Darhan Jazyqbaev: Memlekettik qyzmetshiniń basty mindeti – eldik múddege qyzmet etý
- Darhan Medeǵalıuly, Sizdi jáne barsha áriptesterińizdi kásibı merekeńizben quttyqtaımyn! Saýaldyń álqıssasy – Sizdiń oıyńyzdaǵy memlekettik qyzmetshiniń portreti qandaı?
- Qazirgi qoǵam memlekettik qyzmetshilerden qoǵamdyq múddelerge ádil, adal qyzmet etýin, óz kúsh-jigerin, bilimi men tájirıbesin eldiń damýyna jumsaýyn kútedi. Memlekettik qyzmette jumys jasaý adamnan ony sanaly turǵydan sezinýdi, shyn yntasynyń bolýyn, eń bastysy – nıetiniń taza bolýyn talap etedi.
Memlekettik qyzmetshi óziniń bilimimen ǵana paıda keltirip qoımaı, sonymen qatar adamshylyq turǵydan basqalar boı túzeıtin úlgige aınala bilýi kerek.
El men qoǵam ıgiligi úshin adal qyzmet etetin memlekettik qyzmetshi – naǵyz azamat jáne shynaıy patrıot atanýǵa laıyq.
Memleketti jáne qoǵamdyq isterdi basqarý batyldyqty, tózimdilik pen eski taptaýryndardy joıýdy, jan-jaqty oılastyrylǵan syndarly ózgeristerdi júzege asyrýdy qajet etedi. Memlekettik qyzmetshiler qaıratty minez ben kózqarasqa, jan-jaqty oılaı alatyn qasıetke ıe bolýy, jańarýdy júzege asyryp, ózgeristerdiń bastaýy bola bilýi tıis. Memlekettik qyzmetshiniń basty mindeti – eldik múddege qyzmet etý.
- Jaqynda ǵana Túrkistanda ótken Ulttyq quryltaıda Prezıdent memlekettik apparattyń jumysyna qatysty biraz syn-pikir bar ekenine toqtaldy. Qasym-Jomart Toqaev memlekettik qyzmetshilerge kóbirek derbestik berý kerektigi týraly aıta kele: «Eń bastysy, biz memlekettik apparat ókilderiniń sana-sezimin ózgertýge basa mán berýimiz qajet» degen edi. Memlekettik qyzmetshiniń sanasyn qalaı ózgertýge bolady?
- Memleket basshysy Ulttyq quryltaıdyń «Ádiletti Qazaqstan – Adal azamat» atty otyrysynda «Memlekettik qyzmetshilerdiń boıynda negizgi eki qasıet bolýy kerek. Bul – professıonalızm, ıaǵnı naǵyz maman bolý jáne otanshyldyq» dep atap ótti. Memlekettik qyzmette jumys isteý adamnan ony sanaly turǵydan sezinýdi, shyn ynta-jigerin, eń bastysy nıet tazalyǵyn talap etedi. Búgingi memlekettik qyzmetshi eldiń, qoǵamnyń múddesine ádil jáne adal qyzmet etetin, óziniń kúsh-jigerin, bilimi men tájirıbesin Otanymyzdyń damýyna jumsap, elge adal qyzmet etýshi tulǵa bolýy tıis. Al el ıgiligi úshin adal, rııasyz qyzmet etetin memlekettik qyzmetshi – naǵyz azamat jáne Otandy súıýdiń jarqyn úlgisi bolýǵa laıyq. Memlekettik qyzmetshilerdiń joǵary qundylyqtardy ustanýy jazadan, synnan nemese baqylaýdan qoryqqandyqtan emes, óziniń ishki erik-jigerimen, nıet qalaýymen oryndalýy mańyzdy. Eń bastysy, bul bizdiń jumys tásilimizdiń túbegeıli ózgerýine jol ashady.
Osy baǵytta, Agenttik «Adamǵa baǵdarlanǵan» memlekettik basqarý modelindegi memlekettik qyzmetshilerdiń kásibı jáne tulǵalyq bolmysy jaıly Doktrına ázirlep shyqty. Doktrına memlekettik qyzmetshilerdiń sanaly túrde rýhanı-adamgershilik turǵysynan ózgerýine jáne olardyń memlekettik basqarý júıesindegi qyzmetin sapaly, ári kásibı atqarýyna septigin tıgizetin qujat bolady dep senemiz.
- Darhan Medeǵalıuly, qazir memlekettik qyzmetshilerdiń jaǵymsyz áreketteri bir jerde kórinip qalsa, ol jaıly áleýmettik jelide aqparat tez taraıdy. Osy oraıda mynany aıtyńyzshy, keıingi jyldary memlekettik qyzmeshilerdiń ústinen túsken shaǵymdar kórsetkishi qandaı? Qansha qyzmetker jaýapqa tartyldy?
- Iá, memlekettik qyzmetshiler tarapynan mundaı jaǵdaılar bolyp jatady. Biz muny jasyrmaımyz. Jekelegen qyzmetshilerdiń qyzmetten tys ýaqytta jasaǵan áreketteri qoǵamdyq rezonansqa aınalyp, halyqtyń bılikke degen seniminiń tómendeýine áser etedi. Degenmen, «Bir qumalaq bir qaryn maıdy shiritedi» demekshi, sanaýly adamdardyń aıyby úshin tutastaı memlekettik qyzmetshilerdi qaralaýǵa bolmaıdy. Olardyń arasynda adal, elge aıanbaı qyzmet etip kele jatqan azamattar jetkilikti. Qoǵamda aıtylatyn syn-pikirge qatysty agenttik únemi monıtorıng jasap, aldyn alý sharalatyn turaqty negizde júzege asyryp otyrady. Byltyr memlekettik qyzmetshilerdiń Ádep kodeksi jańa redaktsııada qabyldandy. Onda ashyqtyq, ádildik, adaldyq, sypaıylyq, adal nıettilik, jáne adamǵa baǵdarlaný – memlekettik qyzmettiń negizgi ádeptik qaǵıdattary retinde belgilendi.
Jalpy, Ádep jónindegi keńesterde qaralǵan tártiptik isterdiń sany jyldan-jylǵa tómendep jatqanyn atap ótýge bolady. Máselen, 2022 jyly 385 is qozǵalǵan. Bul kórsetkish 2021 jylmen salystyrǵanda 29%-ǵa azaıyp, jaýapqa tartylǵandar sany 1,5 esege deıin tómendedi. Keńesterde qaralǵan suraqtardyń 64%-y profılaktıkalyq baǵytta bolyp, 2021 jylmen salystyrǵanda 12%-ǵa ósken. Jyl qorytyndysy boıynsha Keńes usynymdarynyń oryndalýy 97% boldy. Agenttiktiń úılestirýimen ádep jónindegi ýákilder tarapynan aýqymdy túsindirme jumystary atqarylyp, 20 myńnan astam azamat pen qyzmetshige jeke konsýltatıvtik kómek kórsetildi.
- Memlekettik qyzmetshiniń júktemesine qatysty da az aıtylyp júrgen joq. Osy oraıda, agenttik ústeme jumys máselesi boıynsha qandaı sharalar qabyldap jatyr?
- Memlekettik qyzmetshilerdiń quqyqtaryn qorǵaý – bizdiń agenttiktiń negizgi mindetteriniń biri. Qyzmetshilerdi ústeme jumysqa zańsyz tartýdy boldyrmaý úshin biz osyndaı faktilerdi anyqtaý boıynsha jumys júrgizip jatyrmyz.
Ótken jyly memlekettik organdarda kirýdi baqylaý jáne basqarý júıesi men «E-qyzmet» arasynda ıntegratsııa júrgizdik. Bıyl memlekettik qyzmetshilerdiń jumys ýaqytyna monıtorıng júrgizý úshin normatıvtik quqyqtyq bazany tolyǵymen rettedik. Ózderińizge málim, aqpan aıynda «Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly» QR Kodeksine túzetýler engizilip, memlekettik organdarda jumys kestesin zańsyz buzý týraly ákimshilik isterdi qaraý agenttikke berildi. Buryn mundaı isterdi ákimdikterdiń eńbek ınspektsııasy qaraıtyn. Osyǵan oraı, «Memlekettik qyzmet týraly» Zańda memlekettik organdarda jumys kestesiniń durys saqtalýyn baqylaý fýnktsııasy agenttik quzyreti retinde bekitildi. Atalǵan túzetý 1 sáýirden bastap qoldanysqa engizildi. Memlekettik organdardyń jumys ýaqyty rejıminiń saqtalýyna monıtorıngti memlekettik organdarǵa barmaı, qashyqtyqtan jáne memlekettik organǵa barý arqyly júzege asyrylady. Memlekettik organdarǵa barmaı, qashyqtyqtan jumys ýaqyty rejıminiń saqtalýyna monıtorıng júrgizý aqparattyq júıelerdegi málimetter, memlekettik organdardyń ne onyń aýmaqtyq bólimshelerine usynatyn málimetteri, kirýdi baqylaý baqylaý jáne basqarý júıesiniń derekteri, buqaralyq aqparat quraldary men áleýmettik jelilerdegi jarııalanymdarǵa súıený arqyly júrgiziledi.
Memlekettik organǵa barý arqyly jumys ýaqyty rejıminiń saqtalýyna monıtorıng memlekettik organdarǵa barý josparyna sáıkes bir toqsan ishinde keminde bir ret júzege asyrylady. Josparlardy agenttik pen onyń aýmaqtyq bólimsheleri bir jylǵa bekitedi jáne aldyn ala múddeli memlekettik organdarǵa jiberedi. Memlekettik organdardyń jumys ýaqyty rejımin múltiksiz saqtalýyn qamtamasyz etý maqsatynda memlekettik organǵa barý arqyly tıisti monıtorıng jylyna ary ketkende eki ret jospardan tys júzege asyrylýy múmkin. Memlekettik qyzmetshilerdiń jumystan tys ýaqytta jumys ornynda bolý faktilerin ýákiletti organnyń jáne onyń aýmaqtyq bólimsheleriniń laýazymdy tulǵalary aktileıdi.
Qajet bolǵan jaǵdaıda memlekettik organǵa barý arqyly jumys ýaqyty rejıminiń saqtalýyna monıtorıng júrgizý úshin ádep jónindegi ýákilder men qoǵam ókilderi tartylýy múmkin. Jalpy, sońǵy jyldary biz qolaıly jaǵdaılardy qamtamasyz etý úshin birqatar shara qarastyrdyq. Mysaly, COVID-19 pandemııasynyń áserine baılanysty frılans naryǵynyń jalpy álemdik ósýi baıqalady. Jańa jahandyq suranysty eskere otyryp, qashyqtyqtan jumys isteý, aralas qashyqtyqtan jumys isteý, ıkemdi jumys ýaqyty rejıminde jumys isteý erejeleri bekitildi.
Qashyqtyqtan jumys isteý jáne ıkemdi jumys ýaqyty rejımi memlekettik qyzmetshilerdiń belgili bir sanatynyń kásibı, otbasylyq jáne jeke qajettilikterin eskere otyryp, qolaıly kesteni qamtamasyz etedi.
- Endi memlekettik organdarǵa qyzmetshilerdi kelisimshart arqyly jumysqa alý múmkindigi berilmek. Jalpy, memlekettik qyzmetke kimder kelisimshart boıynsha tartylady?
- Kelisimshart boıynsha qyzmetkerler memlekettik qyzmetshi sanatyna jatpaıdy. Bul salalyq jobalardy iske asyrý kezeńine arnaýly bilimi bar kásibı mamandardy tartýǵa múmkindik beretin bolady. Qajetti qyzmetkerdi bir jylǵa deıin kelisimshartpen alýǵa bolady. Kelisimshart merzimi bir jyldan aspaıdy. Kelisimshart boıynsha qyzmetshilerge qatysty naqty erejeler men tártipter tıisti Úkimet qaýlysynda belgilenedi. Osy ınstıtýttan basqa agenttik «B» korpýsynyń memlekettik ákimshilik laýazymdaryna qoıylatyn biliktilik talaptaryn keshendi qaıta qaraý boıynsha jumys júrgizdi. Endi jumys tájirıbesi boıynsha biliktilik talaptaryna sáıkes bolý úshin memlekettik laýazymdarda jáne ózge de laýazymdarda, salalarda naqty laýazymnyń tıisti fýnktsıonaldyq baǵytyna sáıkes, jumys ótiliniń jıyntyǵyn qoldanýǵa jol beriledi. Osy normany engizý jeke sektordaǵy mamandar úshin memlekettik qyzmettiń tartymdylyǵyn arttyrady. Agenttikpen kelisim boıynsha konkýrssyz «B» korpýsynyń joǵary laýazymdaryna tikeleı taǵaıyndaý kózdelgen. Zań qoldanysqa engizilgennen keıin agenttikpen osyndaı 90 taǵaıyndaý kelisildi.
- Al, memlekettik qyzmetke jastardy tartý máselesi qalaı bolyp jatyr?
- Bilimdi, alǵyr, bastamashyl, ınnovatsııalyq oılaı alatyn jastardy tartý arqyly memlekettik qyzmetshilerdiń jańa býynyn qalyptastyrý – tıimdi memlekettik apparat qurýdaǵy mańyzdy mindet. Byltyr jeltoqsan aıynda Memleket basshysynyń memlekettik qyzmetke kirýdegi artyq kedergilerdi joıý jáne memlekettik qyzmetten shyǵý tártibin jeńildetý boıynsha tapsyrmasyn oryndaý aıasynda agenttik jańa tásilder ázirlep, zańnamaǵa tıisti ózgerister engizildi. Oǵan sáıkes, memlekettik grantpen oqý oryndaryn aıaqtaǵan úzdik túlekter aýdan men aýylda tómengi laýazymdarǵa konkýrstyq irikteýsiz, tikeleı taǵaıyndalatyn bolady. Bul bilikti jastardy memlekettik qyzmetke yntalandyrýǵa, jas mamandardyń aýdan men aýyldyq aımaqtarǵa oralýyna, sonymen qatar óńirlerdegi kadr tapshylyǵyn azaıtýǵa septigin tıgizip, memlekettik qyzmetke turýdy jeńildetedi.
Tıisti oqý nátıjesi 3,33 GPA, ıaǵnı dástúrli júıe boıynsha «jaqsy» degen kórsetkish nemese 100 baldyq júıe boıynsha 85-89 deńgeıinde bekitildi. Mysaly, búginde Batys Qazaqstan, Jambyl jáne Aqmola oblystarynda osyndaı taǵaıyndaýlar boldy.
- Bıyldan bastap basqa óńirge aýysqan memlekettik qyzmetshilerge rotatsııalyq tólem beriledi. Onyń kólemi qansha bolady, jalpy tólem qalaı júrgiziledi?
- Bul ózgeris jaqynda «QR keıbir zańnamalyq aktilerine memlekettik qyzmet máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» qabyldanǵan zańynda kórinis tapty. Qoldanystaǵy zańǵa sáıkes, ózge óńirge rotatsııalanatyn qyzmetshige ýaqytsha úı berilýi tıis. Alaıda, qyzmettik páterler jetispegendikten, rotatsııalanǵan qyzmetshiler óz qarajatyna úı jaldaýǵa májbúr. Bul kóptegen qyzmetshilerdiń rotatsııadan bas tartýyna alyp keledi. Rotatsııalyq tólemdi engizý osy olqylyqtardyń ornyn toltyrýǵa baǵyttalyp otyr. Rotatsııalyq tólemderdi «Turǵyn úı qatynastary týraly» zańda kózdelgen áskerı qyzmetshiler úshin turǵyn úı tólemderimen uqsastyǵy boıynsha esepteý usynylady.
- Memlekettik qyzmetke qabyldaý kezinde kandıdattan alynatyn emtıhandar sany qysqardy. Naqty protseske toqtalsańyz, endi qyzmetke kelemin degen adam qandaı kezeńderden ótedi jáne qaı baǵyttar boıynsha test tapsyrady?
- Memlekettik qyzmetke irikteý jáne qabyldaý rásimin jeńildetý, azamattar úshin memlekettik qyzmettiń barynsha ashyqtyǵyn qamtamasyz etý maqsatynda «E-qyzmet» júıesin jańǵyrtý boıynsha jumystar atqaryldy. Búginde «E-qyzmet» júıesiniń syrtqy portaly ázirlendi. Onda memlekettik qyzmetke jańa irikteý algorıtmi daıyndalyp, konkýrstyq rásimdi ótkizý formaty qaıta qaraldy.
Jańa format úmitkerlerge aldyn ala belgilengen ýaqytta ótetin áńgimelesýden basqa, barlyq kezeńderde, kez kelgen ýaqytta jáne álemniń kez kelgen núktesinen konkýrsqa qatysýǵa múmkindik beredi. Adamı faktordyń yqpalyn boldyrmaý úshin irikteý kezeńderinen ótý kezinde derbes derekterdi qupııalandyrý, anonımdilikti qamtamasyz etý maqsatynda úmitkerler ID nómirlenedi jáne táýelsiz proktorıng júıesi qamtamasyz etiledi. Testileý júrgiziletin normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń sany eki esege, ıaǵnı 9-dan 4-ke deıin qysqartyldy. Testileýdi ońtaılandyrý úmitkerlerdiń basym kópshiligine memlekettik qyzmetke irikteýdiń basqa rásimderinen ótý kezinde óz áleýetin kórsetýge múmkindik beredi.
Jalpy, jańa irikteý júıesin 1 naýryzdan jyl sońyna deıin 5 memlekettik organda synaqtan ótkizýdi bastadyq. Olar – Memlekettik qyzmet isteri agenttigi, Indýstrııa jəne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligi, Saýda jəne ıntegratsııa mınıstrligi, Aqmola oblysy jáne Shymkent qalasy ákimdikteri.
Búgingi kúni irikteýdiń osy jańa júıesi boıynsha konkýrsqa 362 adam qatysty, olardyń 19-y irikteýden ótti.
- Memlekettik qyzmetshige salynatyn tyıym kóp sııaqty. Saıyp kelgende, olar da et pen súıekten jaratylǵan adam, shekteýler nege kóp?
- Rasynda da, árbir memlekettik qyzmetshi – birinshi kezekte sol qoǵamnyń múshesi, Konstıtýtsııamen jáne zańdarmen kózdelgen quqyqtar men mindetterge ıe elimizdiń azamaty. Alaıda, memlekettik qyzmetshi ózine artylǵan senim men jaýapkershilikti sezine otyryp, jumys kezinde barlyq is-áreketterin ádep normalarynyń aıasynda júzege asyrýy tıis. Demek, olar memlekettik qyzmetke kirýmen baılanysty belgili bir shekteýlerdi, onyń ishinde qyzmettik ádep standarttaryn saqtaý boıynsha mindettemelerdi qabyldaıdy. Sebebi, memlekettik qyzmet erekshe jaýapkershilik pen uqyptylyqty talap etedi.
Memlekettik qyzmettegi azamattardyń moraldyq-adamgershilik beınesine Ádep kodeksimen aıqyndalǵan birqatar talaptar kózdelgen. Ádep kodeksi byltyr jańa redaktsııada qabyldandy. Kodekste negizinen memlekettik qyzmetshilerdiń qyzmettik ádebiniń standarttary bekitilgen. Sondaı-aq, memlekettik qyzmettiń ádeptilik qaǵıdattary aıqyndalǵan. Olar – ashyqtyq, ádildik, adaldyq, sypaıylyq, adal nıettilik jáne klıentke baǵdarlaný. Munyń barlyǵy – memlekettik qyzmet kórsetýdiń sapaly oryndalýyn qamtamasyz etýge jáne memlekettik qyzmetti túbegeıli jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan keshendi sharalar. Sáıkesinshe, memlekettik qyzmetshiler muń-muqtajyn aıtqan qarapaıym halyqqa tıisinshe sapaly jaýap berip, olardyń talabyna barynsha ıkemdi ári halyqpen jumys isteýge daıyn bolýy kerek.
Jalpy, siz aıtyp otyrǵan shekteýlerdi tártiptik talaptar dep aıtýǵa bolady. Mundaı talaptar qashan da kerek. Baýyrjan Momyshulynyń «Tártipsiz el bolmas, tártipke baǵynǵan qul bolmas» degen tamasha sózi bar. Sondyqtan, tártipke baǵynǵan adam eshqashan opyq jemeıtini anyq. Ortaq qabyldanǵan tártiptik talaptardy oryndaý sýbektıvtilikke jol bermeıdi. Jumys barysyndaǵy rettilikti qamtamasyz etedi.
Memlekettik qyzmetshi qyzmettik mindetin atqarýdan tys kezde jalpy qoǵamǵa ortaq adamgershilik-moraldyq qundylyqtardy ustanady.
- Darhan Medeǵalıuly, suhbat sońynda búgingi merekege oraı quttyqtaý sózińiz bolsa...
- Halyq únine qulaq asyp, jurtshylyqtyń talap-tilegin eskerip, qoǵamnyń suranysyna tolyqqandy jaýap bere alatyn ashyq, kásibı memlekettik apparatty qalyptastyrý – barshamyzdyń ortaq mindetimiz.
Árbir memlekettik qyzmetshi elge qyzmet etýdiń mańyzdy ereksheligin sanaly túrde sezinip, halqymyzdyń ıgiligi jolynda adal nıetimen eńbek etý arqyly elimizdiń damýyna óz úlesin qosady.
Búgingi kásibı merekede el senimin arqalaǵan mańyzdy saladaǵy eńbekterine jemisti nátıje, sarqylmas kúsh-qýat, asqaq abyroı tileımin!
- Ýaqyt bólip, suhbat bergenińizge rahmet! Eńbekterińiz jemisti bolsyn!