DTsP dıagnozy maqsatqa jetýde kedergi emes – Aqjan Kárim
PETROPAVL. KAZINFORM - Qoǵamda belsendi azamattyq ustanymy bar, ózgelerge baǵyt-baǵdar berip, qoldaý kórsetýdi ómirlik mıssııasyna aınaldyrǵan jandar sırek. Sondaı tulǵalardyń biri — Aqjan Kárim.
Petropavl turǵyny týǵannan DTsP dıagnozymen ómir súrip keledi. Biraq bul onyń alǵa umtylýyna, bilim alyp, qoǵamdyq jobalardy qolǵa alýyna, óz ortalyǵyn ashyp, ózgelerge demeý bolýyna kedergi bola almady. Aqjan Kárim tilshimen suhbatynda júrip ótken joly, armany men maqsattary jaıynda aıtyp berdi.
— Aqjan, ózińiz, osy kúnge deıingi ómir jolyńyz týraly aıtyp berseńiz.
— Men Mamlıýt aýdany Ledenevo eldi mekeninde dúnıege keldim. DTsP dıagnozymen týdym. Egizdiń syńarymyn, aǵam menen 15 mınýtqa úlken. Balalyq shaǵyma ókpem joq, meniń qazirgi jetistigimniń 90% osy bala kezimde qalandy. Ata-anamnyń arqasynda men basqalardan ereksheligimdi sezinbeı óstim. Eshqashan shektegen emes, kerisinshe, seniń qolyńnan keledi dep qolpashtap otyrdy. Ákemniń sózi áli jadymda, ol «eger bir nárse fızıkalyq turǵydan seniń qolyńnan kelmese, seniń artyqshylyǵyń — mıyńda» deıtin. Bul sóz meniń ómirlik ustanymyma aınaldy.
Bala kúnimnen kitapqa jaqyn boldym. Ásirese poezııaǵa qumar edim. Ózim de óleń jaza bastadym, baıqaýlarǵa qatystym. Ata-anamnyń mahabbaty meni erkin oılaıtyn adam etip qalyptastyrdy. Otbasymyzda jaqsy psıhologııalyq jaǵdaı boldy, bárimiz teń quqyly, áke-sheshem balalaryna teń qarap, eshkimdi bólim-jarmaıtyn. Eger birdeńeni qate istesek ekeýmizge de ursatyn, ıaǵnı fızıkalyq turǵyda ǵana barer boldy. Ákem ınjener, ol maǵan úsh dóńgelekti velosıped istep berdi. Sol arqyly men esh qıyndyqsyz aýyldy aralaıtynmyn, balyq aýlaýǵa baryp, kólge shomyldyq. Týǵandarymnyń arqasynda men ózimdi erekshe bala retinde sezingenim joq.
— Sizdi qoǵamdyq ispen aınalysýǵa ıtermelegen sheshýshi sát nemese oqıǵa ne boldy?
— Aýylda mektepte oqydym, sol úshin anama rahmet, ol úıde oqytyńdar degenge qaramastan meni kúnde mektepke aparyp otyrdy. Osylaısha 4-synypqa deıin oqydym. Keıin ata-anam Petropavldaǵy Shámil Shaqshaqbaev atyndaǵy múmkindigi shekteýli balalarǵa arnalǵan mektep-ınternatqa berdi. Ol jerde biz turǵanymyzben, qaladaǵy № 13 jalpy bilim beretin mektepte oqydyq. Sol jerde men keremet adam, ómirge qushtar, erekshi rýhty Shámil Shaqshaqbaev aǵamyzben tanystym. Ol kisi bizge baǵyt-baǵdar berdi, aqyl-keńesin aıtyp otyratyn. Sol kezde túsine bermedik, ýaqyt óte kele onyń qanshalyqty kóregen bolǵanyn bilip jatyrmyn. Ol bizge adamdyqtyń, tabandylyqtyń naǵyz úlgisi bola bildi. Onyń sózderi men ónegesi meniń jadymda jattalyp qaldy.
Ýnıversıtetke «Quqyq jáne ekonomıka negizderi» mamandyǵy boıynsha túsip, múgedektigi bar adamdardyń quqyqtaryn zertteı bastadym. 2009 jyly osy saladaǵy óz usynystarymdy jınaqtap, Prezıdentke hat ta joldadym. Óıtkeni bizdegi zańdar men normalardyń keıbiri BUU-nyń múgedektigi bar adamdardyń quqyǵy týraly konventsııasyna sáıkes kele bermeıdi.
Al ýnıversıtetti bitirgennen keıin ózim sııaqty jastarmen tanysyp, olardan túrli jobalardy júzege asyratyn qoǵamdyq uıymdar týraly bildim. Maǵan keregi de osy edi. Osylaısha qoǵamdyq jumysqa kirisip kettim, keıin ózimizdiń «Ardos-Júrek» qoǵamdyq birlestigin qurdyq.
— Ómirlik kedergilerge qaramastan alǵa jyljýǵa sizdi ne nemese kim shabyttandyrady?
— Birinshi orynǵa ata-anamdy qoıar edim. Qazir jumysyma baılanysty múmkindigi shekteýli balasy bar kóptegen ata-anany bilemin, olardyń keıbiri qol qýsyryp, ne isterlerin bilmeı, qabyldaı almaı jatady. Al meniń ata-anam men úshin naǵyz batyr, olar «bizdiń balamyz eshkimnen kem bolmaıdy» dedi. Áke-sheshemniń mahabbaty, qoldaýy maǵan úlken motıvatsııa beredi.
Al rýhanı ustazym, shabyt berýshi — Shámil Shaqshaqbaev. Ol ózin-ózi jeńe bilgen adam. Bizde tańdaý bar, taǵdyrǵa kóńiliń tolmaı, shaǵymdaný nemese ómirińdi ózgertýge tyrysý. Ol kisi bizge úlgi bola bildi.
— «Teń qoǵam» jobasy týraly tolyq aıtyp berińizshi — jobanyń maqsaty ne jáne ol kimderge arnalǵan?
— 2021 jyly «Teń qoǵam» atty áleýmettik qoldaý ortalyǵyn ashtyq. Munda múmkindigi shekteýli jandar túrli mamandyqtarǵa oqyp, jańa kásip meńgere alady. SMM, mobılografııa, býhgalterlik is, massaj, vızaj, manıkıýr sııaqty trendtegi baǵyttardan bastap, basqa da suranysqa ıe kásipterge jol ashyq. Eger oqyǵysy kelgen sala tizimde bolmasa, ony qosymsha uıymdastyrýǵa tyrysamyz. Eń bastysy — adamnyń úırenýge degen nıeti.
Al ustazdarǵa qoıylatyn talap — múgedektigi bar adamdy úıretýge degen ynta men tájirıbeniń jetkilikti bolýy. Óıtkeni is júzinde kóbirek kórsetip, úıretý qajet.
Úsh jyl ishinde 100-den astam adam jańa mamandyq ıgerdi, 70-ke jýyǵy turaqty jumysqa ornalasty. Bul — bizdiń jumysymyzdyń naqty nátıjesi.
— Jobalardy júzege asyrýǵa memleket tarapynan qoldaý bar ma?
— Bizdiń keı jobalarymyz memlekettik áleýmettik tapsyrys aıasynda júzege asady. Memlekettik mekemelermen, túrli qorlarmen áriptestik ornattyq. Jobalardy júzege asyrýda granttar da kómektesedi. Bızneske keler bolsaq, Petropavlda áleýmettik jobalarǵa qoldaý kórsetetinder az. Olar muny qaıyrymdylyq dep túsinedi. Sondyqtan áleýmettik jobanyń ereksheligin túsindirip, onyń uzaq ýaqytqa arnalǵanyn jáne sońynda nátıjesi bolatynyn túsindirip jatamyz.
— Petropavlda, jalpy óńirde múmkindigi shekteýli jandar úshin negizgi máselelerdi atap ótińizshi.
— Óńirimizdegi basty másele — ınfraqurylymnyń qoljetimsizdigi. Pandýs ornatýmen másele sheshilmeıdi. Bizde, tipti ákimdikte kezekte turǵan múgedektigi bar adamdarǵa berilgen páterlerdiń ózi arnaıy jaraqtandyrylmaǵan.
Inklıýzıvti bilim berý de damýy tıis — balabaqshadan bastap joǵary oqý ornyna deıin. Bul úshin bilikti mamandar, jabdyqtalǵan mekemeler qajet. Ata-analar ǵana emes, pedagogtar, qoǵam da oǵan múddeli bolýǵa tıis. Qazir kóp nárse tek qaǵaz júzinde ǵana atqarylady. Formalızmnen ketip, sapaǵa mán bersek, ıaǵnı ınklıýzıvti bes mektep salsaq ta, olar bar talapqa saı, qoljetimdi bolsa.
Bizge quqyqtyq kómek surap habarlasatyndar da bar. Quqyqtyq saýattylyq tómen. Baspanamen qamtylý nashar, múmkindigi shekteýli jandardyń kópshiligi páter jaldap turyp jatyr, olar birneshe jyldap kezekte turady. Jaqynda osy pátermen qamtylý máselesin sheshý maqsatynda jańa jobany qolǵa alamyz.
— Sizdiń oıyńyzsha, zańnamada birinshi kezekte qandaı ózgerister qajet?
— Alysqa barmaı baspana máselesin alsaq, úı salýmen aınalysatyn kompanııalardy zańdyq turǵyda birneshe páterdi múmkindigi shekteýli jandarǵa yńǵaıly, qoljetimdi etip salýdy mindettese. Ol degenimiz — pandýs, keń dáliz, keń esikter, páterler de, sonyń ishinde jýynatyn bólme men dárethana arbamen júrýge yńǵaıly keń bolsa. Qulaǵynyń múkisi bar adamdarǵa sıgnaldyq belgiler, zaǵıp jandarǵa qozǵalys datchıkteri ornatylsa. Al úıdi qabyldaıtyn komıssııa quramynda mindetti túrde múgedektigi bar adam bolýy tıis.
— Sizdiń kúnińiz qalaı ótedi?
Kúnim jattyǵýmen bastalady. Jumysqa kelgen soń, komandamen kezdesemin, keńes alýǵa kelgen adamdardyń máselesin sheshýge tyrysamyz. Bir adamnyń máselesi sheshilse, bul bizge qanat bitiredi.
— Qazir qandaı arman-maqsattaryńyz bar?
— Qazirgi armanym — óz otbasymdy quryp, jaqsy jar, jaqsy áke bolý. Jeke ómirimde de belgili bir belesterdi baǵyndyrǵym keledi. Sonymen qatar, avtorlyq ádistemelik qural jazý — kópten bergi armanym. Ómirden ótkennen keıin ózimnen keıin paıdaly dúnıe qaldyrǵym keledi. Bul — men úshin úlken jaýapkershilik ári ómirlik maqsattardyń biri.
Qazirgi tańda bizde «Tochka opory» atty joba bar. Bul — múmkindigi shekteýli jandardyń baspana máselesin sheshýge baǵyttalǵan áleýmettik bastama. Joba aıasynda zańdyq jáne psıhologııalyq keńester beriledi. Sebebi baspana máselesiniń sheshimi kóbinese adamnyń tabys deńgeıine baılanysty ekeni belgili. Sol sebepti biz múgedektigi bar azamattardy ártúrli mamandyqtarǵa oqytyp, olardy eńbek naryǵyna beıimdeýge kúsh salyp jatyrmyz.
Sondaı-aq, osy jobaǵa erekshe qajettilikteri bar balalardyń ata-analaryn da tartqymyz keledi. Olar da zamanǵa saı, suranysqa ıe mamandyqtardy meńgerip, qarjylyq jáne quqyqtyq saýattylyqtaryn arttyra alady. Qajet jaǵdaıda psıhologtardyń kómegine júgine alady. Bul — tek qoldaý emes, olarǵa jańa múmkindikter ashý joly dep bilemin.
— Ómirden óz ornyn izdep júrgen múmkindigi shekteýli jastarǵa ne aıtqyńyz keledi?
— Jastarǵa aıtarym — qoryqpańyzdar. Jańa nárse úırenýden, áreket etýden tartynbańyzdar. Alǵashqyda bári qıyn bolýy múmkin, biraq mańyzdysy — tyrysý. Jeńil jol bolmaıdy. Ózim de birden ortalyq ashyp ketken joqpyn, talaı kedergiden óttim.
Ekinshiden senim joǵalmaýy kerek. Bastapqyda sizge senbeıtinder bolady, biraq ózińizge senseńiz, sizdi qoldaıtyndar da tabylady. Búgin — múmkindik zamany. Internet, kýrstar, oqýlyqtar — bári qoljetimdi. Іzdenińiz, surańyz, jasańyz. Adamnyń qolynan kelmeıtini joq, biraq, biz, ókinishke qaraı, sol múmkindikti paıdalana almaımyz. Shekarany biz ózimizge qoıamyz. Sol shekarany buzyp, alǵa umtylyńyz!
Buǵan deıin múmkindigi shekteýli stýdentterge arnalǵan joǵary bilim berý ortalyǵy qurylatynyn jazǵan edik.