Dımash jattaýǵa bergen óleńdi ándetip aıtatyn – bastaýysh synyp ustazy
- Klara Januzaqqyzy, aldymen ózińiz týraly aıtyp berseńiz...
- Men Aqtóbe oblysy Temir aýdany Qaıyńdy sozhozynda dúnıege keldim. 3 jasymda sol jerdegi «Aıgólek» balabaqshasyna, jeti jasymda Abaı atyndaǵy orta mektepke oqýǵa bardym. Ol mektepti naǵashy atamyz Nurdaýbaı Abatov salǵan edi. Oblystyq bilim bóliminde eńbek etip, Qazaq SSR Halyq aǵartý isiniń ozyq qyzmetkeri atanǵan, Baıǵanın, Shalqar aýdandarynda birinshi sekretar bolǵan. 1969 jyly óziniń týǵan jeri Qaıyńdyda mektep saldyrǵan naǵashymdy maqtanyshpen aıta júremin. Bıyl ol bilim ordasyna 50 jyl toldy. Mektepti úzdik oqydym, synyptyń «starostasy» boldym. Súıikti pánim – matematıka. 1985 jyly Aqtóbe pedagogıkalyq ýchılışesine oqýǵa tústim. Bul oqý ornyn bitirgen soń Almatyǵa attandym. Biraq ákem «aýylǵa kelsin» degen habaryn aıtyp, sońymnan jezdemdi jibergen eken. Sodan «Aıgólek» balabaqshasyna meńgerýshisi bolyp jumysqa ornalasyp, 1989-1992 jyldary eńbek ettim. 1992 jyly aýyldaǵy ózim oqyǵan Abaı atyndaǵy orta mektepte bastaýysh synyp muǵalimi boldym. 1994 jyly «Jyl muǵalimi» saıysynda ózimniń ustazymmen birge synǵa túsip, birinshi oryn aldym. Jas mamandar birigip, «Shyńdalý» toby quryldy. Osy topty basqardym. Bári bizdiń mindetimizge kirdi, mektepke tańda baryp, keshke shyǵatyn edik. Al 1997 jyldan kúni búginge deıin №32 mektep-gımnazııasynda bastaýysh synypqa sabaq berip kelemin. Barlyǵy 30 jylda 11 synypqa bastaýyshta sabaq berippin. Mamandyǵymdy maqtan tutamyn. Sebebi shákirtterim rızashylyǵyn bildirip, alǵysyn aıtyp jatady. Kezdesken kezde aman-saýlyq surap, qushaq jaıady.
- Kimderdi tárbıeledińiz?
- Gımnazııadaǵy eń alǵashqy synybym elimizde tuńǵyshtardyń biri bolyp UBT tapsyrdy. Sol jylǵy túlekterimniń bári joǵary ball jınap, elimizdegi tańdaýly oqý oryndaryna grantqa tústi. «Altyn belgi» ıeleri kóp, aýylda júrgenimde de úzdik attestat alǵandary boldy. Aýyl balasynan góri qala balasynda múmkindik mol. Olar túrli olımpıadalarǵa qatysyp, bilimin shyńdaı alady. Temirlan Jarıkov, Kalıma Qulshaeva, Erbol Jaýlybaev, Nursultan Dosekeshov, Danııar Amanovtyń shoqtyǵy bıik, «Altyn belgi» ıegerleri. Men aldymen tárbıe berýge kúsh salamyn. Ustaz jeke tulǵany qalyptastyryp, tárbıelep shyǵarýy kerek dep esepteımin. Birinshi orynda tárbıe bolǵandyqtan synyptan tártipsizin kórmedim. Olar tentek bolyp, jaman sóz aıtqan emes. Synyptaǵy oqýshylarym uıymshyl bolyp ósti ári únemi uldar basym keledi. Uldardyń daýysy gúr etip shyqqanyn estimedim, bári tárbıeli. Yrybaı Altynsarın «balaǵa berilgen birinshi tárbıe ata-anasyn, týysyn, joldasyn syılaýǵa úıretýden bastalady» dep aıtqan. Bilim berýdiń qaı túri bolmasyn - tárbıe. Tárbıe arqyly alynǵan bilim balaǵa ómirlik azyq bolady. Ál Farabı «tárbıesiz berilgen bilim adamnyń has jaýy» degen eken. Jalpy ustazdardyń alǵa qoıǵan maqsaty - shákirtteriniń rýhanı jan-dúnıesiniń baı bolýy. Sondaı bala kez kelgen jerde jetistikke jetedi, qıyndyqty jeńe biledi.
- Balalar erke, ony qalaı kóndiresiz, tárbıeleısiz?
- Bári otbasyna baılanysty. Jas kezimde oqýshylarymnyń ata-analary úlken edi, qazirgi oqýshylarymnyń ata-analary jas. Buryn ulttyq tárbıe basym boldy. Endi ata-analarǵa balalardy ata-ájesine jiberýin suraımyn. Olardyń tárbıesi, sózi de erekshe bolady. Iá, balalar ózge. Olar kitap oqymaıdy, telefonǵa kóp kóńil bóledi. Sonda da ata-ana balanyń ne oqyp jatqanyn, telefonda neni qarap otyrǵanyn baqylaǵany jón. Kitap oqý mańyzdy. Máselen, Abaıdyń 175 jyldyǵyna oraı jazda balalarǵa óleń jattaý, qara sózderin oqýdy tapsyrdym. Qazir kún saıyn Abaıdyń sózderin eske túsirip, aıtyp otyramyz. Balalar básekeles keledi, biri jattap kelse, ekinshisi asyp túsýdi oılaıdy. Osyndaıda dúnıe qýýǵa emes, bilim saıysyna beıimdeý kerek. Bilimdi bala óz ómirin jasaıdy. Kitap oqyǵan adam qıyn sátte aqylǵa toqtaıdy, bolashaǵyn oılaıdy, basyna is túskende óz bilimimen alǵa umtylady.
- Balalar mektepke barady, bilim alady. Biraq repetıtorǵa júginetinderi de kóp. Nege?
- Meniń synybymdaǵy balalar repetıtorǵa barmaıdy. Qazirgi kezde kóbiniń qosymsha sabaq alatyny shyndyq. Balanyń bas ustazy – ata-ana. Bala úıdegi úlkenderge qarap ósedi. Kún saıyn balamen 30 mınýt, 1 saǵat otyryp, qoldaý kórsetken jón. Úıge tapsyrma bergende bala ózi oryndaýy tıis. Tekseresiz, sodan soń durys jolyn aıtasyz. Repetıtorǵa aparyp, balasyna aıaýshylyq kórsetip, úı tapsyrmasyn ózi oryndap tastaý degen bolmaıtyn is. Sabaq bastalǵan kezde «Kóńil-kúıleriń qalaı?» dep suraımyn. Aıaqtalǵanda «Búgingi kúnge rızasyńdar ma?» dep aıtamyn. Bir synypta úı tapsyrmasyn oryndaı almaıtyn oqýshy kezdesedi. Ol zańdylyq. Bári birdeı emes, qabileti, zeıin ártúrli. Ózim tórt jyl balany oqytyp, 5-synypqa barǵanda árqaısysynyń ereksheligi týraly jazyp , qujat jınaımyn. Ár oqýshynyń sportqa, ónerge jaqyn ekenin jazyp, tapsyramyn. Kóbi Nazarbaev zııatkerlik mektebine, túrik lıtseıine ketedi.
- Oqý ádistemeńizdi ózgeler surap, tájirıbe almasa ma?
- Otyz jyldyq eńbegimde birneshe oqý-ádisteme quralyn ázirledim. «Meniń quqyǵym» atty ádistemelik oqý quralyn jazdym. Mekteptiń alǵashqy dırektor Marııa Qurmanǵalıeva Reseımen baılanys jasap, sol eldiń «ıA ı moı mır» degen ádistemelerin ákeldi, úlgi retinde soǵan qarap , biz óz nusqamyzdy usyndyq. Oqý quralyn tárbıe jumysymda paıdalanamyn. Balalardyń quqyǵy aıtylyp, rámizderimiz keń tanystyrylady. «Jańa tehnologııa sabaǵynda» atty oqý-ádistemelik quralym da bar. Ózimniń «Bastaýysh synypǵa arnalǵan sabaq josparlarynyń jınaǵy» atty oqý ádistemelik quralymda is-tájirıbıemdi jınaqtap shyǵardym. Mektepte «Men zertteýshimin» atty baǵdarlama áli qoldanylady. «Men oqımyn, oılaımyn» degen baǵdarlama da bar.
- Ustazdyq ómirdiń qyzyǵy nede?
- Balamen jumys isteý qyzyq. Balalar - perishte. Olar biz oılamaǵan nárseni suraıdy, aıtady. Sabaq kezinde 40 mınýt partada tik otyrǵannan góri shyǵarmany sahnalaǵandy unatady. Máselen, álemge áıgili bolǵan Dımashqa jattaý bersem, ol ándetip aıtyp beretin. Ol 2001-2005 jyldar aralyǵynda ol mende oqydy. Alǵashqy qońyraýǵa ata-ájesi, ata-anasy, naǵashy ájesi keldi. Birinshi synypqa tapsyrdy, mende bilim aldy. Toqsan saıyn bolatyn jınalysqa mindetti túrde atasy men ájesi keletin. Shákirtterime rızamyn.
- Shákirtterińizdiń qymbat syılyǵy ne?
- Maǵan balalardyń óz qolymen jasap bergen quttyqtaýy mańyzdy. Keıbiri tórt shýmaq óleń shyǵaryp beredi. Dımashtyń ózi de óleń shyǵaryp berip edi. Saltanat Jubaeva, Aıbar Juldyzbaev degen shákirtterim de óleń shyǵaryp beretin. Mende saqtaýly, arasynda áleýmettik jelige shyǵaramyn.
- Aýdarmashy, ınjener, memlekettik qyzmetshi, óner adamdaryn tárbıeledińiz. Іshinde álem tanyǵan Dımash Qudaıbergenniń joly erek. Onyń balalyq shaǵy qalaı ótti?
- Dımash 2001 jyly keldi. Álippeni oqyp tanysa bastaǵanda-aq vokal sabaǵyna qatysyp júrgenin bildim. Sabaq oqý oǵan jeńil, sebebi áripti tanyp keldi. Onyń bos ýaqyty bolmady. Mektepke keledi, keıin vokalǵa barady. Keıde «apaı men vokaldan soń úıde ana sabaqty, myna sabaqty oqydym» dep aıtady. Ol únemi sabaqty oqyp keledi, bárine jaýapkershilikpen qaraıdy. Balanyń jaqsy bolmaǵy, tabıǵı mektep – ata-anadan. Ol mýzykalyq kolledjge oqýǵa túsken soń 25 mamyrda mektepke keldi. Qolynda úsh tal aq gúli bar. «Apaı, sizdi qatty saǵyndym, quttyqtap keldim» dedi. Úsh jyl qatarynan dál osylaı gúl syılady. Sodan keıin Astanaǵa oqýǵa ketti. Qytaıǵa konkýrsqa qatysyp, onynshy týrda jýrnalıstermen, operatorlarmen mektepke at basyn burdy. Abaı atamyz «atanyń balasy bolma, adamnyń balasy bol» dep aıtqan eken. Dımash - bar qazaqtyń mańdaıyna bitken dara bala. Qazaqty álemge tanytyp júr. Birinshi synyptan bastap qazaq tilin tereń meńgerdi, aǵylshyn, orys tilimen qatar frantsýzsha úırendi. Oǵan shet tilinde án oryndaý qıyndyq keltirmegen bolýy kerek. Men tórtinshi synypta oǵan «ánshi bala» dep aıtatyn edim. Sol kezde mektep-gımnazııanyń on jyldyǵy bolyp, óz synybym týraly pıramıda jasadym. Sol pıramadanyń eń basyna Dımashtyń sýretin ilip, «bolashaq ánshi» dep jazdym. Sol áli saqtaýly, shetelden kelgen qonaqtarǵa kórsetemin. «Oqýshyń tanymal, óziń de tanylasyń» dep aıtady. Biraq otyz jylda eshqandaı marapat alyp kórmeppin. Qarapaıym muǵalimmin. 30 jylda 12 ret óz bilimimdi jetildirdim. Synı turǵydan oılaý, aqparattyq tehnologııa, elektrondy oqý, ulttyq tárbıe... Óz-ózimdi jetildirip, ózgeni oqytamyn. Jyl saıyn muǵalimder arasynda ótetin olımpıadaǵa qatysyp júrmin. Bastaýysh páni muǵalimderi arasyndaǵy oblystyq pándik olımpıadadan bıyl birinshi oryn aldym.
- Dál osyndaı qabiletińizben jeke mektep ashý josparda bar ma?
- Jeke mektep ashýǵa bolady. Biraq oqytatyn balam halyqtyń balasy, jeke dara ketý men úshin yńǵaısyz. Ol mańyzdy emes.
- Sizge balasyn senip tapsyryp, sizden bilim alǵanyn qalaıtyn ata-ana kóp pe?
- Kóp. Telefon shalyp jatady. Men repetıtor bolǵan emespin, bola almaımyn. Sebebi maǵan qarap otyrǵan anam bar. Úlken kisiniń kútimin jasap, kóp kóńil bólgim keledi. Kitap oqyǵandy, qajetti málimetterdi jınaǵandy unatamyn. Qatty sharshasam toqýmen shuǵyldanamyn. Biz eki qyz, tórt ul bolyp óstik. Úlken ul mal qaraıdy, ekinshisi sý tasıdy, úshinshisine aýla sypyrý, qar kúreý mindettelgen, apama tamaq isteýdi, maǵan úı jınap, kir jýýdy tapsyrady. Anam kitaphanashy bolǵan adam. Aýylǵa kelgenin kitapty aldymen biz alyp, oqımyz. Sabaqtyń tapsyrmasyn oryndaǵan soń kitapty qolǵa alamyz. Kóbine túnde fonor jaǵyp oqıtyn edik.
- Qazir qandaı kitap oqyp júrsiz?
- Balamen jumys júrgizý, tárbıege qatysty kitaptardy oqımyn. Abaıdyń qara sózderin jyl saıyn qaıtalap shyǵamyn. Biraq ýaqyt tez ótedi, úlgermeımiz. Negizi qyzdarǵa tárbıe anasynan beriledi. Ol ras. Máselen, anam jazǵy demalysta maǵan 16 jup shulyq toqytatyn edi. Oınaýǵa, qydyrýǵa jibermeıdi. Qazir de osy tárbıeni joǵaltpaýymyz kerek. Ata-ana bala kimmen júr, bos ýaqytynda nemen aınalysady dep baqylaýy tıis. Іs tigetin qyzdyń minezi salmaqty. Kez kelgen nársege qyzyǵýshylyqpen qarap, odan ózine qajetti nárse úırenedi. Sýret salý, bıssermen túrli dúnıe jasaýǵa bolady. Meniń synybymdaǵy balalardyń bári úıirmege barady. Er balalar sportqa beıim. Fýtboldy jaqsy kóretinderi kóp. Sporttyń eń jaqsysy - júze bilý. Ol birinshiden óz ómirińdi saqtaýǵa úıretedi, ekinshiden balalardyń bulshyq eti shynyǵady. Ata-ana úıirmeniń bárine birdeı qatystyryp, ýaqyt ótkizýdi oılamaı, paıdalysyn tańdaǵan durys.
- Bilim salasynda, ásirese, mektep oqýlyǵyna qatysty syn pikir kóp. Saýat ashýmen emes, Álippemen oqytqan jón dep jatady. Sizdiń pikirińiz?
- Men únemi jańa oqýlyqpen, jańartylǵan baǵdarlamamen oqytyp júrmin. ıAǵnı, tórt jyl saıyn jańa oqýlyq shyǵady. 2016 jyly jańa baǵdarlama shyqqanda ata-analar qınaldy, kúdik kóp boldy. «Oqytatyn, úıretetin men, sizder tek úı tapsyrmasynda balany qadaǵalaısyz» dep aıttym. Qazirgi baǵdarlama balany izdenýge úıretedi. Tájirıbeli mamandar qıyndyq kórmeıdi, jastar izdenýi qajet. Jalpy Álippe júıeli qurylǵan. Birinshi synypta tek Álippe oqyǵandy quptaımyn. Qazir úsh tilde oqytamyz, bala áripterden shatasady. Oqýshyny kinálaı almaımyn, qazaqsha jazǵanda aǵylshyn áripterin salyp otyrady. Sondyqtan da men Saýat ashý sabaǵy kezinde eski Álippeni qatar qoldanamyn. Mindetim - aldyma kelgen balany oqytý. Birinshi synypty bitirgen bala bir mınýtta 40 sóz oqýy kerek. Osy maqsatqa jetýdiń jolynda túrli ádis qoldanamyn.
- Siz memlekettik syı almadyńyz, jergilikti jerde alǵys hat ta bermedi. Degenmen bilim salasyndaǵy murańyz qalaı baǵalanyp jatyr?
-2018 jyly Astana qalasynda Qazaqstan pedagogtarynyń ınnovatsııalyq ıdeıalaryn damytý ortalyǵynyń «Bilim berý salasyndaǵy úzdik esimder» jýrnalyna shyǵyp, Bilim salasyndaǵy erekshe eńbegi úshin «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmetti pedagogy» tósbelgisimen jáne Qurmet gramotasymen marapattaldym. Sodan keıin taǵy bir qujattarymdy Almatyǵa jiberdim. 2018 jyly «SKILLS ACADEMY» uıymdastyrǵan «100 jańa esim» jobasyna qatystym. Onda «OZATTAR - Qazaqstan bilim salasy úzdikteriniń entsıklopedııasy» shyǵyp, bilim salasynyń úzdik qyzmetkerleriniń qatarynan kóringenim úshin «Qazaqstan ustazy» tósbelgisimen jáne Qurmet gramotasymen marapattaldym. Bul jeke ortalyqtardyń uıymdastyrýymen jasalǵan baıqaýy edi. Іs-tájirıbemdi osy arqyly tarattym. Ózim basylymdy jıi oqımyn. Buryn «Egemen Qazaqstan» gazetine shyqqan ádebıetshi –ǵalym Nysanbek Tóreqululynyń «Qazaqtyń 100 bı-shesheni» degen aıdarmen shyqqan bı-sheshenderdiń ǵumyrnamasyn jınaqtadym. Sony qıyp alyp, jınadym. Qazir mektepte paıdalanamyn. Muǵalim bolǵan alǵashqy kúnnen-aq ákem kóp kómektesti. Búgingi meniń jetistigim ákemniń aqyly men qoldaýy dep bilemin.
- Áńgimeńizge raqmet, tabys tileımiz.
