Dana Pashan: Latyn álipbıi tilimizdiń jańǵyrýyna jaqsy yqpal etedi
«Qazaq tili grafıkasynyń latyn álipbıine kóshýi tilimizdiń ári qaraı jańǵyrýyna jaqsy yqpal eteri sózsiz. Sebebi, latyn álipbıine kóshý arqyly biz ulttyq sanamyzdy orys tiline degen táýeldilikten bosatamyz, qaıta jańǵyrtamyz. Sondyqtan memlekettik tildiń latyn álipbıine kóshýin qoldaý qajet. Elbasymyz «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» maqalasynda: «Men qazaqstandyqtardyń eshqashan buljymaıtyn eki erejeni túsinip, baıybyna barǵanyn qalaımyn. Birinshisi – ulttyq kod, ulttyq mádenıet saqtalmasa, eshqandaı jańǵyrý bolmaıdy. Ekinshisi – alǵa basý úshin ulttyń damýyna kedergi bolatyn ótkenniń kertartpa tustarynan bas tartý kerek», - degen bolatyn. Bul jolda latyn álipbıine kóshý – tıimdi áreket. Ol bizdiń ulttyq kodymyzdy saqtap, ult retinde damýymyzǵa jol ashady. Bul máseleni kóterý – Prezıdentimizdiń kóregendigin tanytady», - dedi aǵa ǵylymı qyzmetker.
Osy oraıda ol «Ne úshin latyn árpine kóshýimiz kerek?» degen saýalǵa jaýap berýge tyrysty.
«Endi «Ne úshin latyn árpine kóshýimiz kerek?» degen saýalǵa jaýap izder bolsaq, latyn jazýy qazaqqa burynnan tanys. Qytaı ıeroglıfteri, arab jazýy sııaqty qıyndyq týyndatpaıdy. Qoldanysqa ońaı, jazýǵa qolaıly, ıgerýge yńǵaıly. Sonymen qatar, jaratylystaný ǵylymdarynda da onyń qoldanysta yńǵaılylyǵy tájirıbe júzinde kórinis taýyp otyr. Bul álipbı aqparattyq-tehnologııalar salasyn da ary qaraı damytýǵa septigin tıgizeri sózsiz», - dedi ol.
Dana Pashan latyn álipbıin qoldanýdyń taǵy bir utymdy tusy - shetelde júrgen qandastarymyzdyń qazaq jerindegi barlyq jańalyqtan habardar bolyp, túsinip otyratyndyǵyn aıtady.
«Sebebi, shetelde turatyn qazaqtardyń basym bóligi latyn álipbıi negizin paıdalanady. Latyn álipbıi ozyq tehnıka men kompıýter tilin meńgerýge jol ashady degennen bólek, memlekettik tildiń qoldanylý aıasyn keńeıtedi. Bul bastama, shynymen, elimizdiń álemniń damyǵan 30 eliniń qataryna ený jolyna ashylar esik bolar dep oılaımyn», - dedi ǵalym.
Onyń atap ótýinshe, latyn álipbıi - túrki halyqtaryna ortaq álipbı.
«Túrkııa, Ázerbaıjan, Túrkimenstan, Ózbekstan latynǵa kóship ketkeni belgili. Osy joldy jalǵaı otyryp, túrki halqyna ortaq álipbıdi paıdalanymyz. Ol bizdiń túbi bir túrki tiliniń tazalyǵyn, baılanysyn saqtaýǵa septigi tıedi. Sonymen qatar, álemdik ǵylym men tehnologııany, ekonomıkany ıgerý úshin aǵylshyn tilin úırenip kelemiz. Latyn álippesi sol tildi ıgerýge negiz, tıimdi alǵyshart bolary sózsiz. Halyqaralyq termınologııany alyńyz, nemese medıtsına men basqa ǵylymdar tili kóbinese latynsha jazylady. Latynnyń bizge bererin qoryta aıtar bolsaq: Qazaqstan álemdik aqparattyq keńistikke erkin bolady; qazirgi álipbıdegi 42 árip 32-ge qysqarady, meńgerý ońaı bolady; túrki álemimen Qazaqstannyń baılanysy kúsheıedi; Qazaq dıasporalarymen baılanys artady; kirme áripterden arylyp, kirme sózder qazaq tiliniń áýezine ıkemdelip jazylady; qazirgi qazaq tiliniń qosamjar orfografııasy men orfoepııasynyń problemasyn sheship, ulttyq sıpattaǵy jazý júıesin qalyptastyramyz. Endi, latyn álipbıine aýysqan kezdegi alǵashqy kezde bolatyn teńsizdikterdiń biri - aqparattar teńsizdigi. Eki grafıkadaǵy derekterdiń kólemi turǵysynan ártúrli bolýyna baılanysty. Kırıll álipbıinde materıal kóp. Latynnegizdi aqparattyń azdyǵy. latynmen jazý bir ýaqytta bola qalmaıdy. Birinshi kezekte eń mańyzdy kitaptar latynmen beriledi», - dedi Dana Pashan.
