Dárini beı-bereket ishýdiń mýtogendik áseri bar – professor Serikbaı Ábilev
Serikbaı Ábilev SQO Jambyl aýdanynda dúnıege kelip, 8 jyldyq qazaq mektebin úzdik bitirgen. 1963 jyly qazirgi Esil aýdanyndaǵy aýyl sharýashylyǵy tehnıkýmynyń agronomııa bólimine oqýǵa túsedi. 4,5 jyl oqyp, ósimdikterdi qorǵaý agronomy mamandyǵyn alyp shyǵady.
«Oqýymnyń 8 aıynda tájirıbeden óttim. Ol kezde kóktem-kúz aılarynda stýdentter agronom bolyp jumys isteıtin. Osylaısha tájirıbe jınaıtyn. Sol jyly Máskeý memlekettik ýnıversıtetine qujattarymdy tapsyrdym. Tehnıkýmdy qyzyl dıplomǵa támamdadym. Ol «altyn belgige» teń edi. Birinshi emtıhan bıologııadan boldy. Men agronom bolyp jumys istedim ǵoı, ári tehnıkýmda bizge óte jaqsy bilim berdi. Emtıhannan súrinbeı ótip, joǵary oqý ornynyń stýdenti atandym. Ekinshi kýrsta genetıka kafedrasyn tańdadym. Óıtkeni men tehnıkýmda oqyǵan kezimde ósimdiktanýdan bergen ustazym Vladımır Andreevıch Smyslov genetıka jaıynda, Nıkolaı Vavılov týraly, onyń qalaı genetıkalyq resýrstar bankin jınaǵany jaıynda kóp aıtatyn», - deıdi genetıka salasyn tańdaýyna ne sebep bolǵany jóninde Serikbaı Ábilev.
Bilimge qumar jas ýnıversıtetti de óte jaqsy baǵaǵa bitiredi. Alaıda otbasylyq jaǵdaıyna baılanysty oqýyn jalǵastyrmaı, jumys isteımin dep sheshedi.
«Jylda jazda qurylys otrıadtary quramynda jumys isteýdi ádetke aınaldyrǵan edim. Sahalınde qurylysshy bolyp kelgennen keıin hımııalyq qosyndylardyń bıologııa boıynsha synaǵy ýnıversıtetine jumysqa turdym. Bul jańadan ashylǵan oqý orny edi. Ol jerde mýtogenez zerthanasy bolatyn. Zerthananyń negizgi maqsaty dári-dármekti zertteý, ıaǵnı hımııalyq qosyndylardyń tiri organızmderdiń tuqymqýalaýshylyǵyna áserin zertteý bolatyn.
Dárilik preparattar qaýipsiz dep oılamańyzdar. Olardyń kópshiliginiń mýtogendik belsendiligi joǵary. Olar bizdiń aǵzamyzdyń tuqymqýalaýshylyǵyna áser etedi. Mysaly qazir kópshilik antıbıotıkter kómektespeıdi dep jatady. Iıa ol durys, óıtkeni antıbıotıkter tiri organızmderge áser etedi, mýtatsııa júrip, bakterııalardyń tózimdiligi paıda bolady. Ásirese klınıkalarda kóptegen mıkroorganızmder, ınfektsııalar jınalǵan. Olarǵa dári áser etpeıdi. Mundaı másele úlken qalalarda, iri klınıkalarda bar. Ol jerde syrqattar túrli ınfektsııalyq aýrýlardan emdeledi, sáıkesinshe bir jaǵynan jańa antıbıotıkpen emdelip shyqsa, basqa ınfektsııany juqtyryp, biraz ýaqyttan keıin basqa aýrýmen qaıta túsedi. ıAǵnı bul - aýrýhanaishilik ınfektsııa.
Buryn fýratsılınmen emdeıtin. Onyń da mýtogendik belsendiligi bar. Ol da bakterııalardyń tuqymqýalaýshylyq apparatyn ózgerte alady. Biraq qazir úlken qalalarda onymen eshkim tamaǵyn shaımaıdy dese de bolady. Al aýyldyq jerlerde bolady. Óıtkeni eldi mekenderde dárilik preparattardyń áseri tómen», - deıdi ǵalym.
Professordyń aıtýynsha, genetıkter qazirgi ýaqytta dárilik preparattardy qoldanýdan keıin paıda bolatyn ınfektsııalar máselesin tereń zerttep jatyr.
«Bakterııalar bizdi qorshaǵan ortada bar. Bakterııalar antıbıotıkterdi bólip shyǵarady, ıaǵnı antıbıotık degenimiz bakterııalar, mıkroaǵzalar bóletin tirshilik ónimi.
Búkil ǵumyrymda hımııalyq qosyndylardyń - dári-dármektik, pestıtsıdtik, aýyr metalldardyń jáne taǵy basqalarynyń mýtogendik belsendiligin zerttep kelem. Biz qorshaǵan ortany – aýany, sý men topyraqty qoldanamyz. Sondyqtan bizdiń aǵzamyzǵa kóptegen hımııalyq qosyndylar túsedi. Kókónister arqyly aýyr metaldar, aýa arqyly avtokólikterdiń túrli shyǵyndy gazdary, kúnge qyzǵan asfalttan bólingen bý beriledi. Olardy bógdetekti qosyndylar nemese ksenobıotıkter deıdi. Bul hımııa bizdiń aǵzamyzǵa túskenimen qorytylmaıdy. Osylaısha aǵzamyzǵa zııanyn tıgizedi. Al DNK-ny buzatyndaryn mýtogendi dep aıtady. Ol aǵzamyzdaǵy aqýyzdyń qurylymyn ózgertip jiberýi múmkin. ıAǵnı men qazir genetıkalyq toksıkologııamen aınalysyp jatyrmyn.
Mysaly qazir dárihanalarda «dıoksıdın» degen preparat bar. Ol shekteýsiz satylady. Bul qosyndy Máskeýdegi Ordjınıkıdze atyndaǵy farmokologııalyq ınstıtýtta jasaldy. Ol oq jaraqaty ınfektsııalaryn emdeýge arnaldy. ıAǵnı adamda sepsıs bolsa, ony jańaǵy suıyqtyqpen jýady. Qazir ol 5-10 ml ampýlalarda dárihanalarda satylyp jatyr. Ata-analar bul preparatty balalarynda otıt bolsa qulaqtaryna tamyzady, tamaǵy aýyrsa tamaǵyna quıady. Bul óte kúshti preparat, onyń mýtogendik qasıeti bar. Endeshe ýaqyt óte kele oǵan ınfektsııalar úırenedi, tipti adamnyń DNK-syn da buzýy múmkin. Báriniń birdeı emes, biraq qater joǵary.
Sol úshin ne isteý kerek? Biz bul fenomendi anyqtaǵan kezde densaýlyq saqtaý mınıstrligine jazyp, dáriniń qorabyna salynatyn dári týraly paraqshaǵa mundaı preparattardy asa qajet jaǵdaıda ǵana qoldaný kerektigin eskertýdi usyndyq. Balalarǵa qoldanýǵa tyıym salynýy kerek» - deıdi Serikbaı Ábilev.
Ǵalym antıbıotıkterdiń tórtinshi býyny týraly da pikirin bildirdi.
«Tsefran, tsefpırom, tsefalosporın, tsefepımdi barlyq klınıkalarda qoldanady. Keıbiri tipti koronavırýs bolǵanda bakterııalardyń saldaryn joıý úshin bul preparattardy qoldanǵan shyǵar. Tsıprofloksatsın da mýtogendi preparat. Bakterııaǵa qarsy preparattardy jasaǵan kezde, oǵan jartylaı sıntetıkalyq zattar alynady. Mysaly, ampıtsılın sıntetıkalyq jolmen ózgertilgen penıtsılın. Tsıprofloksatsın bakterııa DNK-syn toqtatý úshin jasalǵan, biraq keı jaǵdaıda ol bakterııaǵa áser etpeıdi eken. Jańa bakterııa bólinedi, biraq dáriniń áserinen ol bakterııa múlde ózgertilgen bolyp shyǵady. Sondyqtan da dárilik preparattardy muqııat qoldanǵan jón», - deıdi professor Serikbaı Ábilev.