«Dıkıı Arman» isin tergeý qaı kezeńde tur
ASTANA. KAZINFORM — 2022 jyldyń qańtarynda elimizde jappaı narazylyqtar bolyp, saldarynan júzdegen adam, sonyń ishinde beıbit turǵyndar, áskerı qyzmetshiler jáne polıtsııa qyzmetkerleri qaza tapty. Memlekettik ǵımarattar, dúkender, bank fılıaldary men avtokólikter qıratylyp, tonaldy. Osy oqıǵalardan keıin quqyq qorǵaý organdary myńdaǵan qylmystyq is qozǵady. Keıbir ister aıaqtalsa, rezonansty isterdiń sot otyrystary áli jalǵasyp jatyr. Osyndaı atyshýly isterdiń biri — Arman Jumageldıevke, ıaǵnı «Dıkıı Arman» laqap atymen tanymal kúdiktige qatysty boldy. Buǵan deıin prokýratýra Qańtar oqıǵalary kezinde onyń Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń kýratorynyń úılestirýimen áreket etkenin málimdegen. Kazinform agenttiginiń tilshisi osy iske qatysty sot protsesi qazir qaı kezeńde ekenin anyqtaýǵa tyrysty.
Qańtar oqıǵalary 2022 jyldyń 2 qańtarynda Jańaózen qalasynda bastaldy, onda turǵyndar suıytylǵan gaz baǵasynyń kúrt ósýi sebepti mıtıngke shyqty. Aımaqta gaz baǵasy eki ese qymbattap, lıtri 60 teńgeden 120 teńgege jetti, bul halyq arasynda jappaı narazylyq týǵyzdy.
Kóp uzamaı, 3-4 qańtarda buryn-sońdy bolmaǵan jappaı beıbit demonstratsııalar eldiń basqa óńirlerin, sonyń ishinde Almatyny da qamtydy. Narazylyq bildirýshiler tek baǵalardy tómendetýdi ǵana emes, áleýmettik-ekonomıkalyq jáne saıası ózgeristerdi de talap etti.
Keıin Almatyda jáne eldiń basqa qalalarynda jappaı tártipsizdikter men qıratýlar bastaldy. Ásirese Almaty qalasy eń kóp zardap shekti, onda narazylyqqa shyqqandar Prezıdent rezıdentsııasyn órtep jiberdi, áýejaıdy jáne birneshe ushaqty basyp aldy. Sondaı-aq dúkender, saýda-oıyn-saýyq ortalyqtary, bank keńseleri, telearnalar men bankomattar talqandaldy.
Tártipsizdik kezinde narazylyq bildirýshiler jedel járdem kólikteriniń júrýine kedergi jasap, medıtsına qyzmetkerlerin uryp-soǵyp, aýrýhanalardy qıratty jáne polıtseılerdiń kólikterin aýdaryp, órtedi. Almatyda maroderlik bastaldy.
Qańtar oqıǵalary týraly kóptegen derekti fılm túsirilip, telearnalardan kórsetildi. Bul fılmder hronologııalyq retpen Qazaqstan qalalarynyń kóshelerinde oqıǵalardyń qalaı órbigenin sıpattaıdy. Sol fılmderdiń biriniń avtorlary bul kezeńdi bılikti basyp alýǵa baǵyttalǵan, muqııat josparlanǵan memlekettik tóńkeris áreketi retinde tarıhqa endi dep málimdedi.
Olardyń nusqasy boıynsha, bul qastandyq aldyn ala josparlanǵan, ony uıymdastyrýǵa joǵary laýazymdy tulǵalar, sonyń ishinde kúshtik qurylymdardyń basshylary men qylmystyq toptar qatysqan.
Al «Qańtar oqıǵasy: Derek pen dáıek» derekti fılminde Bas prokýratýra mıtıngke qatysýshylardy jınaý qaıda jáne qalaı uıymdastyrylǵanyn kórsetti. Fılmde Almaty qalasy mysal retinde keltirilip, mıtıngterdi uıymdastyrýshylardyń aldyn ala jasalǵan rejısserlik jospar boıynsha áreket etkeni aıtyldy.
2023 jyldyń qańtarynda Bas prokýror Berik Asylov «basqarylatyn haos kezinde elimizdiń joǵarǵy basshylyǵyn aýystyrýǵa baǵyttalǵan operatsııa tyńǵylyqty josparlanǵanyn» málimdedi. Ol 2022 jylǵy Qańtar oqıǵalarynyń memlekettik tóńkeris jasaý áreketi bolǵanyn atap ótti. Berik Asylovtyń aıtýynsha, Qazaqstandaǵy qańtar tártipsizdikteriniń basty uıymdastyrýshylarynyń biri – Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń eks-tóraǵasy Kárim Másimov bolǵan.
Sonymen qatar Bas prokýror Qańtar oqıǵalarynda erekshe róldi Arman Jumageldıev (laqap aty – «Dıkıı Arman») atqarǵanyn aıtty. Tergeý onyń UQK kýratorynyń úılestirýimen áreket etkenin anyqtady.
Jumageldıev tártipsizdikterdi uıymdastyrýǵa, topty baqylaýǵa alyp, bılikke biryńǵaı ýltımatým talaptaryn qoıýǵa tıis bolǵan «halyq keńesin» qurýǵa jaýapty bolǵan. Bul protseste oǵan Almaty qalasy máslıhatynyń burynǵy depýtaty jáne qylmystyq toptyń belsendi múshesi Mahatov kómektesken. Mahatov qylmyskerlerge qarý berip, olardy Almatydaǵy «Qazaqstan» qonaqúıine uıymdasqan túrde ornalastyrǵan.
— Alaıda olar jappaı narazylyqtardy basqara almady. Halyq olardyń sońynan ermedi. UQK-niń burynǵy tóraǵasynyń ustalǵany týraly aqparat alǵan soń, senimdi alıbı jasaý maqsatynda qaskóılerge maroderlikpen kúres degen jeleýmen qala turǵyndaryna shabýyl jasaý tapsyryldy. Osy maqsatta 6 qańtar kúni olar túrli jerlerden 24 kezdeısoq azamatty urlap áketip, uryp-soǵyp, «Ritz Carlton» jáne «Qazaqstan» qonaqúıleriniń avtoturaqtarynda ustaǵan. Keıin olardy qala shetine áketip, UQK qyzmetkerleriniń qarýly kúzetimen bir túnge konteınerge qamaǵan. Sodan keıin olardy áýejaıǵa aparǵan, sol jerde bir azamat – Ótepbaev azaptaýdan kóz jumǵan. Bul faktiler boıynsha tergeý aıaqtaldy. Qazirgi ýaqytta materıaldarmen tanysý júrip jatyr, - dedi Berik Asylov 2023 jyldyń 5 qańtarynda.
«Qańtar. Memlekettik tóńkeris áreketi» derekti fılminde avtorlar Qańtar kúnderindegi «Dıkıı Armannyń» áreketterin egjeı-tegjeıli sıpattaǵan.
5 qańtarda Arman Jumageldıev Almatydaǵy «Qazaqstan» qonaqúıinde óz shtabyn uıymdastyryp, sol jerde bandıttik toptar men tonaýshylardyń áreketterin úılestirip, qarý-jaraq taratqany habarlanady.
Keıin «Dıkıı Armannyń» tobynan zardap shekken bir azamat óz basynan ótken oqıǵalardy aıtyp bergen.
«Dıkıı Arman» 2022 jyldyń 7 qańtarynda ustaldy. Halyq arasynda ony ártúrli ataıdy: biri ony «qylmystyq avtorıtet» dese, ekinshileri – «metsenat» dep sanaıdy, al keıbiri ony arnaıy qyzmettiń agenti bolýy múmkin dep boljaıdy.
Bastapqyda ony 7 sáýirge deıin qamaýǵa alý týraly sheshim shyǵaryldy, keıin sot sheshimimen qamaý merzimi birneshe ret uzartyldy. Jumageldıev UQK tergeý ızolıatoryna aýystyryldy.
Eki aıdan keıin Almaty qalalyq máslıhatynyń burynǵy depýtaty Qaırat Qudaıbergen de ustaldy.
Almaty prokýratýrasynyń málimetinshe, aldyn ala maǵlumat boıynsha, ol «Dıkıı Armanmen» birge Qańtar oqıǵasynda mıtıngke qatysýshylardy biriktirý úshin top jınaǵan.
2022 jyldyń naýryzynda QR Bas prokýrory Berik Asylov «Dıkıı Armannyń» qylmystyq tobynyń Qańtar oqıǵalaryna qatysqany týraly málimdedi. Alaıda, Qylmystyq-protsessýaldyq kodekstiń 201-babyna sáıkes, bul istiń mán-jaıy jarııalanbady.
«Dıkıı Arman» men Qaırat Qudaıbergenge qatysty tergeý jumystary shamamen 1,5 jylǵa sozyldy. 2023 jyldyń qyrkúıeginde bul iske baılanysty aldyn ala tyńdaý bastaldy. Qaırat Qudaıbergen men Arman Jumageldıevten bólek, aıyptalýshylar qatarynda taǵy 43 adam bar.
Bastapqyda sot tyńdalymdary aralas formatta – onlaın jáne offlaın túrde ótti.
«Dıkıı Arman» jáne taǵy úsh aıyptalýshy sot protsesine UQK-niń tergeý ızolıatorynda otyryp, onlaın qatysty.
Іsti qaraǵan sýdıa Ashat Áshirbekov sot otyrysynyń mundaı formatta ótý qajettiligin aıyptalýshylardy QR ІІM QAJK-niń №72 mekemesine etaptaý jáne aýystyrý qylmystyq protseske qatysýshylardyń, sonyń ishinde aıyptalýshylardyń qaýipsizdigine qater tóndirýi múmkindigimen, sondaı-aq qoǵamdyq tártiptiń buzylýyna ákelýi yqtımal ekenimen túsindirdi.
2023 jyly qyrkúıek aıynyń sońynda Almaty qalasynyń qylmystyq ister jónindegi mamandandyrylǵan aýdanaralyq soty qylmystyq protseske qatysýshylardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý maqsatynda «Dıkıı Arman» men basqa da aıyptalýshylarǵa qatysty is jabyq rejımde qaraýǵa kóshirilgenin habarlady.
Atalǵan is boıynsha sottalýshylar qatarynda 45 adam bar. Olarǵa kelesi baptar boıynsha aıyp taǵyldy: 362-bap – bılikti nemese laýazymdyq ókilettikterdi asyra paıdalaný; 262-bap – uıymdasqan qylmystyq top qurý, oǵan basshylyq etý jáne qatysý; 191-bap – tonaý; 126-bap – zańsyz bas bostandyǵynan aıyrý; 272-bap – 2022 jylǵy qańtarda jappaı tártipsizdikterdi uıymdastyrý jáne oǵan qatysý; 268-bap – bandıtızm.
«Dıkıı Arman» men Qaırat Qudaıbergen isi boıynsha negizgi sot protsesi 2023 jyldyń qazan aıynda bastaldy jáne áli kúnge deıin jalǵasýda. Bıylǵy jazda QR Joǵarǵy sotynyń qylmystyq ister jónindegi sot alqasynyń tóraıymy Nazgúl Rahmetýllına istiń ne sebepti uzaqqa sozylǵanyn túsindirdi. Ol istiń kúrdeliligin, materıaldardyń úlken kólemin jáne aıyptalýshylardyń kóptigin atap ótip, barlyq mán-jaılar men usynylǵan dálelderdi muqııat qaraýǵa qosymsha ýaqyt qajet bolǵanyn aıtty.
2024 jyldyń basynda Bas prokýratýra sotta Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń besinshi departamentiniń burynǵy bastyǵy Rýslan Ysqaqov, Arman Jumageldıev («Dıkıı Arman»), Almaty qalalyq máslıhatynyń eks-depýtaty Qaırat Qudaıbergen jáne basqa da tulǵalarǵa qatysty 48 epızodtan turatyn qylmystyq is qaralyp jatqanyn habarlady. Olar jappaı tártipsizdikterdi uıymdastyrý jáne oǵan qatysý, bandıtızm, zańsyz bas bostandyǵynan aıyrý jáne basqa da aýyr qylmystar jasady dep aıyptalýda.
Qańtar oqıǵalary kezinde jasalǵan qylmystar boıynsha barlyǵy 5300 qylmystyq is tirkelgen. 511 is aıaqtalyp, sotqa joldandy. Sottar 1 385 adamǵa qatysty úkim shyǵardy.
Bıyl tamyz aıynda Arman Jumageldıevtiń, UQK besinshi departamentiniń burynǵy basshysy Rýslan Ysqaqovtyń jáne basqalardyń advokattary Qańtar oqıǵalaryna qatysty aıyptalýshylarǵa ashyq sot protsesin ótkizý talabyn qoıdy.
Kazinform agenttiginiń tilshisi jaqynda Arman Jumageldıev pen Almaty qalalyq máslıhatynyń eks-depýtaty Qaırat Qudaıbergenge qatysty sot isi jóninde Joǵarǵy sotqa saýal jiberdi. Sot jaýabynda kórsetilgendeı, atalǵan tulǵalarǵa qatysty is jabyq rejımde qaralýda jáne sýdıalar naqty birister boıynsha esep bermeıdi.
– QR Qylmystyq-protsestik kodeksiniń 29-babyna sáıkes, memlekettik qupııalardy jáne zańmen qorǵalatyn basqa da qupııalardy qorǵaý múddelerine baılanysty bul qylmystyq is boıynsha aqparat jarııa etý múmkin emes, - dep jaýap berdi Almaty qalalyq soty.
Atap ótetin jaıt, Qańtar oqıǵalarynyń áseri qoǵamda áli de sezilýde. Saıası provokatsııalar bolyp, jalǵan aqparattar men feıkter taratýda. Áli kúnge deıin urlanǵan qarýlar jasyrylǵan jerler anyqtalýda.
Bıylǵy tamyzda Іshki ister mınıstrligi, Ulttyq qaýipsizdik komıteti jáne Bas prokýratýramen birlesip Almaty, Shymkent qalalarynda «Dıkıı Arman» uıymdasqan qylmystyq tobynyń 15 yqtımal qatysýshysyna qatysty bir mezgilde tutqyndaýlar men tintý is-sharalaryn ótkizdi. Quqyq qorǵaýshylardyń aıtýynsha, top jetekshisi men negizgi músheleri tutqyndalǵanymen, qalǵan músheleri zańsyz áreketterin jalǵastyryp, erkindikte bolǵan.