Darhan Káletaev: Úshinshi jańǵyrý - bolashaqtyń tańdaýy

ASTANA. QazAqparat - Qazaq­stannyń Úshinshi jańǵyrýy aıasyndaǵy bılik tarmaqtarynyń mindet bólinisi, ekonomıkany tsıfrlandyrý men yryqtandyrý, «Rýhanı jańǵyrý» baǵ­darlamasy jaqyn bolashaqta memleket pen qoǵam damýynyń kepiline aınalatyn bolady. QR Parlamenti Senatynyń depýtaty Darhan Káletaev «Aıqyn» gazetiniń tilshisine bergen suhbatynda osyndaı pikir bildirdi. «QazAqparat» osy suhbattyń tolyq mátinin jarııalaıdy.

***

Qurmetti Darhan Amanuly, bıylǵy jyl ózgeristerge toly boldy. Sonyń ishinde elimizdegi saıası-reforma, bılik tarmaqtaryndaǵy mindet bólinisi zań shyǵarýshy organǵa da jańa mindetter men jaýapkershilikter júktep otyrǵany anyq. Áńgimemizdi osydan, ıaǵnı, Senat­tyń jańa maýsymdaǵy qyzmeti men josparlarynan bastasaq...
- Durys aıtasyz, bıylǵy jyl elimiz úshin aýqymdy saıası-ekonomıkalyq, rýhanı ózgerister jyly boldy. Qazaq­stannyń Úshinshi jańǵyrýy aıasyndaǵy bılik tarmaqtarynyń mindet bólinisi, ekonomıkany tsıfrlandyrý men yryqtandyrý, «Rýhanı jańǵyrý» baǵ­darlamasy - Elbasynyń bastamasymen qolǵa alynǵan bul keshendi reformalar jaqyn bolashaqta memleket pen qoǵam damýynyń kepiline aınalatyn bolady.

Osy turǵyda el Parlamentine de Ata zańymyzǵa sáıkes qosymsha ókilettikter berilgenin bilesizder. Biz bul ókilet­tikterdi artyqshylyq retinde emes, qosymsha jaýapkershilik pen mindetter retinde qabyldap otyrmyz.
Parlamenttiń VI shaqyrylymynyń úshinshi sessııasyn ashqanda Memleket basshysy Ult jospary men Joldaý aıa­syndaǵy barlyq bekitilgen baǵ­darlamalardy tabysty júzege asyrýdyń mańyzdylyǵyn atap ótken bolatyn. Ol úshin bılik tarmaqtarynyń, sonyń ishinde Parlament pen Úkimettiń, qo­ǵamnyń aýyzbirshiligi, ózara birlesken is-áreketi qajet. Bul oraıda Senatta da keshendi, júıeli ári tyńǵylyqty zań shyǵarý jumystary júrgizilip jatyr.
- Naqty atqarylyp jatqan ju­mystar jóninde taratyp aıtyp ótseńiz artyq bolmas edi.
- Senattyń qyzmeti, senatorlardyń jumysy halyqtyń kóz aldynda ǵoı. Taratyp aıtsaq, bıylǵy jyly «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly» kodeksti qaraımyz. Osy ýa­qytqa deıingi zańnamada jer qoınaýyn paıdalanýshylar úshin birqatar keder­giler bolǵany málim. Jańa redaktsııa boıynsha jer qoınaýyn paıdalaný­shylar úshin de, ınvestorlar úshin de protsedýralar meılinshe jeńildetiletin bolady.
Salyq rejımin ońtaılandyrý máselesi de kún tártibinde tur. Bul rette keıbir tıimsiz salyq jeńildikterin al­dyryp tastaýdy kózdep otyrmyz.
Taǵy bir mańyzdy zańnamalyq qujat áskerılerge qatysty. Ásker men arna­ıy qurylymdar - memle­kettiń aýmaqtyq, ulttyq qaýipsizdiginiń kepili. «Óz áskerin jabdyqtaı almaǵan el ózgeniń áskerin toıǵyzady» degen sóz bar ekenin bilesiz. Qazaqstan Táýel­sizdigin alǵan kúnnen bastap, Qarýly Kúshterine erekshe kóńil bólip keledi. Qazirgi ýaqytta Qazaqstan áskeri, kúsh­tik qurylymdary post­keńestik mem­leketterdiń ishinde aldyńǵy qatarda, básekege qabiletti, daıyndyǵy joǵary.
Alaıda biz jaýyngerlerdiń rýhy, tártibi, áskerı daıyndyǵymen qosa, olardyń otbasylarynyń áleýmettik jaǵdaıyna nazar aýdarýymyz kerek. Jańa zańnamada áskerı qyzmetshilerdi, Іshki ister, prokýratýra, ulttyq qaýip­sizdik qyzmetkerlerin turǵyn úımen qamtý máselesi pysyqtalyp jatyr.
Sonymen qatar Parlamentte 2018-2020 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjet jobasy talqylanyp jatyr. Bul jobanyń mańyzdylyǵy aıtpasa da túsinikti shyǵar. Aldaǵy úsh jyl merzim­degi memlekettiń, halyqtyń kúnkórisi men tabysy, ómir súrý deńgeıi osy bıýdjetke tikeleı baılanysty.
Halyqaralyq kelisimderdi ratıfı­katsııalaýǵa baılanysty zańdardyń ózi - bir shoǵyr. Qazaqstan alys-jaqyn kórshilermen, shet memlekettermen tyǵyz qarym-qatynasta. Onyń aıasynda áleýmettik, ekonomıkalyq, halyq­aralyq kólik qatynasy, quqyqtyq kómek, ekologııa sııaqty san alýan máselelerdi ózara is-qımyl sheńberinde sheshýimiz qajet.
Sondaı-aq 2018 jylǵa kólik, oıyn bıznesi, turǵyn úı kommýnaldyq sha­rýashylyǵy, bankrottyq týraly zań­namalarǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizý josparlanǵan.
Ákimshilik protsessýaldyq kodeks jobasy qaralady. Buǵan da erekshe nazar aýdarylyp otyr.
Bıznestik ortadaǵy ahýaldy jaq­sartý maqsatynda zańnamalyq baza jasap, bıznesti baqylaýdy azaıtý, ózge de kedergilerdi joıý kózdelgen.
Joǵaryda aıtyp ótkenimdeı, memlekettik basqarý deńgeılerindegi ókilettikterdi bólý jumysy da jalǵasyn tabatyn bolady.
Kelesi jyly elimizde alǵash ret «Kınematografııa týraly» zańdy zer­delep, qabyldaý josparda bar. Munyń ózi otandyq kıno óndirisiniń jańa tynysyn ashýǵa, jańa sapaǵa kóterilýine oń yqpalyn tıgizedi degen úmittemiz.
Memleket pen din arasyndaǵy qa­rym-qatynas ta zańnamalyq turǵyda meı­linshe jetildiriletin bolady.
Bir sózben aıtqanda, bizdiń aldy­myzda óte aýqymdy ári keshendi ju­mystar tur. Joǵaryda atalǵan zańna­malyq ózgerister memlekettiń, eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq, mádenı damýyna joǵary serpin beretini anyq.
Joǵarydaǵy zańdardy jan-jaqty talqylap, zerdelep, qabyldaý maqsa­tynda senatorlar Úkimetpen, sarap­shylarmen, qoǵammen, saılaýshylarmen tyǵyz jumys isteýge árdaıym daıyn.
- Siz jaqynda Elbasynyń senim bildirýimen qaıtara senat depýtaty bop taǵaıyndaldyńyz. Sonymen qosa, Halyqaralyq qatynastar, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń hatshy­sysyz. Atalǵan komıtet qyzmeti memlekettiń eń mańyzdy, strategııalyq salasyna qatysty ǵoı. Sońǵy ýaqytta komıtet jumysy jandanyp keledi dese de bolady. Maýsym bastalmaı jatyp bir­neshe jıyndar, kezdesýler ótkizdińizder. 
- Iá, Memleket basshysy maǵan senim artyp, qaıtara Senat depýtat­tyǵyna taǵaıyndady.
Elbasynyń qamqorlyǵyn, qoldaýyn únemi sezinip otyrý - bizdiń jeke basy­myz úshin de, qyzmetimiz úshin de úlken abyroı. Óz basym mundaı abyroı men senimniń artynda zor jaýapkershilik turǵanyn bir sát te esten shyǵarǵan emespin.
Siz aıtyp otyrǵan Halyqaralyq qatynastar, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń qyzmeti - memlekettiń strategııalyq negizderimen, ustanym­darymen tikeleı baılanysty, kúrdeli ári názik sala.
Sessııa bastalǵannan beri zańna­malyq turǵyda da, qoǵamdyq belsendilik turǵysynan da biraz sharýalardy qolǵa alyp jatyrmyz.
Osy eki aıdyń ishinde birqatar ha­lyqaralyq kelisimderdi qysqa mer­zimde ratıfıkatsııaladyq. Mysaly, kúni keshe ǵana qarý saýdasyn retteý tetikterin jetildirý boıynsha zańdy talqydan ótkizdik. Bul da - ózekti másele. Qarý túrleri, sonyń ishinde qarapaıym qarý-jaraqty satý, taratý, tasymaldaý isi zań turǵysynan retke keltirilip jatyr.
Biz eldiń ishki, syrtqy jaǵdaıyna muqııat kóńil bólip otyrmyz. Ótkende Komıtet óziniń Almaty oblysyndaǵy kóshpeli otyrysyn ótkizip keldi. Sol is-sharalar sheńberinde Qorǵanys mınıstrligi Qurlyq áskerleri áskerı ınstıtýtynda, Ulttyq qaýipsizdik ko­mıteti Shekara qyzmeti akademııasynda boldyq. Kóshpeli otyrys barysynda kýrsanttarmen, oqytýshylarmen, jurtshylyqpen kezdesýler ótkizildi. Osy mekemelerdegi oqytý ádistemesimen, materıaldyq bazasymen tanystyq. Áskerı klınıkalyq emhana men Áskerı jáne ádistemelik daıyndyq ortalyq­taryn kórdik.
Búgingi tańda memleket tarapynan áskerılerdiń kásibı daıyndyǵy úshin barlyq jaǵdaı jasalyp jatyr. Árıne, bul da azdyq etedi. Álem elderiniń ozyq Qarýly Kúshterimen terezesi teń bolýy úshin jaýyngerdiń qarýy saı, qarny toq, qýaty, erik-jigeri joǵary bolýy qajet. Joǵaryda atalǵan, Parlament qabyrǵasynda jatqan zań jobalary osy máselelerdiń túıinin sheshedi dep oılaımyn.
Kúni keshe Halyqaralyq qatynastar, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń tóraıymy Darıǵa Nursultanqyzy Nazarbaevanyń jetekshiligimen Aqtaýda Áskerı-teńiz kúshteriniń qyzmeti bo­ıynsha kóshpeli otyrys ótkizildi.
Qazaqstannyń batys óńiriniń stra­tegııalyq qaýipsizdik turǵysynda mańyzy orasan ekeni belgili. Onyń ústine, bizdiń Áskerı-teńiz kúshteri bi­ryńǵaı osy aımaqta shoǵyrlan­dyrylǵan. Otyrys barysynda shekaralyq qyzmetti kúsheıtip, eldiń áýe qorǵanysyn nyǵaıtý maqsatynda úsh jyldyq baǵdarlama qabyldaý jaıy kóterildi. Brakonerlik, otandyq keme jasaý, áskerılerdiń áleýmettik ahýaly talqylandy. Bul jumystar Komıtet qyzmetiniń bir bóligi ǵana.
Senat elimizdiń ishki, syrtqy saıa­satyndaǵy budan da ózge mańyzdy sharalarǵa belsene at salysyp keledi. Mysaly, kelesi jyldyń kúzinde VI álemdik jáne dástúrli dinder lıderle­riniń sezi ótkiziledi. Memleket bas­shysynyń bastamasymen ótkiziletin Dinder sezi hatshylyǵynyń jetekshisi Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev eke­nin bilesizder. Sezge daıyndyq qazirdiń ózinde bastalyp ketti.
- Jalpy, elimizdiń syrtqy saıasattaǵy ustanymy laıyqty baǵasyn alyp otyr ǵoı. Muny bári rastaıdy. Keshe ǵana AQSh-tyń Memlekettik hat­shysy Reks Tıllerson da Qazaqstannyń jahandyq bastamalaryna joǵary baǵa berdi. 
- Durys aıtasyz, Qazaqstannyń táýelsizdik alǵan ýaqyttan bergi us­tanǵan kópvektorlyq saıasaty óz jemisin berip otyr. Qazaqstan - búginde Orta Azııadaǵy eleýsiz ǵana memleket emes, álemdik saıası sahnada bedeldi, salıqaly, kim-kimge de óz sózin tyńdata biletin, ótkize alatyn memleket. Álem­dik qaýymdastyq bizdiń elimizdi ıadrolyq qarýdy taratpaý qozǵa­lysynyń kósh­basshysy, senimdi seriktes, irgeli eko­nomıkalyq, áskerı qýaty bar memleket retinde tanıdy.
Biz syrtqy saıasatta kóptegen irgeli ister atqardyq. Birikken Ulttar Uıymy Qaýipsizdik keńesiniń turaqty emes músheligine saılanýymyzdyń ózi kóp jaıtty ańǵartsa kerek.
Astanadaǵy Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq, Shanhaı ynty­maqtastyq uıymdarynyń, Islam konferentsııasy uıymynyń, MAGATE-niń basqosýlary, ıadrolyq qarýsyzdaný bastamasy álemde úlken qoldaýǵa ıe bolyp otyrǵanyn atap aıtýǵa tıispiz.
Búginde Astananyń Sırııa shıele­nisin sheshýdegi orasan rolin eshkim joqqa shyǵara almaıdy. Elordada neshe qaıtara ótken kúrdeli de aýyr kelis­sózderdiń arqasynda ıslamnyń besigi sanalatyn ólkedegi qantógiske tosqaýyl qoıylyp jatyr.
Osynyń bári Qazaqstan Respýblı­kasynyń Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń qaıratkerlik tulǵasyna tikeleı baılanysty.
Jaqynda ǵana Astana «Jańa ıadro­lyq qaterlerge qarsy turý» atty Pagýosh konferentsııasyn ótkizdi. Ózderińizge belgili, Pagýosh konferen­tsııasy - álemdegi eń yqpaldy, bedeldi jıyndardyń biri. Ony kezinde Albert Eınshteın bastaǵan, adamzattyń aqyl-oıy derlik uly ǵalymdar qurǵan. Mun­daı jıynnyń Saryarqa tórinde, qazaq jerinde ótýi - bizdiń beıbitsúıgish halqymyzǵa kórsetilgen taǵy bir qurmet.
- Konferentsııaǵa qatysqan ǵalymdar da qazaq halqynyń kórgen beıneti men beıbitsúıgishtigi týraly aıtyp jatty ǵoı...
- Jalpy, bizdiń elimiz sońǵy júz jyldyqtyń ózinde qanshama zobalań­dardy bastan keshirdi.
Otarshyldyq, revolıýtsııalar, ashtyq, repressııalar, ıadrolyq synaq­tar jáne t.t. Menińshe, sonyń bári bizdiń tarıhymyz ben turmysymyzǵa ǵana emes, genetıkalyq, ulttyq kody­myzǵa óshpesteı tańba salyp ketti.
Biz ejelden keńpeıil, aqjúrek halyqpyz ári mundaı qasiretterdiń basqa halyqtyń basynda qaıtalanýyn da qalamaımyz. Óz úıimizde turaqtylyq pen yntymaqty saqtaı otyryp, ózgelerge de sony úlgi etkimiz keledi. Qazaqstannyń syrtqy saıasattaǵy ustanymy da - osy. Sondyqtan siz aıtqandaı, AQSh-tyń Memlekettik hatshysy bolsyn, ózge memleket pen halyqaralyq uıymdar jetekshileri bolsyn, Qazaqstanǵa qarata aıtylǵan maqtaýlar oryndy jáne shynaıy dep oılaımyn.
- Alaıda Qazaqstannyń syrtqy saıa­sattaǵy belsendiligi, bedeli keıbi­reýlerge unamaıtyn sııaqty. Tipti baýyrlas, kórshi memleketter basshylarynyń ózi keıde túsiniksiz pozıtsııa ustanatyndaı kórinbeı me? Mysaly, Atambaev... 
- Kez kelgen memlekettiń óz maqsat-múddeleri bolady. Bul - tabıǵı nárse. Biraq saılaýshylardy, qoǵamdyq pikirdi saıasatkerler jeke basynyń múddesine paıdalana bastaǵan sátten memlekettiń múddesi aıaqtalady. Onyń ornyn naý­qandyq, bolashaǵy bulyńǵyr, memleket ustanymymen múlde qabyspaıtyn saıası maqsattar basady. Eń qaýiptisi, mun­daı bassyzdyqtar men jaýapsyz­dyqtar memleketter men halyqtardyń arasyna syna qaǵýǵa ıtermeleıdi. Osydan abaı bolǵanymyz jón.
Saılaýda halyqtyń emes, qaraqan basynyń múddesin kúıttep ketken Atambaev sekildilerdiń jónsiz aıyp­taýlary men jelókpe minezin osy qalypta qarastyrý kerek bolar.
Bir qýantatyny, bizdiń bılik te, qoǵam da bul jaǵdaıda joǵary parasat­tylyq pen saıası ustamdylyq tanytty.
- Siz árqashan oıyńyzdy osylaı ashyq aıtasyz. Biraq halyqtyń arasynda «Senatorlar jalpyhalyqtyq, áleýmet­tik máselelerge ún qosa bermeıdi. Májilis depýtattary olarǵa qaraǵanda anaǵurlym belsendi, ashyq» degenge saıatyn pikirler bar. Buǵan qalaı qaraısyz? 
- Kelispeımin, árıne. Senat qabyr­ǵasynda ómirlik tájirıbesi tolysqan, joǵary bilikti, kásibı áriptesterim jeterlik. Olar kez kelgen másele boıynsha óz oı-pikirlermen bólisip otyrady.
Bul jerde mynaǵan nazar aýdarǵym keledi: zań shyǵarýshy organnyń basty mindeti - eldiń búgini men bolashaǵyn saýatty, ádiletti zańnamamen qamta­masyz etý. Arzan popýlızmmen, saı­laýshylardyń aldynda tegin upaı jınaýmen aınalysý emes. Biz de, bizdiń qoǵam da ondaı «balań sanadan» álde­qashan arylǵan, ótip ketken dep oılaımyn.
- Endi ishki saıasatqa oralsaq. Elbasynyń jyl basynda jarııa etken Úshinshi jańǵyrý ıdeıasy, saıası-ekono­mıkalyq, rýhanı reformalar bastamasy der kezinde qabyldanǵan sheshim ekeni anyq. Osy jaıyndaǵy oıyńyz qandaı? 
- Jańaryp, jańǵyrýsyz memleket te, qoǵam da alǵa jyljymaıdy. Táýel­siz­dik jyldaryndaǵy Qazaqstan da­mýyna kóz júgirtseńiz, biz únemi evolıý­tsııalyq, pragmatıkalyq jol men ustanymda bolǵanymyzdy kórýge bolady. Sonyń arqasynda shırek ǵa­syrdyń aýqymynda eki birdeı jańǵy­rýdy bastan keshtik. Onyń biri - egemen memlekettiń alǵashqy alǵysharttaryn negizdep berse, ekinshisi - toqsanynshy jyldary qolǵa alynǵan reformalar men maqsattardy tolyqqandy júzege asyrýǵa, tabyspen aıaqtaýǵa múmkindik týǵyzdy.
Qazaqstannyń Úshinshi jańǵyrýy­nyń tabıǵaty múlde bólek. Bul - aıa­ǵynan jańa turǵan nemese aýyt­qymaly reformalar jetegindegi eldiń bastamasy emes, saıası qurylymy myǵym, eko­nomıkasy turaqty memlekettiń bola­shaq baǵdary.
Jalpy, álemdegi damyǵan, básekege qabiletti elderdiń barlyǵynyń da óz jańǵyrý joly bolǵanyn bilemiz. AQSh-taǵy túbegeıli jańǵyrý - jappaı ındýstrııalandyrý úderisi prezıdent Rýzvelttiń kezinde júrgizildi. Sonyń arqasynda olar adam sengisiz teh­nologııalyq, mádenı revolıýtsııalardy bastarynan ótkerip, búginde dúnıe júzindegi eń alpaýyt elge aınaldy.
Soǵystan keıingi Germanııa men Japonııanyń mysaly da osyǵan saıady. Nemister de, japondyqtar da sanada, saıasatta, ekonomıkada júrgizilgen orasan reformalardyń arqasynda úıindi astyndaǵy elderin az ǵana ýaqyttyń ishinde kóshbasshylyqqa alyp shyqty.
Mustafa Kemaldiń kezindegi Túrkııa, Lı Kýan ıÝdyń tusyndaǵy Sın­gapýr nemese Mahathır Mýhammad­tyń Malaızııa elderi óz damýynda úlken ózgerister jasady. Osynyń barlyǵy prog­restiń, bolashaqtyń kilti jańǵy­rýda ekenin kórsetedi.
Qazaqstan álem elderiniń osynsha­lyqty baı tájirıbesin eskere otyryp, ózindik jańǵyrý jolyn tańdap aldy. «Aldymen ekonomıka, sodan keıin saıasat» qaǵıdasy memlekettik qurylym men sharýashylyq basqarýdy ózgertip, jańartyp qana qoıǵan joq, qoǵamdyq, áleýmettik qatynastardy, rýhanı qun­dylyqtardy jańǵyrtty. N.Nazarbaev óziniń de, halyqtyń da kúsh-jigerin ár kez eldi jańartyp-jańǵyrtýǵa baǵyttady, endi ol óz jemisin berip otyr.
Búgingi Qazaqstannyń saıası, eko­nomıkalyq, rýhanı jańǵyrýy ótken men búginniń, bolashaqtyń tarıhı, tabıǵı úndestigine, damýyna baǵysh­talǵan. Ol úndestik ózge elderdegideı revolıýtsııalyq tásilmen emes, evolıýtsııalyq qalyppen damýǵa bet aldy dep aıtýǵa tolyq negiz bar.
- «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy halyqtyń, qoǵamnyń jappaı qoldaýyna ıe bolyp jatyr. Muny nemen túsindirer edińiz?
- Rasynda da, bıylǵy jyldyń sáýirinde jarııa etilgen Memleket basshysynyń «Rýhanı jańǵyrý» baǵ­darlamasy sakraldy qujatqa aınalyp úlgerdi.
Shırek ǵasyr boıyna ózgeristerge túsken, suryptalǵan, pisip-jetilgen qo­ǵamdyq sanaǵa osyndaı bir kontsep­týaldy qujat, qozǵaýshy kúsh qajet bolatyn.
Ózińiz qarańyz, osy ýaqyt ishinde táýelsizdiktiń tutas bir býyny dúnıege kelip, tárbıelenip shyqty. Olardyń boıynda keńestik kezeńnen qalǵan kembaǵaldyq kompleksteri de, qatyp-semgen stereotıpter de joq. Olar - erkin, bilimdi, jahandyq jańalyqtar men qundylyqtardy jatsynbaı qabyldaı alatyn estııar urpaq. Mundaı qoǵamda erte me, kesh pe tyń ıdeolo­gııalyq, jańashyl serpilisterge suranys týatyny aqıqat. Mine, osyndaı sátte, der kezinde Prezıdent «Rýhanı jań­ǵyrý» baǵdarlamasyn usyndy.
«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynda kóterilgen alty másele - básekelik qa­bilet, pragmatızm, ulttyq biregeılikti saqtaý, bilimniń saltanat qurýy, evo­lıýtsııalyq damý men sananyń ashyqtyǵy búgingi qazaq qoǵamynyń aldyndaǵy temirqazyq ispettes.
Bul qasıetter men qundylyqtar qaı-qaı qoǵamǵa da asa qajet jáne HІH ǵasyr adamynyń beınesin túzedi. Halyqtyń, jastardyń rýhanı jańǵy­rýdy jappaı qýana qabyldaǵanyn, qoldaǵanyn osy sebeptermen túsindirýge bolady.
N.Nazarbaev rýhanı jańǵyrý ıdeıasyn manıfest túrinde usynyp otyrǵan joq, baǵdarlama maqsattarynan týyndaıtyn naqty mindetterdi qosa belgilep berdi. Qazirdiń ózinde baǵdar­lama aıasynda «Týǵan jer», «Jahandaǵy zamanaýı qazaqstandyq mádenıet», «Jańa álipbıge kóshý» jobalarynyń qyzý qolǵa alynyp jatqanyn kórip otyrmyz.
Eń bastysy, Baǵdarlamanyń naqty da tereń kontseptýaldyq negizi jasalǵan. Munyń ózi memlekettiń ishki saıasattaǵy, ıdeologııalyq baǵyttaǵy jumys aýqymyn, múmkindikterin kórsetedi.
Jalpy, belgili saıasatker, Elbasy­nyń senimdi serigi Marat Muhanbet­qazyuly Tájın ishki saıasat tizginin ustaǵannan beri bul salada úlken ózge­rister men ıgilikti isterdiń atqarylyp jatqanyn atap ótý kerek.
Baǵdarlama jarııalanǵannan beri jarty jylǵa jýyq ýaqyt ótti. Osy ýaqyt ishinde biz de el arasynda jıi boldyq. Sonda baıqaǵanym, halyqtyń, ásirese, jastardyń óz tamyr-tarıhyna, týǵan eli men jerine, tili men dinine, mádenıetine degen kózqarasy, qy­zyǵýshylyǵy eselep arta túskendeı kórindi. Otanshyldyqty, patrıotızmdi jalań uranmen emes, naqty úlgi-ónegemen, ispen nasıhattaý osyndaı bolsa kerek.
- Siz aıtyp otyrǵan bastamalardyń ishinde latynǵa kóshý máselesi - eń qyzý talqyǵa túsken taqyryptardyń biri. Jańa álipbı nusqasy alǵash Parlament­te tanystyryldy ǵoı. Bul máselege kózqarasyńyz qandaı?
- Iá, qazaq tiliniń latyn gra­fıkasyndaǵy jańa álipbı nusqasy alǵash Parlamentte tanystyryldy. Munyń da sımvoldyq máni bar dep oılaı­myn. Memleketimizdiń, ultymyz­dyń bola­shaǵyna tikeleı qatysy bar, asa mańyzdy, ózekti máselelerdiń bári de Parlament qabyrǵasynda ashyq ta belsendi túrde talqylanýy tıis. Til má­se­lesi, álipbı máselesi - ulttyń rýhy­nyń, janynyń, bolashaǵynyń máselesi.
Qazaq tili álipbıiniń latyn gra­fıkasyndaǵy biryńǵaı nusqasyn bekitý kópshiliktiń qoldaýyna ıe bolyp otyrǵany - daý týǵyzbaıtyn nárse. Endigi másele - osy nusqanyń eń ońtaı­ly, eń jeńil úlgisin qabyldaý.
Buǵan deıin de aıtyp júrmiz, taǵy da qaıtalaıyq: qazirgi tańda «Latynǵa kóshemiz be?» degen suraq kún tártibinde joq. Kún tártibinde «Latynǵa kóshýdiń qandaı tıimdi jolyn tańdaımyz?» degen másele ǵana tur. Sondyqtan latynǵa kóshý bastamasyn budan ári san saqqa júgirtip, saıasılandyryp, kúrdelen­dirýdiń qajeti shamaly dep sanaımyn.
Prezıdent aıtqandaı, bul turǵyda eshqandaı asyǵystyqqa jol berilmeıdi. Jańa nusqa eki jyl aprobatsııadan ótkiziledi. Іshinara ózgerister bolýy da múmkin. Menińshe, endigi jumysty til mamandary men ǵalymdardyń enshisine qaldyrýymyz kerek. Eń bastysy, joǵary deńgeıde qabyldanǵan saıası sheshimdi bir aýyzdan qoldap, zań júzinde bekitý qajet.
- Áńgimeńizge raqmet!

Suhbattasqan N.NARJAN