Darhan Jazyqbaev: Memqyzmettegi jastar halyq únine qulaq asatyn memleket tujyrymyn árdaıym este ustaýy kerek
Agenttik ókiliniń aıtýynsha, elimizde qazirgi ýaqytta naqty 90 myń memlekettik qyzmetshi eńbek etýde. Olardyń mártebesi, aılyǵynyń máselesi, jalpy shtat sanyn ońtaılandyrý men jastardy osy qatarǵa tartý sharýasy mańyzǵa ıe ekeni daýsyz. Bılik organdarynda júrgen búgingi kásibı mereke ıelerine qatysty suhbatty nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyz.
- Darhan Medeǵalıuly, kásibı merekelerińiz qutty bolsyn! Qazirgi tańda memlekettik qyzmette eńbek etý – jastar úshin qanshalyqty tartymdy?
- Iá, rahmet kóp. Áńgimemizdi bastamas buryn elimizdegi memlekettik qyzmetshilerdiń bárin de kásibı merekesimen quttyqtaǵym keledi. Memleketke qyzmet – elge qyzmet ári zor jaýapkershilik. Osy jolda barsha áriptesterimniń eńbegi jemisti bolsyn!.
Jalpy jastardy memlekettik basqarýshy organdarǵa, kvazımemlekettik basqarýshy kompanııalarǵa tartyp, bilimdi ári bilikti, órshil, halyqtyń jaǵdaıyn oılaıtyn azamattarǵa múmkindik berý - Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń agenttiktiń aldyna qoıyp otyrǵan tapsyrmasy. Sebebi ózińiz biletindeı, byltyr jeltoqsan aıynda Prezıdenttik kadrlyq rezerv arqyly 300 adamdy jasaqtaý jumysyn aıaqtaǵan edik. Qańtar aıynda Memleket basshysy sol 300 jasty qabyldap, baǵyt-baǵdar berip, erekshe kóńilmen qoldaý kórsetti. Bul – jalpy jastarymyzǵa úlken demeý dep oılaımyn. Jastar jyly dál osyndaı qoldaýmen óte tabysty aıaqtaldy.
Qazir jastar memlekettik qyzmetke kelip, jumys istegisi keledi. Biraq búgingi kúngi naryqtyq ekonomıkaǵa baılanysty kóptegen suraq týyndaýy múmkin. Sebebi jastarymyz jaqsy jalaqy alyp, istegen jumysyna qaraı áleýmettik turǵyda qorǵalsam deıdi. Biz álemniń bir bólshegimiz. Álemde bolyp jatqan ózgerister bizge de keledi. Jastar alys-jaqyn sheteldegi basqa memlekettik qyzmetshilerdiń áleýmettik qorǵalý jaǵyna da mán berip qaraıdy, salystyrady. Ol jaǵynan bizdegi memqyzmetshilerdiń mártebesi keremet bolmaǵanymen qazirgi tańda eldegi 90 myń ákimshilik-memlekettik qyzmetshiniń 20 myńnan astamy – 22,4 paıyzy jastar. Áıtse de memlekettik qyzmetkerge qoıylatyn talaptardy ońtaılandyrýmen qatar olardyń áleýmettik-materıaldyq jaǵdaıy da jaqsaryp keledi. Sol sebepti kásibı biliktiligi joǵary jastarymyz, ásirese memlekettik tildi qazaq jastary tarapynan qyzyǵýshylyq joǵary dep aıtýǵa bolady.
Bul turǵyda mentaldyq erekshelik baryn aıta ketýimiz kerek. Sebebi, jastardyń «elge qyzmet etsem» deıtin arman-tilegi taza, bolashaqqa degen senimi mol. Osy jaǵdaıdy Prezıdentimiz Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev ta kórip otyr. Memleket basshysy jastarǵa naqty jaýapkershilik júktedi. Baıqasańyzdar, 300 jas órenniń kadrlar rezervine alynýy, olarǵa mańyzdy qyzmetterdi tapsyrý – elimizde buryn-sońdy bolyp kórmegen oqıǵa. Bul qadam – búgingi kúnniń talaby.
Aldaǵy ýaqytta ótetin Parlament saılaýynyń nátıjesinde depýtattardyń kem degende 20 paıyzyn jastar quraıdy. ıAǵnı jas býynnyń biraz ókili zań shyǵarýshy bılikke keledi. Bul da erekshe qubylys bolaıyn dep tur. Sondyqtan da jastarymyz bir nárseni qatań eskergeni jón – elge qyzmet etý jolynda shalys baspaı, árdaıym halyqtyń pikirine qulaq asatyn bılik tujyrymyn este ustaǵan abzal.
«Memlekettik qyzmetten ne alamyn?» dep emes, «Memleketke ne beremin? Men Prezıdenttiń halyq únine qulaq asatyn memleket tujyrymdamasyn iske asyrý úshin qandaı jaýapkershilikti alýym kerek» dep oılaýy kerek.
Shyny kerek, salystyrmaly túrde sóılesek aınalyp kelip tarıhqa júginemiz. Qansha zobalańdy kórdik, zulmatty bastan keshirdik. Sol kezdegi zııalylarymyz, atalarymyz «elden bir nárse alamyn» dep qyzmet etpegen. Eldi saqtaýdy oılaǵan. Osy jolda qanshama arysymyz ózin qurban qyldy. Bizdiń jastar ótkenin umytpaýy kerek. Memlekettik qyzmetshiler osy qaǵıdany árdaıym sanasynan shyǵarmasa deımin.
Esterińizde bolsa jastarmen kezdesý kezinde Memleket basshysy olardyń esine Alash ardaqtysy Álıhan Bókeıhannyń «Ultqa qyzmet etý bilimnen emes, minezden» degen sózin eske salǵan bolatyn. Túsingenge – bul úlken úndeý. Prezıdent osy úndeýimen jastardy elge adal qyzmet etýge shaqyryp otyr.
Qazirgi kezde memlekettik qyzmetshilerdi kóp synap jatady. Qoǵam talqysyna túsip jatatyndary qanshama. Biraq sol memlekettik qyzmettegi jastar qaıdan shyqty? Adamdy qalyptastyratyn orta ǵoı. Bala kezden adamnyń minezine, oqýyna, bilimi men tárbıesine otbasy jaýapty. Óse kele bala dostarynyń, keıin aǵaıyn-týsynyń ortasyna keledi. Sonda memlekettik qyzmetshi bolyp, oǵan elge qyzmet etýge kim áser etedi? Álbette orta! Memlekettik qyzmetshi nashar bolsa, ony qorshaǵan ortada bir kiltıpan bar degen sóz. Al bizde birden memlekettik qyzmetshini aıyptap shyǵa keledi. Al memlekettik qyzmetshi – osy ortadan, qoǵamnan shyǵyp otyrǵan Qazaqstannyń azamaty. Sol sebepti memlekettik qyzmetshige ortanyń tıgizer áseri bar dep oılaımyn.
- Memlekettik qyzmetshilerdiń saq bolý kerektigin aıtyp jatyrsyz. Áıtse de saqtyqty oılamaı, aqyry ártúrli áreketteri úshin álemjelide kópten keshirim surap jatatyndary bar. Ekinshi jaǵynan memqyzmetshiler de ózimiz qatarly adamdar – bireýge aǵa, bireýge baýyr, aǵaıyn, dos. Toı-jıyndarda bılegen bir vıdeosy tarasa da kóptiń talqysyna ushyrap ketýi múmkin. Memqyzmetshilerge osynaý tyıym men ruqsattyń ara-jigin túsindirip beresiz be?
- Saq bolý týraly áńgimemniń ózegi – memlekettik múddege saq bolýǵa qatysty oı. Sebebi biz memleket múddesin basqa memlekettiń aldynda da qorǵaımyz. Memlekettiń múlkin taza ustaýymyz kerek. Osy jaǵynan saq bolý kerektigin aıtyp jatyrmyn.
Olardyń etıkasyna kelsek, memlekettik qyzmetshilerdiń Ádep jónindegi kodeksi qaıtadan qaralýda. Sheteldik memleketterdiń Ádep kodeksterin taldap, salystyrmaly túrde qarap ta kórdik. Rasymen de bizge qoǵam tarapynan baqylaý bolýy kerek. Prezıdent ózi aıtqandaı «ár ákimdi halyq baǵalaýy kerek». Biraq qaı jaǵynan? Onyń jumysy qadaǵalanýy tıis. ıAǵnı memlekettik qyzmette júrseńiz jumystaǵy artyqshylyqty óz múddeńizge paıdalanbaýyńyz kerek.
Al jumys ýaqytynan keıin dostarymen baryp, keshki as ishse nemese aǵaıynnyń qýanyshyna barsa – onda turǵan eshteńe joq. Ol jerde eń basty ol dórekilik kórsetpeýi tıis. Jalpy qoǵamdyq ortada tártip buzbaý – jalǵyz memlekettik qyzmetshige baılanysty emes. Bári de zańdy saqtaýǵa mindetti. Sondyqtan eger memlekettik qyzmetshi ózin tártipti bolyp júrse – onda turǵan eshteńe joq dep oılaımyn. Jumystan keıin shekteý bolmaýy kerek.
- Prezıdenttiń tikeleı usynysymen kadrlyq rezerv boıynsha iriktelgen 300 jas órenniń qanshasy memlekettik qyzmetke ornalasty? Olar senimdi aqtap jatyr ma?
- Osy kúngi málimetke saı, kadrlyq rezervke iriktelip alynǵan 300 azamattyń 137-si qyzmetke ornalasty. Olar mınıstrliktiń jaýapty hatshysynan bastap, oblys ákiminiń orynbasary, apparat basshysy nemese mınıstrlikterdegi departament dırektory qyzmetterine taǵaıyndalyp jatyr. Áli de usynystar berilýde. Aýdan ákiminiń orynbasarlyǵyna nemese basqa da jergilikti atqarýshy organdarǵa usynystar joldandy. Áıtse de jastardyń birqatary ortalyqtan kóshkileri kelmeıdi. Shalǵaı aýdandarǵa barǵysy joq. Degenmen jaýapkershiligi mol jumysty tájirıbesi bar jas azamattar, árıne aıtýly laýazymdarǵa qoıylady.
Іrikteý jumysy bekitilgen tártipke saı júrgendikten, bul jastardyń etıkalyq talaptarǵa da saı bolýyn qatal baqyladyq. Sondyqtan osy kúnge deıin senim aqtalmady deıtindeı fakt tirkelgen joq. Olardyń bilimi men biliktiligine baılanysty eskertýler túsken emes. Kerisinshe, qoǵam tarapynan bolsyn, jumys berýshi memlekettik organ tarapynan bolsyn jaǵymdy pikirlerdi kóp estımin. Bári jumystaryn adal atqaryp jatyr.
- Byltyr Anar Nuralyqyzymen (Memlekettik qyzmet isteri agenttiginiń tóraǵasy) suhbattasqanymda «2024 jylǵa deıin memlekettik qyzmetkerlerdiń sanyn 25 paıyzǵa deıin azaıtý» týraly Prezıdenttiń tapsyrmasy jaıly áńgime órbitken edik. Anar Jaıylǵanova onyń aldynda mindetti túrde saraptama júrgiziletinin málim etken. Osy saraptama jumystary jaıly aıtyp berseńiz.
- Jalpy qyzmettik shtat sanyn turaqty túrde qarap, artyǵyn qysqartyp otyrǵan jón dep oılaımyn. Sebebi kez kelgen mekemeniń jyl ótken saıyn quzyretine kiretin suraqtary da keńeıip, shtat sany ulǵaıýǵa beıim turady. Muny ákimshilk basqarý ǵylymynda «Parkınson zańdylyǵy» dep ataıdy. Sondyqtan bir rettik qysqartýmen máseleni túbirimen sheship tastaý degen - ústirtteý kózqaras. Degenmen, qysqartý jumystarynyń da qısyny bolýy tıis. Bul arada belden basý emes, tıimdilik pen negizdilik qaǵıdalary basshylyqqa alynǵany jón. Máselen, birin-biri qaıtalaıtyn ókilettikter bar nemese quzyrettiń pánine kiretin suraqtar memlekettik organnyń taǵaıyndaýymen syıyspaı jatady. Jalpy, ár memlekettiń ishki jáne syrtqy fýntsııalaryna saı memlekettik organdardyń júıesi túziledi. Árbir fýnktsııanyń jumys isteýi úshin qandaı da bir vedomstvo qurylyp, onyń maqsaty men mindetteri aıqyndalady. Osylardan shyǵa otyryp quzyret pen ókilettilik belgilenedi. Quzyret degenimiz memlekettik organnyń qaraýyna jatatyn suraqtar, al ókilettik dep sol suraqtardy ıgerýge qajetti quqyqtar men mindetterdiń júıesin ataımyz. Bulardyń syrtynda memlekettik bıliktiń úsh tarmaqqa bólinip, olardyń ózara tepe-teńdik jáne tejemelik qaǵıdaǵa sáıkes jumys isteý tártibi taǵy bar. Munyń da tabıǵatyn eskerý qajet. Baıqap otyrsańyz osy aıtylǵan dúnıelerdiń bárinde birin tartsań (jalqy) ekinshisi (jalpy) shyǵatyn logıkasy tastaı ózara baılanysty qurylym jatyr. Osylardy kestege salyp iriktep, súzip shyǵý qajet. Sonda ǵana artyq-kemi bilinip, tolyqqandy tujyrym aıtýǵa bolady. Muny búgin Ulttyq ekonomıka mınıstrligi qarastyryp jatqandyqtan, biz kórsetken máselelerge durys mán berilse, utymdy sheshim qabyldanady dep oılaımyn.
Memleket basshysy 2024 jylǵa deıin memlekettik qyzmetshilerdiń sanyn 25 paıyzǵa deıin azaıtý týraly Úkimetke tapsyrma berdi. Jalpy shtat sanyn qysqartý, kóbeıtý nemese memlekettik basqarý tetikterin ary qaraı jetildirý jumysy Ulttyq ekonomıka mınıstrligine júktelgen. Solardyń quzyretine kiredi. Al biz talaptarymyz ben usynystarymyzdy olarǵa berdik. Ol usynystar eskerilse bul jumys sátti atqarylady degen oıdamyz. Sebebi shtattardyń qysqarýy nemese kóbeıýi – aldymyzǵa qoıylyp otyrǵan strategııalyq mańyzy bar jumystarǵa baılanysty. Keıbir mınıstrlikterge strategııalyq mańyzy bar quzyret júkteler bolsa, árıne olarda qosymsha departamentter ashylyp, shtat sany kóbeıedi. Al keıbir jerde fýnktsııalaryn zertteı otyryp, quzyreti bolmasa organdardy qysqartyp otyrý kerek.
- Nur-Sultan men Mańǵystaý oblystarynyń ákimdikteri, qateselespesem, Ádilet mınıstrliginde pılottyq rejimde ákimshilik memlekettik qyzmetshilerge eńbekaqy berýdiń jańa júıesi engizilgen bolatyn. Joba nátıjesin Anar Jaıylǵanova 2019 jyldyń jeltoqsanynda shyǵatynyn aıtqan edi. Sol jobanyń nátıjesi ne boldy? Pılottyq jobanyń tájirıbesi basqa óńirlerge engiziletin boldy ma?
- Memlekettik qyzmetshini yntalandyrýdyń zamanǵa saı quraly retinde, oǵan aqy tóleýdiń jańasha tártibi (faktorly-baldyq shkala boıynsha) ilki joba retinde birqatar ortalyq memlekettik jáne jergilikti atqarýshy organdar da engizilgen bolatyn. Bul – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń «100 naqty qadam» reformasyna engenin bilesiz. Búgin de áli eksperımentten ótip jatqan jaıy bar. Sondyqtan qandaı da bir paıym aıtý áli erterek.
Ózińiz biletindeı Ádilet mınıstrligi, Memlekettik qyzmet ister jónindegi agenttik, Nur-Sultan qalasy men Mańǵystaý oblysynyń ákimdikteri osy júıeni testileýden ótkizip jatyr. Buǵan jaqynda Atyraý, Qaraǵandy jáne Pavlodar oblystary qosyldy. Bul suraqpen Ulttyq ekonomıka mınıstrligi aınalysýda. Jalpy jobanyń baǵytyn durys dep oılaımyn.
Elimiz boıynsha memlekettik qyzmetshilerdiń ortasha aılyq jalaqysy 169 myń teńge bolsa, óńirlerde 134 myń teńgeni quraıdy. Máseleniń eki jaǵy bar: birinshi formaldy tusy. Oǵan sáıkes aıtylǵan jalaqy aǵymdaǵy zańnamalyq aktilerde belgilengen tutynýshylyq jáne ómir súrý ındeksteri sekildi kórsetkishterdi eselep oryndaıdy. TMD elderiniń ishinde de bul másele boıynsha kósh basyndamyz. Biraq ózimizde memlekettik qyzmetshi bolǵandyqtan máseleniń ekinshi ushy bar – ol turmystyq qajettilikterdiń árdaıym ósip otyrǵandyǵy. Sondyqtan tolyqtaı jetedi dep te aıta almaımyn. Bul arada, shyǵystardy josparlaýdyń mańyzy joǵary. Sondaı-aq memlekettik qyzmetshilerge kórsetiletin áleýmettik jeńildikter júıesi de biraqtar turmystyq máselelerdiń ońtaıly sheshilýine múmkindik beredi. Muny da eskergen jón.
- «Úzdik aýyldyq okrýg ákimi» konkýrsyn jarııalap jatqanyńyzdy estigen edik. Osy konkýrs týraly aıtyp ótseńiz ?.
- Konkýrs Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn iske asyrý maqsatynda ári «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda ótkizilip jatyr. Byltyr halyqqa Joldaýynda Prezıdent ákimderdi aldaǵy ýaqytta halyqtyń ózi baǵalaýy kerektigin aıtqanyn joǵaryda atap óttik. Osyǵan baılanysty biz Prezıdent tapsyrmasyn oryndaýdy aýyldyq okrýg ákimderinen bastadyq.
Konkýrs arqyly aýyldyq okrýg ákimderiniń halyqqa memlekettik qyzmet kórsetý sapasyn baǵalaımyz. Ekinshiden, ákimniń júris-turysy, ádebi, elge úlgi bolarlyq qandaı jumys atqardy – súzgiden ótkizemiz. Internet ustap turǵan jerde onlaın, ıaǵnı halyqtyń ózine suraý salý arqyly konkýrstyń nátıjesin shyǵaramyz.
Búgingi tańda oblys deńgeıinde komıssııalar qurylǵan. Bizdiń departament sol jumystardy atqaryp jatyr. Konkýrstyń qorytyndysy qyrkúıek aıynyń sońynda shyǵady. Ár óńirden bir-bir ákim respýblıkalyq baıqaýǵa kelip qatysady. Konkýrs biregeı ári nátıjeli bolaryna senemin. Qatysýshylardyń bárine sáttilik tileımiz.
- Suhbat bergenińiz úshin kóp rahmet!
Foto: qazaqstan.tv
