Destrýktıvti aǵymdarmen kúres: Din psıhologteri nemen aınalysady
Destrýktıvti dinı ıdeologııa – elimizdi ǵana emes, kúlli álemdi alańdatyp otyrǵan másele. Jat aǵym jeteginde ketkenderdiń sany kún sanap artyp jatyr. Mamandardyń aıtýynsha, olarǵa tek dinı saýattylyq qana emes, psıhologııalyq bilim de jetispeı otyr. Adamdardyń ekstremıstik uıymǵa ne sebepti kiretinin zerttegen kezde psıhologııalyq aspekt mańyzdy oryn alatynyn baıqaýǵa bolady. Sarapshylardyń pikirinshe, destrýktıvti dinı aǵymdardan zardap shekken adamdarmen jumys isteı alýy úshin din salasynda júrgen mamandar psıhologııalyq saýatty bolýy kerek. Sol sebepti de bıyl L. Gýmılev atyndaǵy EUÝ-da «Dinder psıhologııasy» mamandyǵy ashylyp jatyr. Bul mamandyqtyń maqsaty ne, onda kimder bilim ala alady? Oqý baǵdarlamasy qandaı? Oqý bitirgen mamandar qaıda jumys isteıdi? Olar destrýktıvti dinı aǵymǵa kirip ketkenderdiń radıkaldy kózqarastan arylýyna kómektese me? Osy jáne ózge de saýaldar jóninde materıal daıyndaýdy jón kórip otyrmyz. Tolyǵyraq QazAqparat sarapshysynyń materıalynda.
«Din psıholgııasy» mamandyǵy ne úshin qajet?
QR Terrorızmge qarsy ortalyǵynyń málimetinshe, 2019 jyldyń sońynda Qazaqstanda destrýktıvti dinı ıdeologııalardy ustanýshylar sany 20 myńnan asqan. Mamandardyń pikirinshe, sodan beri olardyń sany kóbeımese, azaıǵan joq. Destrýktıvti dinı aǵym jeteginde ketkenderdi keri qaıtarý ońaı jumys emes. Sol sebepti de elimizde birqatar is-shara qolǵa alynyp, júzege asyp jatyr. Sonyń biri retinde jýyrda ǵana L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde ashylǵan «Din psıhologııasy» mamandyǵyn aıtýǵa bolady. Osy salada maman daıarlaý máselesi memleket pen dinı uıymdardyń qarym-qatynasy máselelerimen aınalysatyn memlekettik organdar úshin de, úkimettik emes uıymdar men qorlar úshin de burynnan ózekti taqyryp. Fılosofııa ǵylymdarynyń doktory, dotsent, L.N. Gýmılev atyndaǵy EUÝ dintaný kafedrasy meńgerýshisiniń mindetin atqarýshy ıÝlııa Shapovaldyń sózinshe, «Din psıhologııasy» mamandyǵy dintaný salasynda da, psıhologııa salasynda da bilimi bar mamandarǵa degen qajettilikten týyndap otyr.
«Ásirese, bul teologtar men psıhologtardyń 2011 jyldan beri túzetý mekemelerinde dinı ekstremızm úshin sottalǵandardy ońaltý jumystaryn júrgizýimen, «Jýsan» gýmanıtarlyq operatsııasy jáne odan keıingi qoǵamǵa beıimdeý sharalarymen baılanysty bolyp otyr. Praktıkalyq jumys barysynda tıimdi jumys isteý úshin teologtardyń psıhologııa týraly, al psıhologtardyń din týraly bilimi jetkiliksiz ekeni kórinip qaldy»,-dedi ýnıversıtet ókili.
QR Mádenıet jáne aqparat vıtse-mınıstri Qanat Ysqaqov ta osyny aıtady.Onyń sózinshe, din psıhologııasy mamandaryna degen qajettilik dinı ekstremızm boıynsha jazasyn ótep jatqan adamdardy nemese qaqtyǵys aımaqtarynan oralǵan azamattardy ońaltý jumystary kezinde qatty baıqalǵan.
«Dintanýshy mamandar men teologtardan tek dinı bilimi ǵana emes, sonymen qatar olardyń jumys tıimdiligin aıtarlyqtaı arttyratyn psıhologııalyq bilimi de bolýy kerek ekeni anyq boldy. Dinı ekstremızmge qatysty zertteýler kórsetkendeı, adamdardyń ekstremıstik uıymdarǵa kirý sebepteriniń ishinde psıhologııalyq aspekt mańyzdy oryn alady»,-dep atap ótti vıtse-mınıstr.
Onyń sózinshe, elimizde din salasyndaǵy salaaralyq quzyretti mamandar joq. Dintanýshy, teolog, psıholog sekildi bólek-bólek mamandar ǵana bar. Al din men psıhologııa bilimin ushtastyra alatyn mamandar joq.
«Mundaı baǵyt dúnıejúzinde burynnan bar ári qazir damyp jatyr, al din psıhologııasy qazaqstandyq bilim men ǵylym úshin jańa baǵyt sanalady. Sondyqtan búgingi tańda din psıhologııasy salasynda ǵylymı zertteýler men tájirıbelik jumystar júrgizetin mamandar az»,-dedi Qanat Ysqaqov.
Vıtse-mınıstrdiń aıtýynsha, azamattardyń destrýktıvti dinı aǵymdarǵa qosylý sebepteri - kúrdeli, ol dinı bilimniń jetkiliksizdigimen qatar jeke psıhologııalyq problemalardy da qamtıdy. Sonymen qatar ekstremıstik uıymdar ózine adam tartý úshin túrli psıhologııalyq tehnologııalardy paıdalanady, olardyń jumysy da psıhologııa bilimine negizdelgen.
«Sondyqtan da ońaltý mamandary destrýktıvti dinı aǵymdardyń jeteginde ketken jandardyń dinı kózqarasy men jeke erekshelikterin eskere otyryp, ár adammen jeke jumys isteýi úshin olardyń dinı bilimimen qosa psıhologııa týraly da bilimi bolýy kerek», - dep Qanat Ysqaqov ta ıÝlııa Shapovaldyń sózin qýattaı tústi.
«Din psıhologııasy»: qandaı dúnıeler basshylyqqa alyndy?
«Din psıhologııasy» bilim berý baǵdarlamasy – pánaralyq, sondyqtan da ony EUÝ Dintaný kafedrasy men psıhologııa kafedrasy birlesip ázirlegen, endi birlesip júzege asyrady.
«Din psıhologııasy» bilim berý baǵdarlamasyn ázirleý kezinde eki kafedranyń ǵalymdary pánaralyq kózqaras pen ǵylymı ádisterge súıene otyryp, din psıhologııasyn ǵylymı zertteý salasy retinde zertteýdiń álemdik akademııalyq dástúrin, qoǵamdaǵy jeke jáne toptyq dinı sananyń damý tendentsııalaryn basshylyqqa aldy. Bilim berý baǵdarlamasynyń negizgi prıntsıpteri búkil álemniń dinı psıhologtary ustanatyn qaǵıdaǵa negizdeledi. Olar – obektıvtilik, konfessııadan tys bolý, ǵylymı, júıelilik jáne dinı plıýralızm qaǵıdattary», - dedi Dintaný kafedrasy mindetin atqarýshy ıÝlııa Shapoval.
Jalpy din psıhologııasy salasyndaǵy zertteýler álemde aıtarlyqtaı keń taraǵan. Sondaı-aq óziniń ǵylymı mektepteri men Din psıhologııasyn zertteý halyqaralyq jýrnaly (The International Journal for the Psychology of Religion) sııaqty óziniń arnaıy jýrnaldary men din psıhologtarynyń birlestikteri de bar ekenin aıta ketken jón.
ıÝlııa Shapovaldyń aıtýynsha, bul mamandyq adamnyń jan dúnıesimen baılanysty dinı qubylystardy jan-jaqty jáne tereńirek zertteýge múmkindik beredi. Sondaı-aq bul senim fenomeni, dinı tájirıbe, psıhologııalyq kózqarastar, dindarlar men dinı toptardyń qundylyqtary men minez-qulqy, qoǵamdyq qatynastar júıesindegi din, senim jáne psıhıkalyq densaýlyq, psıhologııalyq aspektilerdi zertteý sııaqty mańyzdy taqyryptardy qamtıdy.
«Din psıhologııasy» mamandyǵy ǵylymı bilim salasyndaǵy oqý-ádistemelik, ǵylymı-zertteý jáne praktıkalyq jumystardy qazaqstandyq konteksti eskere otyryp, álemdik tájirıbege negizdelgen ǵylymı negizde qurýǵa múmkindik beredi, dep esepteıdi ıÝ. Shapoval.
Ýnıersıtet ókiliniń málimetinshe, bıyl «Din psıhologııasy» mamandyǵy boıynsha magıstratýraǵa alǵashqy toǵyz adam qabyldanǵan.
Mamandar qandaı daǵdylardy meńgeredi?
Endi bolashaq mamandar qandaı daǵdylardy meńgeredi degenge toqtalsaq, vıtse-mınıstr Qanat Ysqaqov olar teologııa-psıhologııalyq, psıhologııa-áleýmettik, zertteýshilik, saraptama-analıtıkalyq jáne psıhologııa-pedagogıkalyq daǵdylardy meńgeretinin atap ótti.
«Bolashaq maman dinı sananyń jaı-kúıin, ózgeristeri men damý tendentsııalaryn, dindarlar men dinı toptardyń psıhologııasyn taldaı alady. Sondaı-aq memlekettik-konfessııalyq qatynastardy ǵylymı negizde qurý maqsatynda osy máseleler boıynsha ǵylymı zertteýler júrgizý; dindarlarmen jáne dinı toptarmen jumysty dinı tanymǵa da, dindarlardyń psıhologııasyna da negizdeı bilý; dindarlarmen jumys kezinde dıagnostıka jasaý men keńes berýdi, árbir adamǵa jeke qarym-qatynas jasaý tásilin taba bilý; destrýktıvti radıkaldy aǵymǵa túskenderge saýyqtyrý jáne qaıta áleýmettendirý baǵdarlamalarynda pánaralyq bilimdi qoldana otyryp, ár adammen jeke jumys isteý daǵdylaryn meńgerý; dinı negizdegi ekstremıstik aǵymǵa túskenderdi ońaltý jónindegi baǵdarlamalarǵa saraptama júrgizý jáne olardy jetildirý boıynsha usynystar ázirleý sekildi daǵdylardy meńgeretin bolady»,-dep túsindirdi mınıstrlik ókili.
Mamandar qaı jerde qyzmet ete alady?
Endi «Dinder psıhologııasy – 7M02206» mamandyǵyn bitirgen magıstranttar qaıda jumys isteı alatynyn qarastyryp kóreıik. QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń málimetinshe, olar kóp jerde qyzmet isteı alady. Máselen, memlekettik jáne úkimettik emes uıymdardaǵy dindarlarmen jáne dinı birlestiktermen jumys isteıtin psıhologııalyq keńesshi, praktıkalyq psıholog, daǵdarys psıhology, zertteýshi psıholog; teolog-reabılıtolog, teolog-psıholog, dintanýshy-reabılıtolog, dinı psıholog; memlekettik ortalyq jáne jergilikti bılik organdaryndaǵy dintaný mamany; ártúrli menshik nysanyndaǵy ǵylymı-zertteý jáne taldaý ortalyqtarynda dintanýshy-zertteýshi-ǵalym; ulttyq jáne halyqaralyq saraptamalyq jáne analıtıkalyq uıymdarda joba menedjeri; sondaı-aq orta jáne joǵary oqý oryndarynda oqytýshy bolyp qyzmet atqara alady.
Bul mamandyqty bitirgen mamandardyń destrýktıvti dinı aǵymdardan zardap shekken azamattardyń radıkaldy kózqarastarynan arylý jumysynyń tıimdiligin arttyra ma, joq pa ony ýaqyt kórsetedi. QMDB Dinı bilim jáne kadr daıyndaý bóliminiń mamany Jańabaı Kojınniń pikirinshe, ázirge oqý baǵdarlamasyn bilmegennen keıin ony bitirip shyqqan mamandar destrýktıvti dinı aǵymdardan zardap shekkenderdiń radıkaldy kózqarasynan arylý jumysynyń tıimdiligin arttyra ala ma, joq pa, ony aıtý qıyn.
«Bizde máselen, teologtar jumys isteıdi, alaıda destrýktıvti aǵymdar ıslamnyń belgili bir baǵytyn ustanatyn bolǵandyqtan, ıslamnan habary joq. Sondyqtan keıbir teologtar olarmen tipten sóılese de almaıdy. Oǵan dárejesi de jetpeıdi. Sol sebepti aıta almaımyz»,-dedi QMDB ókili.
Qoryta kele, budan biz dinı salada qyzmet isteıtin mamandardyń adamdarmen, ásirese túrli destrýktıvti dinı aǵymdardan zardap shekken azamattarmen jumys isteýi úshin psıhologııalq bilimniń aýadaı qajet ekenin baıqap otyrmyz. Joǵary oqý ornyna mundaı mamandyqtyń qosylýy qanshalyqty nátıje beretinin birer jyldan keıin ǵana aıta alamyz...
