Tsıfrlyq Qazaqstan: shynaıylyǵy men perspektıvalary
Álemdik «tsıfrlyq qadamdar»
Qazirgi ýaqytta kóptegen elderde tsıfrlandyrý damýdyń strategııalyq basymdyǵy bolyp tabylady. Álemdik jetekshi sarapshylardyń boljamdaryna sáıkes, 2020 jylǵa qaraı álemdik ekonomıkanyń tórtten bir bóligi tsıfrlyq bolmaq, jáne memleketke, bızneske jáne qoǵamǵa tıimdi ózara árekettesýge múmkindik beretin ekonomıkany tsıfrlandyrý tehnologııalaryn engizý aýqymdy jáne dınamıkalyq úderiske aınalyp keledi.
Álemniń 15-ten astam eli tsıfrlandyrýdyń ulttyq baǵdarlamalaryn iske asyrýda: Danııa, Norvegııa, Ulybrıtanııa, Kanada, Germanııa, Saýd Arabııasy, Úndistan, Reseı, Qytaı, Ońtústik Koreıa, Malaızııa, Sıngapýr, Aýstralııa, Jańa Zelandııa jáne Qazaqstan.
Qytaı óziniń «Internet plıýs» baǵdarlamasynda tsıfrlyq ındýstrııalardy dástúrlimen yqpaldastyrady. Sıngapýr «Aqyldy ekonomıkany» qalyptastyrady, Kanada Torontoda AKT-hab qurady. Al, Ońtústik Koreıa «Kreatıvti ekonomıka» baǵdarlamasynda adamı kapıtaldy damytýǵa, kásipkerlikke jáne AKT jetistikterin taratýǵa baǵyt alady, al Danııa memlekettik sektordy tsıfrlandyrýdy kózdeıdi.
«Kórip otyrǵanymyzdaı túrli elder tsıfrlyq túrlendirý salasynda aldyna túrli basymdyqtar qoıady. Bizdiń jaǵdaıymyzda "Tsıfrlyq Qazaqstan" baǵdarlamasynda biz turaqty ekonomıkalyq ósimge jetý úshin tsıfrlyq ekojúıeniń ilgerindi damýyn kútemiz», - dep atap ótti Rýslan Eńsebaev.
Qazaqstan tsıfrlyq damý evolıýtsııasynda
Qazaqstan «basynan» bastamaıdy, 90-shy jyldary údemeli ındýstrııalyq ınnovatsııalyq damý boıynsha memlekettik baǵdarlama iske qosyldy, «Bolashaq» halyqaralyq bilim berý baǵdarlamasyna bastamashy boldy, 2005 jyly elektrondy úkimetti qalyptastyrý jumystary bastaldy. Sondaı-aq, búgingi tańda Qazaqstanda ınnovatsııalyq ekojúıeniń birqatar elementteri quryldy, «Alataý» ITP» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵy, «Nazarbaev ýnıversıteti» jumys jasaıdy, Astana Nub halyqaralyq tehnoparki iske qosyldy.
Bıylǵy Qazaqstan halqyna Joldaýynda Memleket basshysy tsıfrlyq ındýstrııany damytý basqa barlyq salalarǵa serpindi qamtamasyz etetinin atap ótti. Osyǵan baılanysty Elbasy tsıfrlyq tehnologııalardy qoldanýmen qurylatyn jańa ındýstrııalardy damytý boıynsha mindetti alǵa qoıdy.
Memlekettik baǵdarlama bes negizgi baǵyt boıynsha júzege asyrylady:
- Ekonomıka salalaryn tsıfrlandyrý - tsıfrlyq tehnologııalardy qoldaný jáne engizý arqyly Qazaqstan ekonomıkasynyń dástúrli sektorlaryn túrlendirý;
- Tsıfrlyq memleketke kóshý - qajettilikterdi boljaı otyryp, qyzmet kórsetý tásilderin jáne memlekettiń azamattarmen jáne bıznespen ózara qarym-qatynasyn túrlendirý;
- Tsıfrlyq Jibek jolyn iske asyrý - el ishinde de, tranzıttik áleýetti iske asyrý úshin de derekterdi berý, saqtaý jáne óńdeýdiń joǵary jyldamdyqty jáne qaýipsiz ınfraqurylymyn damytý;
- Adam kapıtalyn damytý - jasampaz qoǵam qurýdy qamtıtyn ózgerister;
- Innovatsııalyq ekojúıeni qurý - bıznestiń, ǵylymı salanyń jáne memlekettiń turaqty baılanystarymen tehnologııalyq kásipkerlikti jáne ınnovatsııalardy damytý úshin jaǵdaı jasaý.
Tsıfrlandyrýda jalǵyzdyń shańy shyqpas
Ekinshi aqpanda Almatyda N. Nazarbaevtyń bastamasymen EAEO-ǵa múshe memleketterdiń basshylary men tsıfrlyq tehnologııalar salasyndaǵy halyqaralyq sarapshylardyń qatysýymen «Jahandandyrý dáýirindegi tsıfrlyq kún tártibi» halyqaralyq forýmy ótti.
Forým jalpy naryq jáne jahandyq aýmaqta básekege qabilettilikti jyldam damytý shekterindegi ulttyq ekonomıkalardaǵy tsıfrlyq túrlendirýdi iske asyrý qajettiligin aıqyn naqtylady.
Rýslan Eńsebaevtyń aıtýynsha, EAEO elderi bazalyq bastamalar men tásilderdegi keıbir aıyrmashylyqtar bastapqy pozıtsııada jáne elderdegi tsıfrlyq úderisterdi sınhrondaýdaǵy praktıkalyq maqsattylyqty túsinedi.
«EAEO-da tsıfrlyq álemde óz orny úshin basqa memlekettermen jáne ıntegratsııalyq birlestiktermen básekelesý úshin múmkindikter, resýrstar men quzyretter bar», - dep esepteıdi R. Eńsebaev.
«Únsiz kelisim boıynsha» - tsıfrlyq daǵdylar
Tsıfrlandyrý eńbek naryǵynda jumys isteıtin kásipter quramyna qoıylatyn óndiristik talaptardyń qazirgi júıesinen aıtarlyqtaı ozyq bolyp otyr. Tsıfrlyq ekonomıka halyqtyń onyń ónimderin paıdalanýǵa múmkindik beretin tsıfrlyq daǵdylarǵa ıe bolýyn talap etedi.
Búginde halyqtyń kompıýterlik (tsıfrlyq) saýattylyq deńgeıi 76,2%-dy quraıdy - bul jaman kórsetkish emes. Alaıda alǵa qoıǵan maqsattarǵa jetý úshin ony tek sandyq jaǵynan emes, sapalyq turǵysynan da jaqsartý qajet.
Osy maqsatta, Rýslan Eńsebaevtyń aıtýynsha, tsıfrlyq ekonomıkaǵa mamandardy daıarlaýda, birinshi kezekte, faktiler men formýlalardy jattatqannan kóri, aqparattardy taldaý jáne oılaýdyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý daǵdylaryna basymdyq berý kerek.
Indýstrııa men bilim berýdi jaqyndastyrý maqsatynda tehnıkalyq jáne kásiptik, joǵary jáne joǵary oqý ornynan keıingi bilim berýdi damytý úshin kásiporyndarda JOO-lardyń AKT kafedralaryn, sondaı-aq quzyret ortalyqtaryn qurý sharalary qarastyrylǵan.
1. Orta bilim berý
Qazirgi tańda QR BǴM birqatar bastamalardy engizip jatyr: Máselen, 3-4 synyptarda «Aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar» páni engizildi, ol oqytý men kúndelikti ómirde tıimdi paıdalaný úshin zamanaýı aqparattyq tehnologııalarmen jumys isteýdiń jalpy negizgi bilimderin qalyptastyrady.
2. Tehnıkalyq jáne kásiptik, joǵary, joǵary oqý ornynan keıingi bilim
QR BǴM derekteri boıynsha úsh mamandyq negizinde tańdalǵan mamandyq boıynsha AKT-ny tájirıbede qoldanýdyń bazalyq bilimin qalyptastyratyn «Aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar» páni engizildi.
Sondaı-aq, derekterdi saraptaý, robot qurastyrý, nanotehnologııalar, sondaı-aq, BIM tehnologııalaryn qoldaný, jasandy zerde, zattar ınterneti, blokcheın arqyly ónimder shyǵaratyn joǵary bilikti ázirleýshiler sekildi jańa suranysqa ıe mamandyqtar boıynsha kásibı standarttarǵa jáne eńbek naryǵyna qoıylatyn talaptarǵa negizdelgen bilim berý baǵdarlamalaryn jańartýǵa arnalǵan is-sharalar josparlanyp otyr.
Búginde Qazaqstanda ekonomıka salalary úshin AKT mamandaryn daıarlaý 11 mamandyq boıynsha 89 joǵary oqý ornynda jáne 5 mamandyq boıynsha 318 tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý uıymdarynda júrgiziledi.
3. Startaptardyń ekojúıesi
Rýslan Eńsebaevtyń pikirinshe, mańyzdy ári qajetti shart - klass retinde tehnologııalyq kásipkerlerdiń bolýy, iri jergilikti jáne halyqaralyq kompanııalar - tapsyrys berýshiler, al oryndaýshylar - stýdentter bolatyn tehnologııalyq jobalarǵa arnalǵan «tapsyrystar» júıesin damytý.
«Búginde búkil álemde tehkásipkerler, ınjener-ónertapqyshtar men ınvestorlardyń belsendi ózara árekettesý oryndarynda startaptar men ınnovatsııalardy damytý úshin tehnologııalyq klasterler qalyptastyrylýda. Mundaı jobalardy memlekettik deńgeıde tabysty júzege asyrýǵa yqpal etetin tehnologııalyq ártaraptandyrý elderdiń ekonomıkalyq damýynyń joǵary qarqynyn jáne adam kapıtalyn damytýdy qamtamasyz etedi», - dedi Rýslan Eńsebaev.
Bul úshin Astana Hub quryldy, jyl basynan beri onyń bazasynda jetildiriletin startaptardy irikteý jumystary júrgizilip jatyr. Bıyl 33 startapty damytyp, daıyn kompanııalar deńgeıine shyǵarý josparlanyp otyr. 2022 jylǵa deıin - shamamen 300 kompanııa. Sondaı-aq, «Zerde» holdınginiń seriktesteri, iri halyqaralyq IT-kompanııalar úsh R&D-zerthana (Research and Development) ashady. Olar ónerkásiptik óndiriske jańa ónimder nemese tehnologııalar shyǵarý úshin daıarlyq jumystary men zertteý jumystaryn júrgizýge múmkindik beredi.
Tsıfrlyq nátıjeler
Aldyn ala baǵalaý boıynsha, 2025 jylǵa qaraı Qazaqstan ekonomıkasyn tsıfrlandyrýdan keletin tikeleı paıda - qosymsha 1,7 - 2,2 trln teńgeni quraıdy. Osylaısha 2025 jylǵa qaraı jeke ınvestıtsııalardy eskere otyryp, ınvestıtsııalardyń jalpy kólemine ınvestıtsıalardan 4,8 - 6,4 ese qaıtarymdy qamtamasyz etedi.
JІÓ turǵysynan eń mańyzdy nátıjesi 12 negizgi jobaǵa túsedi:
1. AT-startaptardyń halyqaralyq tehnoparkin qurý (Astana Nub);
2. «Intellektýaldy ken orny» jobalaryn iske asyrý, Indýstrııa 4.0 tehnologııalaryn engizý, modeldik fabrıkalardy qurý;
3. Paper-Free prıntsıpin engizý;
4. Zııatkerlik kólik júıesin qurý;
5. Elektrondyq saýdany damytý;
6. ShOB úshin tsıfrlyq platforma qurý (biryńǵaı tereze);
7. Kóleńkeli aınalymdy qysqartý úshin taýarlardy tańbalaýǵa arnalǵan aqparattyq júıeni damytý;
8. Qolma-qol aqshasyz tólemderdi damytý boıynsha sharalar keshenin júzege asyrý;
9. Ashyq platformalardy (Open API), Big Data jáne jasandy zerdeni damytý;
10. Telekommýnıkatsııalyq ınfraqurylymdy damytý, onyń ishinde keńjolaqty jelini júrgizý;
11. Kedendik jáne salyqtyq ákimshilikti jetildirý jáne elektrondyq maǵlumdaýǵa kóshý;
12. Smart City jobalaryn iske asyrý.
Tsıfrlandyrý ekonomıkalyq tıimdilik pen básekege qabilettilikti arttyrýdan basqa, áleýmettik salalarǵa da oń áserin beredi. Bilim berý, densaýlyq saqtaý jáne ınvestıtsııalyq ortada sapaly damý nátıjesi kútiledi. Bul nátıje uzaq merzimdi keleshekte álemniń ozyq damyǵan elderimen áleýmettik-ekonomıkalyq damýdyń alshaqtyǵyn aıtarlyqtaı tómendetedi.