqa bir de bir jan jaqtaı almady...
«Jaýjúrek myń bala» - ulttyq toptyń tyń týyndysy
Sheteldik kınomamandarmen birigip jumys istesek paıdaǵa shash-etekten kenelemiz dep jurtty sendirip kelgen túsirýshi toptyń álgindeı sazǵa otyryp qalǵan keıpinen keıin araǵa biraz ýaqyt salyp jas rejısser Aqan Sataev táýekel dep tarıhı taqyrypqa qaıta tizgin burdy. Fılmniń aty - «Jaýjúrek myń bala». Bul fılmniń de jarnamasy «Kóshpendilerden» kem bolǵan joq. Alaıda, túsirýshi top ta, «Qazaqfılm» kınostýdııasy da sheteldik aýrýǵa shaldyqpaı ulttyq top qura bildi. Aqan Sataev jastyǵyna qaramaı el azattyǵy úshin kózsiz erlikke bel býǵan órimdeı jastardyń ósý, eseıý, erjetý, el qorǵanyna aınalýǵa deıingi aralyqtaǵy ómirlerin san qyrynan kórsete bildi. Tarıhı drama dep atalǵan bul fılm XVIII ǵasyrdyń birinshi jartysynda jońǵar basqynshylaryna qarsy kúreste taý-taýdy, saı-salany, shashyrap jatqan aýyl-aýyldaǵy órimdeı jas jetkinshekterdiń basyn qosyp, ózderinen kúshi áldeqaıda basym jaýǵa qarsy kótere bilgen Sartaı batyrdyń janqııarlyq erlik isteri «Kóshpendilerden» soń sý sepkendeı bolǵan kóńilimizdi qaıta kóterip, ótken ómirimizde búgingi urpaq maqtanarlyqtaı bolǵan batyrlarymyz ben aqylgóı abyzdarymyzdyń bolǵanyn, aq taban shubyryndydan soń eńseleri ezilip, eresekter jaǵynyń ózi áli es jııa almaı eseńgirep jatqan shaqta Sartaı týynyń astyna jan-jaqtan kelip qosylyp, at jalyn tartyp minýge jaraǵan jastardyń erlik shaıqasy rýhymyzdy kóterip ketken edi. Bul fılm jaıly kezinde orys tilindegi gazetterdiń birinde («Vremıa») jas rejısserdiń qıyn da kúrdeli taqyrypqa batyl baryp, kórermen kóńilin bir serpiltip tastaǵan sátti týyndy bolǵanyn atap ótkendikten, ol pikirimizdi qaıtalap jatýdy jón sanamadyq. Fılm túsirilip bite salysymen 2012 jyly Frantsııada ótken aqyly Kann kınofestıvaline qatysyp, sátti týyndylardyń biri retinde atalyp ótti. Odan soń Tegeran halyqaralyq kınofestıvalinde júldeli orynǵa ıe boldy. Al, dál osy jyly ol ulttyq patrıottyq taqyrypta túsirilgen fılm retinde ulttyq kınematografııalyq «Qulager» syılyǵymen marapattaldy. Tarıhı jáne ulttyq salt-dástúr turǵysynan qaraǵanda kóptegen kórermenniń bul fılmge aıtar nazy da joq emes. Tarıhı turǵydan kelgende - Sartaı ómirde bolǵan adam. Ol qartaıyp, óz ajalynan qaıtys bolǵan. Al, salt-dástúr jaǵynan keletin bolsaq, qazaq eshqashan áıel adamǵa shańyraq kótertpegen.
«Almas qylyshtyń» kemshiligi hám keremeti...
Buǵan deıin «Elbasy joly», «Quraq kórpe», «Stalınge syılyq» atty fılmderi arqyly kórermenderge kánigi rejısser retinde jaqsy tanylǵan Rústem Ábdirashev osy serıaldyń alǵashqy bólimi retinde Іlııas Esenberlın romanynyń jelisi boıynsha túsirilgen «Almas qylysh» fılmin jurtshylyq nazaryna usynyp úlgerdi. Onda Altyn Orda ydyraǵan soń Kereı men Jánibek Shaıban-shahpen bitispes taıtalasqa túsip, óz tóńiregindegi ulystar men taıpalardyń basyn biriktirip, Moǵolstan shekarasyna, Shý ólkesine kelip, birjolata qonystanady. Fılm qazaq tilinde túsirilgenmen, jońǵarlar men shaǵataılardyń óz tilderinde sóıleıtin sátteri de bar. Qazaq kórermenderi úshin bul oǵash bolyp kórinbeıdi, kerisinshe, sol zamannyń rýhyna saı erekshelik retinde jatsynbaı qabyldanady. Kereı men Jánibektiń arpalysar jaýy da osal emes, ol - qazaq halqyn ýysynan shyǵarmaýǵa tyrysyp, jaýyzdyqtyń qaı túrinen bolsa da taıynbaıtyn, qaıratty, jigerli, aılaker Ábilqaıyr Shaıban-shah beınesin Doshan Joljaqsynov sheber oryndap shyqqanyn basa aıtýǵa tıispiz. Maqalanyń bas jaǵynda aıtylǵan geroı men antıgeroı qaǵıdasy teorııalyq jaǵynan da, praktıkalyq jaǵynan da kórkemdik sheshimin taba bilgen. Fılmde Jánibek hannyń obrazy Erkebulan Daıyrovtyń oryndaýynda meılinshe nanymdy, ári áserli shyǵypty. Kimniń kim ekenin ajyratyp bolmaıtyn, árkim ár jaqqa tartqan qym-qýyt zamanda olardyń basyn bir maqsatqa biriktirý úshin naızanyń ushy men qylyshtyń júzi azdyq etetinin, endi aqyl men aıla, paıym men parasat, senim men jiger, túp qazyǵy táýekelge aparyp tireıtin qajyr men qaırat qajet ekenin tereńnen tolǵap túsingen Jánibektiń ishki arpalysyn meılinshe ashyp kórsete bilgen Erkebulannyń akterlik sheberligi bul beıneni somdaýda erekshe ashylypty. Onyń árbir qımyly, sóz sóıleý máneri, daýys yrǵaǵy, jiger men senimge toly ótkir janary kóz aldyńa tarıhı tulǵanyń tiri beınesin elestetip ótkendeı áserde bolasyń. Bizdiń barlyq tarıhı fılmderimizde ortaq bir kemshilik bolsa, ol - iri plan arqyly keıipkerdiń jan dúnıesine endep ene almaý bolatyn. Túsirilý kezindegi kameralardyń jetispeýshiliginen be, iri plandy alar kezde akter júzine túsiriletin jaryq qýatynyń álsizdiginen be, álde akterlerimizdiń ózi somdap júrgen keıipkeriniń ishki jan dúnıesin tolyǵymen túsine almaýynan, dálirek aıtqanda, rejısserdiń neni oınaý, qalaı oınaý kerek ekendigin túsindire almaıtyndyqtarynan ba, ishki sezim arpalystaryn akterdiń kóz janary men bet-álpeti arqyly tanyta bilýde kıno óndirisi damyǵan basqa elderdiń tehnıkasynan kemshin shyǵyp jatatyn. Bizdiń kınosynshylarymyz bul máseleni problema dárejesine deıin kóterip, maqala arqyly da, belgili bir kınotýyndyny kópshilik bolyp taldaý kezinde de talmaı aıtyp-aq, jazyp-aq keledi. Osy syn-eskertpelerdiń áseri boldy ma, álde, kıno túsirý tehnıkasy men tehnologııasy áldeqashan damyǵan elderdiń keıipker psıhologııasyn ashýda kamerany adamnyń ishki jan dúnıesine úńilte bilý tájirıbesinen kesh te bolsa úırene bastady ma, álde jas tolqyn rejısserler men operatorlarymyz zamandyq kıno ónerine qoıylar zamandyq talaptardy óz sanalarymen sezine bildi me, rejısser men operator bul fılmde iri plandy kóbirek paıdalanyp, keıipker psıhologııasyn ashýda osy ádisti utymdy paıdalana bilipti. Kereı han rólindegi Qaırat Kemalovtyń, Shaıban-shah báıbishesiniń róline Qytaıdan shaqyrylǵan Janar Saǵattyń, Qarǵa boıly Qaztýǵan rólindegi Bekbolat Tileýhannyń este joq eski beınelerdi tiriltýge tyrysyp, zaman kelbetine úndes obrazdar jasaı bilgenderi qazaq kınosynda tarıhı tulǵalardy somdaýdaǵy jańa betburys dep baǵalaýymyz kerek. Serıaldyń alǵashqy bólimderi endi bastaldy. Stsenarıı boıynsha kórermendi alda talaı-talaı shyrǵalańǵa toly oqıǵalar kútip tur. Qazaq kınoóndirisinde qansha aıtylsa da eskerilmeı kele jatqan bir ádet bar. Ol - kıim úlgisi. Syrttaı qaraǵanda qazaqta jazdyq kıim degen atymen joq sııaqty. Qara qarǵanyń mıy qaınaıtyn shildeniń shyrqyrap turǵan keziniń ózinde bizdiń qazaqtardyń ústinen túlki tymaq pen jaǵaly ishik túspeı-aq keledi. Qazaqta jazǵy kıimderdiń alýan túri bar emes pe edi? Dızaınerlerimiz sony nege eskermeıdi? Jaýgershilik kezinde bolsa amal joq, ondaı kezde dýlyǵa men saýyt-saıman sııaqty joryq aksessýarlary sarbaz ómiriniń qajetti formasy. Al beıbit kezde, aptap ystyqtyń kezinde ol baıǵustardy tulypqa tumshalaı bermeı, ústerine jazdyq jeıde men jelbegeı kıgizsek oryndy-aq bolmas pa edi? Bul da kórermenniń fılmnen alar estetıkalyq katarsısine áser etpeı qoımaıtyn elementterdiń biri ekenin umytpaýymyz kerek. Kóńilaýdararlyq taǵy bir eleýli oqıǵa - Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha «Qazaq eli» dep atalatyn tolyq metrajdy anımatsııalyq fılmniń dúnıege kelýi dep aıta alamyz. Balalarǵa arnalǵan bul fılmniń negizgi jelisi Qazaq handyǵynyń irgesin qalaǵan Kereı men Jánibektiń balalyq shaǵynan bastap handyq qurǵan kezine deıin balalardyń qyzyǵýshylyǵyn týdyratyn tartymdy, áserli sıýjet arqyly órilip otyrady. Eldi basqarý úshin qylyshtasý men naızalasýdy ǵana meńgerip qoıý azdyq etetinin bilgen aǵaıyndy eki balanyń ustazdary olardy Otyrar kitaphanasyna bilimin kóterý úshin jiberedi. Shaıban-shahtyń ozbyrlyǵyn kórip ósken eki jas sultan eseıe kele Qazaq handyǵyn qurý kerektigin túsinedi. Sol jolda bul ekeýi san túrli oqıǵalardy bastarynan keshirip, aqyry maqsattaryna jetedi. Aty anımatsııalyq fılm degeni bolmasa, «Saq» kınostýdııasy túsirgen bul fılmniń kórermenge jaǵymdy áseri mol, ári balalar úshin tarıh tanýda sapaly sabaq bolary sózsiz. Balalar ǵana emes, eresekter de qyzyǵyp kóretin bul mýltıplıkatsııalyq fılmniń treıleri «Kann» kınofestıvalinde kórsetilip, sheteldik mamandardyń joǵary baǵasyna ıe boldy. Qarapaıym da tartymdy sıýjetke qurylǵan bul shyǵarmany eń alǵash Elbasy Nursultan Nazarbaev tamashalap, oǵan oń baǵasyn berýi de «Saq» kınostýdııasynyń shyǵarmashylyq izdený jolynda ekeniniń kýási bolsa kerek.
«Oralman» sońǵy kezdegi «Qazaqfılm» stýdııasynyń zor tabysy
Sońǵy jyldardaǵy qazaq kınoóneriniń úlken tabystarynyń biri - rejısser Sábıt Qurmanbekov túsirgen «Oralman» fılmi bolǵanyn yrza kóńilmen atap ótýimiz kerek. Qazaqstan Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha túsirilgen bul fılm ústimizdegi jyly ótken HІІІ Halyqaralyq «Eýrazııa» kınofestıvalinde bas júlde - Gran-prıdi jeńip aldy. Negizi 1998 jyly qalanǵan «Eýrazııa» kınofestıvali Ortalyq Azııadaǵy eń iri kınoforým bolyp sanalady. Bıylǵy jyly ótken kınoforýmǵa qatysýshylardyń sany rekordtyq kórsetkishke ıe boldy. Tolyqmetrajdysy men qysqa metrajdysy bar, avtorlyq jáne janrlyq fılmderi bar, bárin qosqanda, festıvalde 296 kartına baq synasypty. Barlyq Azııa elderiniń jańa týyndylary ishinde Iranda ótken bul dodaǵa qatysqan jalǵyz ǵana qazaq kıno týyndysy komıssııa músheleriniń tarapynan biraýyzdan joǵary baǵasyna ıe bolyp, oǵan festıvaldiń Bas júldesin berýge sheshim qabyldaýy - sóz joq, otandyq kınoónerimizdiń úlken jeńisi. Fılmniń negizgi oqıǵasy - qıly-qıly zamanda týǵan jerin tastap, beti aýǵan jaqqa aýa kóshýge májbúr bolǵan qandastarymyzdyń arada jarty ǵasyrdan astam ýaqyt ótken soń elge qaıta oralǵan kezeńi jaıly baıandalady. Áý basta dúıim jurt bolyp shetel aýǵan qandastarymyzdyń jartysynan kóbi jolda qyrylyp, aýǵan jerine otyz-qyryq qana adam aıaq basty. Azap pen qorlyqtyń neshe túrli quqaıyn kórgen sol az ǵana top Qazaq eli Táýelsizdik aldy degendi estigende júrekteri jaryla qýanyp, kózderine jas alyp, elge qaıtýǵa qamdana bastady. Bir qaýym eldiń shetelge údere kóshýine basshylyq etken top bastaýshylardan kúni búginge deıin aman jetken aqsaqal júrýge jaramasa da kári sulbasyn súıretip, «elge jetip ólsem armanym joq» dep jolǵa shyqty. Jol azabyn molynan tartyp júrip, aqyry qazaq shekarasyna da jetti-aý! Shekara beldeýinen óte salysymen: «Myna jer endi Qazaqstan ba?» degen suraǵyna «ıá» dep jaýap alǵan Bazarbaı aqsaqaldyń aıaq-qoly dirildep, qaltyraǵan saýsaqtarymen qarly topyraqty sıpalap, jata qalyp súıgeni kimdi bolsa da tebirentpeı qoımaıtyn kórinis. Qarly jerdi sıpalaý men ony jata qalyp súıýdiń qas-qaǵym sáttik arasynda qanshama azapty taǵdyr, aýyzben aıtsa taýsylmas qanshama muń men sher jatyr deseńshi! Jazý arqyly sýrettelse kem degende jarty betten asatyn kórinisti kınotili jarty mınýtta jerine jetkizip aıta bildi. Qalam men kınokameranyń aıyrmashylyǵy da osynda. Kitap betinde uzaq túsindirýdi qajet etetin erekshe sátti akter oıyny arqyly operator bir sátte-aq túsindirip bere alady. Kıno kóp sóz túgili, artyq bir sózdiń ózin aýyrsynatyn óner túri. «Dramatýrg - meılinshe qatygez otashy, ol shyǵarmaǵa qajetsiz múshelerdi aıaýsyz kesip tastaı bilýi kerek» degen uly rejısser Nemırovıch-Danchenkonyń bul talaby kınoǵa da tikeleı qatysty dep kelisýimizge týra keledi. Sahnada bolsyn, ekranda bolsyn Dýlyǵa Aqmolda somdaǵan beıneniń akter oıyny ekenin umytyp, ózinshe ómir súrip júrgen tiri tulǵa retinde qabyldaýǵa beıim turamyz. Ol oınamaıdy, keıipkeri sekildi ómir súredi. Fılmge qatysqan basqa da akterler Esim Segizbaev, Erjan Túsipov, Shynar Asqarova, Baıan Qajnabıeva syndy akterlerdiń fılm ıdeıasyn kórermenge jetkize bilýdegi sheber oıyndaryn atap ótýge tıispiz. Talaı-talaı jan azaby men jol azabyn artta qaldyryp, óz eline, óz jerine jetken Bazarbaı aqsaqaldyń otbasy munda da baqytqa kenele almady. Olar óz eline bóten bolyp qalypty. Eshkim olardy qushaǵyn jaıyp, qýana qarsy alǵan joq. Uly Saparqul bolsa úkimettik saıajaıdyń kúzetshisi degen qyzmetke áreń ornalasty. Osylaı ólmeshi tirlik keship júrgen kezde Bazarbaı aqsaqal ajaly jetip qaıtys bolady. Shyn tragedııa endi bastaldy. Ony aqyret saparǵa shyǵaryp salýǵa eshkim kelmedi. Balasy ákesin jalǵyz ózi jerledi. Onyń molasyn qazyp jatqanda orys ofıtseri kelip, bul qorymǵa jergilikti turǵyndardy jerleýge ruqsat joq ekenin, bul qorym Baıqońyr aýmaǵyna kiretin Reseı baqylaýyndaǵy jer ekenin aıtyp, ólikti basqa jaqqa aparyp jerleýin talap etedi. Orys ofıtserin tym qatygez etip kórsetýde áldeneden qaımyqty ma, stsenarıı avtorlary Nurlan Sanjar men rejısser Sábıt Qurmanbekov ony aıaq asty «jibitip», Aýǵanstannan kóship kelgen oralman retinde oǵan bir jolǵa ruqsat bergizedi. Bir jaǵynan qaraǵanda, Sh.Aıtmatovtyń «Ǵasyrdan da uzaq kún» («Býrannyı polýstanok») povesindegi Qazanǵapty jerleý kezindegi oqıǵany qaıtalaý bolyp kórinetin bul epızod, ekinshi jaǵynan alǵanda, keńestik kezdegi orys ústemdiginiń áli de ózgere qoımaǵanyn bildiredi. «Oralman» fılminiń qazaq kınosyn álemge tanytýdaǵy jetistigine qýana otyryp, óz eline kelip kóz jumǵan Bazarbaı aqsaqaldy jerleý kezinde balasynan basqa bir adamnyń bolmaǵany kóńilge kúdik ornatady. Kıno avtorlary ógeısitý motıvin tym ásirelep jibergen sekildi. Eger bul kóriniske «rejısserdiń sheshimi ǵoı» dep keshirimmen qaraıtyn bolsaq (solaı qaraýymyzǵa týra keledi), «Oralman» fılmin sońǵy kezdegi «Qazaqfılm» stýdııasynyń zor tabysy dep baǵalaýymyzǵa laıyq.
«Anaǵa aparar jol» taqyryptyq izdenistiń bir belesi
Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha túsirilgen «Anaǵa aparar jol» fılmi Aqan Sataevtyń taqyryptyq izdenistegi taǵy bir belesi dep baǵalaýǵa turarlyq tolymdy dúnıe. Prodıýseri - Álııa Nazarbaeva. Hronometrajy 3 saǵattyq kınodrama qazaq halqynyń basyna túsken 30-shy jyldardaǵy náýbetten bastap, soǵystan keıingi jyldar aralyǵyn qamtıdy. Basty keıipker Іlııastyń kórmegen azaby joq: balalar úıi, surapyl soǵys, tutqynǵa túsý, lager... Osy qıynshylyqtardyń bárinde ol moıymady, jasymady, úmitsizdikke salynyp mújilmedi. Anaǵa degen uly mahabbat ózin saryla kútken anasyn qalaı da aman kórý armany - onyń muqalmas tózimdiligi men qajyr-qaıratynyń kózi. Aqyry, ol degenine jetti - anasyn aman kórdi. Fılmde hronıkaldy-derekti janrdyń elementteri tóbe kórsetip otyratynyna qaramastan, «Anaǵa aparar jol» ult taǵdyry men adam taǵdyryn bir-birimen qabat alyp, qaı kezde de rýhy kúshti, óz senimine berik adam ǵana maqsatyna jete alady degen ıdeıany jeke tulǵanyń ómir joly arqyly shyndyq sheńberinde nanymdy baıandap bere bilgen kórkem kınolenta. Túsirilimi Qazaqstan, Ázerbaıjan, Belarýs (Brest) jerlerinde ótken bul fılmdegi basty rólderde oınaǵan Altynaı Nógerbek, Ádil Ahmetov, Erkebulan Daıyrov, Arýjan Jazylbekova syndy akterlerdiń kez-kelgen kúrdeli obrazdardy somdaýǵa ishki áleýetteri molynan jetetindeı sheberlik deńgeıine kóterilip qalǵandyqtaryn tanytyp ótti.
«Amanat» týraly...
Satybaldy Narymbetovtyń 2015 jyly ekran betin kórgen «Amanat» tarıhı dramasy da qazaq kınosyndaǵy eleýli týyndylardyń biri bolyp baǵalandy. Fılmde birneshe oqıǵa qatar baıandalady. Birinshisi, HІH ǵasyrdyń birinshi jartysynda ómir súrgen Kenesary hannyń taǵdyry, ekinshisi, Kenesary han týraly atyshýly kitap jazǵan Ermahan Bekmahanovtyń qýdalaýǵa ushyraǵan aýyr kezeńi, úshinshisi, Bekmahanovtyń ómirin zerttep júrgen jas jýrnalıstiń bastan keshken oqıǵalary. Shıeleniske toly bul tarıhı drama birshama tartymdy bolyp shyqqanmen, úsh oqıǵa birinen soń biri alma-kezek baıandalyp, kórermenniń qabyldaýyna aýyr tıer tustary barshylyq. Alaıda, qazaq kınematografynda eskerýsiz qalyp kele jatqan uly tarıhshy Bekmahanovtyń ómirin, onyń ıdeıasyn rýhanı amanat bıiginen qarap túsirilgen bul fılm tarıhymyzdy túgendeýde jasalǵan sátti qadamdarymyzdyń biri.
«Jańǵaq tal» men «Qunanbaı» kınoqorymyzdy baıyta tústi
Halyqaralyq kınofestıvalde «Qazaqfılmniń» taǵy bir týyndysy úlken marapatqa ıe boldy. Ol kınotýyndynyń aty - «Jańǵaq tal». Qoıýshy-rejısseri Erlan Nurmuhambetov. Frantsııanyń Vezýl qalasyndaǵy Azııa kınolarynyń 22-halyqaralyq festıvalinde ol eki birdeı júldege ıe boldy: qazylar alqasynyń jáne kınosynshylarynyń arnaýly júldesine. Konkýrsqa Qytaı, Japonııa, Ońtústik Koreıa, Iran, Fılıppın jáne Túrkııa elderinen uzyn sany 90-ǵa tarta kınotýyndylar usynylǵan bolatyn. Solardyń arasynan qazaq rejısseriniń týyndysy oza shaýyp, kórermender men synshylardyń ystyq yqylasyna bólendi. Eske sala ketsek artyq bolmas, Erlan Nurmuhambetovtiń bul fılmi budan buryn Koreıanyń Pýsan festıvaline qatysyp, álemdik premerasyn ótkizgen bolatyn. «Jańa aǵym» nomınatsııasy boıynsha «Jańǵaq tal» onda da júldeli orynǵa ıe boldy. Doshan Joljaqsynov túsirgen ómirbaıandyq «Qunanbaı» fılmi de kınoqorymyzdy baıyta tústi. Qunanbaı beınesin somdaǵany úshin Doshan Joljaqsynov ekinshi ret Memlekettik syılyqqa ıe boldy.
Túıin:
Biz jylyna 5-6 fılm túsirsek, sonyń ózine qanaǵat tutatyn sııaqtymyz. Jáne sol 5-6 ataý ózine jumsalǵan shyǵyndy óteı almady dep, kınoónimge kiná artatyn ádetimiz bar. Kıno ónimge kúndelikti, tutyný taýaryna qaraıtyndaı toǵyshar kózqaraspen qaraýdy qoıatyn kez áldeqashan jetken. Halqynyń sany bizden on esege jýyq kóp Reseıde 2016 jyly 68 kınofılm túsirilipti. Sonyń tórteýi ǵana ózine jumsalǵan shyǵyndy óteı alǵan, qalǵan 64-i shyǵynǵa ushyraǵan. Soǵan qarap, Reseıdiń qarjy mınıstrligi kınoóndirisine degen qarjy kólemin «paıda tappaısyńdar» dep qysqartýdy emes, ony aldaǵy jyly bir jarym esege kóbeıtýdi oılastyryp otyr. Halqymyzdyń sany 18 mıllıon ekenin, onyń ishinde qazaq kınosyna qyzyǵýshylyq bildiretin qazaqtildi kórermenderimiz bir-eki mıllıonnan aspaıtynyn eskersek, kez kelgen shedevr fılmderimizdiń ózi ishki prokatta paıda taba almaıdy. Prezıdentimiz Nursultan Nazarbaev «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» degen áıgili maqalasyndaǵy «Álem bizdi qara altynmen ǵana emes, mádenı jetistikterimizben tanýy kerek» degen tujyrymdamasynda, sóz joq, óner men mádenıet, sonyń ishinde kınoóneri de memleket qamqorlyǵynda bolýy kerek degen oıdy bildirse kerek. Úsh jyldyń ishinde halyqaralyq kınofestıvalderden bir Gran-prı, tórt arnaıy júldelerge, bir Memlekettik syılyqqa ıe bolǵan «Qazaqfılm» stýdııasynyń shyǵarmashylyq múmkindikterine budan keıin de keńirek jol ashyp, oǵan memleket tarapynan udaıy qamqorlyq kórsetilip otyrsa, qazaq kınoóneriniń shyǵar bıigi búgingiden de joǵary bolary haq.
