Debora Robınson: AQSh Qazaqstannyń kópvektorly saıasatyn qoldaıdy
ASTANA. KAZINFORM – AQSh-tyń Qazaqstandaǵy ýaqytsha senimdi ókili Debora Robınson Silk Way telearnasyna eksklıýzıv suhbat berip, elimizdegi dıplomatııalyq mıssııasyna, AQSh-tyń syrtqy jáne tarıf saıasatyna, sonymen qatar ózge de ózekti máselelerge qatysty saýaldarǵa jaýap berdi.
– Robınson hanym, suhbat berýge keliskenińiz úshin rızashylyǵymyzdy bildiremiz. Ruqsat etseńiz, jeke saýaldan bastasaq. Siz – tájirıbeli dıplomatsyz, kóptegen elde jumys istedińiz. Qazaqstanǵa kelgen sátińizde sizdi tańǵaldyrǵan eń tosyn jaıtty aıtyp beresiz be?
– Qyzyqty saýalyńyzǵa raqmet. Shynyn aıtqanda qyzǵaldaqtyń otany Qazaqstan ekenin taıaýda ǵana bilýim – men úshin eń tosyn jaıt boldy. Bul jaıynda jýyrda, eldiń ońtústigine barǵan kezimde bildim. Jabaıy qyzyl qyzǵaldaq alqabyna tap bolǵanymda ol kókjıekke deıin jaıqalyp jatty. Naǵyz tańǵajaıyp áserge bólegen kórinis edi.
– Tamasha. Al qazirgi ýaqytta sizdiń Qazaqstandaǵy jeke dıplomatııalyq mıssııańyz qandaı?
– Qazaqstanda jumys istegenime qýanyshtymyn. Biraz ýaqyttan beri óńirmen jumys istep kelemin. 10 jyl buryn S5+1 tuǵyrnamasynyń – AQSh pen Ortalyq Azııa elderi dıplomatııalyq bastamasynyń birinshi úılestirýshisi boldym. Sol ýaqyttan beri Ózbekstanda, Aýǵanstanda, Pákistanda, Úndistanda jumys istedim. Sonymen qatar amerıkalyq generaldyń syrtqy saıası keńesshisi laýazymynda bolyp, biz birge óńirge keletinbiz. Sondyqtan aımaqty jaqsy bilemin. Osy bilim men tájirıbe óńirdegi shynaıy jaǵdaıda barynsha durys baǵdar jasaýyma kómektesip keledi. Bul eldegi meniń mıssııama keler bolsaq, Qurama Shtattary tarıhı turǵyda adamı baılanys, qaýipsizdik máseleleri men saýda-ekonomıkalyq baılanystarǵa basa mán beredi. Qazaqstanmen osy murany nyǵaıta túsýge úlesimdi qosqym keledi.
– Raqmet. Endi AQSh-tyń syrtqy saıasatyna oıyssaq. Qazaqstan syndy elder Vashıgtonnyń Memlekettik departament bıýdjetin, elshilikter sanyn jáne BUU men NATO syndy uıymdardy qarjylandyrý kólemin qysqartý nıetin qalaı qabyldaǵany jón?
– Óte ózekti másele. Degenmen AQSh-tyń syrtqy saıasatynyń strategııalyq baǵyty ózgerissiz qalady. Onyń negizi – bul myǵym seriktestik qarym-qatynas, ortaq qundylyqtar jáne ózara qurmet.
Bul qaǵdıattar kóptegen onjyldyq boıy amerıkalyq dıplomatııanyń negizi bolyp keledi jáne ol ózgermeıdi. Biz senimdi odaqtastarmen jáne tıimdi halyqaralyq uıymdarmen myqty seriktestik Amerıkany qýatty ári qaýipsiz qyla túsedi dep sanaımyz. Prezıdent Tramp ta amerıkalyq múddeni el ishinde de, shetelde de qorǵaý basymdyq ekenin atap ótedi. Bul rette AQSh áli de bolsa óziniń dostary men odaqtastaryna, onyń ishinde Qazaqstan syndy elderge arqa súıeıdi.
– Demek, Aq úıge kim kelse de jalpy baǵyt saqtalady ǵoı. Solaı ma?
– Ár Prezıdenttiń óz basymdyǵy, ózindik aktsenti bar. Biraq amerıkalyq dıplomatııanyń irgetasy myzǵymaıdy ári bir ákimshilikten ekinshisine beriledi.
– AQSh Ortalyq Azııadaǵy rólin qalaı baǵalaıdy? Bul Reseı jáne Qytaımen básekelestik nemese táýelsiz kún tártibin usynýǵa tyrysý emes pe?
– Jaqsy saýal, maǵan óte jıi qoıylady. Bylaı der edim: másele básekelestikte emes. AQSh bul jerge óziniń múddesin bildirý jáne ózara tıimdi salalarda seriktestik qatynas ornatý úshin keldi. Biz óńirde uzaq ýaqyttan beri jumys isteımiz jáne myǵym baılanysty saqtaýǵa nıettimiz. Ortalyq Azııa myqty, biriktirilgen óńir bolýy tıis dep sanaımyz. Bıyl S5+1 formatynyń iske qosylǵanyna 10 jyl tolady. Memlekettik hatshy Rýbıo bul format barynsha beıbit ári gúldengen Ortalyq Azııaǵa qol jetkizý úshin qurylǵan platforma ekenin atap ótken bolatyn. Óńirlik yqpaldastyqtan bólek, bilim berý bastamalaryn, aǵylshyn tilinde oqytýdy, tehnologııa men qaýipsizdik salasyndaǵy seriktestikti qoldaımyz. Bul jerden biregeı múmkindikti kórip otyrmyz ári ony óńir men AQSh ıgiligi úshin júzege asyrǵymyz keledi.
– Eger naqty AQSh pen Qazaqstan jaıynda sóz qozǵar bolsaq, onda bul qarym-qatynas sońǵy onjyldyqta qalaı damydy?
– Qazaqstan Táýelsizidk alǵan sátten – 30 jyldan astam ýaqyttan beri AQSh-tyń senimdi ári negizgi seriktesi boldy, bolyp ta qala beredi. Eger Vashıngtonda Qazaqstanǵa qatysty qandaı da bir ózgeris bolsa, onda ol Qazaqstannyń munan da ary mańyzdy seriktes bola túskendigi ǵana. Ózara múddeniń jańa salalarynan asha beremiz. Bul – saýda men ınvestıtsııa, asa mańyzdy mıneraldar, energetıka, ınfraqurylym. Biz osy baılanystardy nyǵaıta túsýge jáne elderimiz barynsha qaýipsiz bolyp, órkendeýi úshin birlese jumys isteýge nıettimiz.
– Búginde álem kúrdeli kezeńdi bastan keshirip jatyr: soǵys, janjal, polıarızatsııa. AQSh Qazaqstanǵa qandaı belgi bergisi keledi? Bir tarapty tańdaý ma, álde beıtaraptyqty saqtaý ma?
– AQSh Qazaqstannan bir tarapqa tańdaý jasaýdy suramaıdy. Kerisinshe, biz onyń kópvektorly saıasatyn qoldaımyz. AQSh Qazaqstannyń egemendigin, táýelsizdigi men aýmaqtyq tutastyǵyn nyq qoldaıdy. Memlekettik hatshy Rýbıo osydan birneshe apta buryn Syrtqy ister mınıstri Nurtileýmen telefon arqyly tildesý barysynda dál osyny rastady. Biz Qazaqstannyń teńgerimdi syrtqy saıasat ustanýǵa umtylysyn qoldaımyz jáne ol AQSh-pen myqty qarym-qatynasqa tolyǵymen saı keledi dep sanaımyz. Bul – bir-birin joqqa shyǵaratyn emes, kerisinshe birin-biri tolyqtyratyn baǵyt.
– Al mundaı qoldaý is júzinde qalaı kórsetiledi?
– Bızneste, bilim berý men tehnologııada birlesken jobalardy únemi izdestirip, júzege asyramyz. Eń bastysy – eki eldiń azamattarynyń, kompanııalar men úkimetteriniń ıgiligine arnalǵan bastamalardy birlesip damytýǵa bolatyn jaǵdaı jasaý. Bul ekijaqty myǵym qarym-qatynastyń negizi de.
– Saýda men tarıf jaıynda sóz qozǵasaq. AQSh-tyń bul saladaǵy uzaqmerzimdi strategııasy qandaı? Vashıngtonnyń jahandyq saýda-sattyqty qaıta qurý nıeti shyn ba?
– Aqúı halyqaralyq saýda-sattyq ádil, teńgerimdi bolatyndaı, amerıkalyq halyqtyń, bıznestiń, ónerkásip pen ulttyq qaýipsizdiktiń múddesin qorǵaıtyndaı jasaǵysy keledi. AQSh ádil ári ashyq orta qurý ádisterin bólisetin saýda seriktesterin qoldaıdy. Teńgerimsizdikti joıyp, naryqty barynsha boljamdy jasaýǵa umtylady. Atalǵan tásil ınvestorlarǵa ózin senimdi sezinetin jaǵdaı jasaıdy. Uzaqmerzimdi keleshek úshin bul bárine tıimdi bolady.
– Bul Qazaqstanmen ekonomıkalyq baılanysqa qalaı áser etýi múmkin?
– AQSh pen Qazaqstan arasyndaǵy saýda-sattyqtyń negizgi bóligi tarıfke ilikpeıtin sanatqa kiretinin túsiný asa mańyzdy. Degenmen Qazaqstandy halyqaralyq tájirıbege saı keletin jaǵdaı jasaýyn jalǵastyra berýge shaqyramyz. Bul amerıkalyq kompanııalardy kóptep tartýǵa múmkindik beredi. AQSh bıznesi óziniń ınvestıtsııanyń qorǵalatyndyǵyna senimdi bolǵysy keledi. Aq úı de barlyq kompanııada birdeı jaǵdaı bolýy úshin teńgerimsizdikti teńestirýge, al bizdiń jaǵdaıda amerıkalyq kompanııalar ózin senimdi sezine bilýi úshin dál osyǵan umtylady.
– Alaıda, Qazaqstan taýarlaryna tarıf óńirlerdegi elderdiń arasynda eń joǵarylardyń biri bolyp tur – 27 paıyz. Nelikten bulaı?
– Bul – elderimiz arasynda saýda-sattyq qurylymymen baılanysty. Aqúıdegi esepteýler barysynda óńirdegi ózge eldermen salystyrǵanda dál Qazaqstanmen saýdadaǵy eń úlken teńsizdik anyqtalyp otyr. Jáne de AQSh-tyń maqsaty – osy jaǵdaıdy teńestirý.
– Aqpanda Kongres Djekson-Venık túzetýlerin taǵy talqylaǵan bolatyn. Osy máseleniń kún tártibine qaıta shyǵarylý múmkindigi bar ma?
– Kongress atynan sóıleı almaımyn.. Óıtkeni, bul tek onyń ǵana quziretindegi másele. Kongres qana Qazaqstanǵa qatysty túzetýlerdi joıý týraly sheshim qabyldaı alady. Memlekettik departament tarapynan biz Qazaqstandy qosa alǵanda barlyq elmen ashyq ári ádil saýda-sattyqty qoldaıdy. Biraq, bul máselege qatysty qosymsha aqparat alý úshin tikeleı Kongreske júgingen jón.
– AQSh asa mańyzdy mıneraldarǵa belsendi túrde ınvestıtsııa salyp keledi. Amerıkalyq kompanııalar Qazaqstannyń áleýetine, ásirese sırek kezdesetin metaldar salasyna qanshalyqty qyzyǵýshylyq tanytady?
– Qyzyǵýshylyq joǵary ekeni sósiz. Qazaqstan aıtarlyqtaı mol qorǵa ıe jáne bul eldi amerıkalyq kompanııa úshin tartymdy qyla túsedi. AQSh biraz ýaqyttan beri Qazaqstanmen osy salada, ásirese taý-ken óndirý salasynda yntymaqtastyqty jolǵa qoıǵan. Amerıkalyq kompanııalardy, onyń ishinde memlekettik kásiporyndarmen seriktestik negizinde jumys isteıtinderdi qoldaımyz. Taıaýda Astana ótken MINEX forýmynda sóz sóılep, Qazaqstandy AQSh-tan keletin ınvestorlar úshin munan da kóp tartymdy qylý úshin ne isteı alatynymyz jaıynda aıttym. Elshilik bıznesti tartý baǵytynda belsendi jumys istep jatyr. Keıingi 2 jylda 3 saýda mıssııasyn ótkizsek, kelesi jyly taǵy ekeýin uıymdastyrýdy josparlap otyrmyz. Sırek kezdesetin metall sektory osynaý yntymaqtastyqtyń negizgi baǵytyna aınalaryna senim artamyz.
– Amerıka halqynyń atynan Qazaqstan halqyna qandaı joldaý joldar edińiz?
– Mynany aıtar edim: Qurama Shtattar Qazaqstannyń egemendigin, Táýelsizdigi men aýmaqtyq tutastyǵyn, sonymen qatar saýda jáne ekonomıkalyq baılanystardy nyǵaıtýdy qoldaıdy. Biz elderimiz ben halyqtarymyz úshin jarqyn ári órkenıetti bolashaqty birge qurǵymyz keledi.