Tsıfrlandyrý - jetistik kepili

ASTANA. QazAqparat - Memleketti basqarýdyń tıimdiligi, onyń ekonomıkalyq jáne áleýmettik damýy, qorǵanysy men qaýipsizdigi kóptegen jaǵdaılarda geodezııalyq jáne kartografııalyq materıaldardyń ózektiligi men dáldigine táýeldi bolady. Tıimdiligi joǵary geodezııalyq jáne kartografııalyq qamtamasyz etý júıesin jáne keńistik derekteriniń ınfraqurylymyn jasamaı bul mindetterdi sheshý múmkin emes ári bulardyń damýy ózara tyǵyz baılanysty, dep habarlaıdy QazAqparat «Egemen Qazaqstan» gazetine silteme jasap.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Jer resýrstaryn basqarý komıtetiniń «Qazgeodezııa» RMQK respýblıkanyń aýmaǵyn jergilikti jerlerdiń zamanaýı jaǵdaıyna saı keletin topografııalyq geodezııalyq jáne kartografııalyq ónimdermen qamtamasyz etý maqsatynda Úkimet qaýlysymen 2010 jyly quryldy. RMQK jáne elimizdiń túrli óńirlerinde ornalasqan 8 fılıaly óziniń óndiristik áleýeti, joǵary bilikti mamandary men tehnıkalyq jaraqtanýy, oryndalatyn tsıfrly aerotúsirilim, topografııalyqgeodezııalyq jáne kartografııalyq jumys túrleri boıynsha geodezııa jáne kartografııa salasyndaǵy eń iri kásiporyn.

Prezıdentimizdiń Joldaýyna sáıkes kásiporynda jańǵyrtý jos­pary ázirlendi, onyń negizgi mindeti joǵary tehnologııaly, básekelestikke qabiletti jáne ınvestıtsııalyq jaǵynan tartymdy kompanııany damytý bolyp tabylady. Memleketti tıimdi basqarý, onyń ekonomıkalyq jáne áleýmettik damýy, qorǵanys jáne qaýipsizdigi ózekti jáne joǵary dáldiktegi geodezııalyq jáne kartografııalyq materıaldardy qajet etedi. Zamanaýı satyda birdebir sala jergilikti jerdiń kartasy, jospary jáne basqa da kartografııalyq aqparattarsyz jumys isteı almaıtynyn senimmen aıta alamyz.

Bizdiń mekeme jumysynyń nátıjesi de sol dál, ózekti jáne zamanaýı kartografııalyq jáne geodezııalyq materıaldar daıyndaý bolyp tabylady. Búginde biz óz jumysymyzda shuǵyldylyqty, dáldik pen sapaly málimetter alýǵa múmkindik beretin joǵary dáldiktegi geodezııalyq jáne aerotúsirilimdik qurylǵylardy paıdalanamyz. Janjaqty tsıfrlandyrýǵa kóship jatqan ǵasyrda «Qazgeodezııa» RMQK da ýaqytpen birge qadam basyp keledi.

Kásiporyn tolyǵymen zamanaýı tsıfrly tehnologııaǵa aýysty, bul barlyq jumys túrlerin tabysty oryndaýǵa múmkindik beredi. Tsıfrly tehnologııalar máselelerdiń sheshimin tapty, aqparattardy jyldam jáne senimdi daıyndaý, aýystyrý jáne saqtaýǵa bolatyn boldy. Tsıfrly aerotúsirilim jáne onyń materıaldary boıynsha tsıfrly topografııalyq josparlar men kartalar jasaýdyń zamanaýı tásili ıgerildi jáne engizildi. Munyń negizgi ereksheligi sonda - tsıfrly aerotúsirilimnen bastap daıyn ónim - tsıfrly topografııalyq jospardy jasaýǵa deıingi barlyq tehnologııalyq tizbekti bir kásiporyn oryndaıdy, bul óz kezeginde jumysty birizdendirip, eńbektiń sapasy men ónimdiligin arttyrady.

RMQK óz qarajaty esebinen materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn zamanaýı geodezııalyq quraldarmen, kompıýterlik jáne arnaıy baǵdarlamalyq qamtamasyz etý ónimderimen, sondaı-aq arnaıy maqsattaǵy kóliktermen jańartyp aldy. Óndiristi jahandyq jańǵyrtý jáne tsıfrlandyrý sheńberinde «Qazgeodezııa» RMQK jańa ýaqyt talaptaryna saı óndiristiń mynadaı negizgi baǵyttaryn damytýda: GPS Navstar jáne GLONASS derekterin paıdalana otyryp joǵary dáldikti jerseriktik pozıtsııalaý, ushqyshsyz ushý apparattaryn qoldana otyryp áýeden lazerli skanerleý, ǵarysh apparattarynan Jerdi qashyqtyqtan zondtaý derekterin paıdalaný, ishki sý aıdyndary túbi men jaǵalaý mańy qaırańynyń topografııalyq kartalaryn jasaý boıynsha gıdrografııalyq jumystar (Batımetrııalyq túsirilim), geografııalyq aqparattyq júıeler (GAJ), keńistik derekteriniń aqparattyq bazasyn jasaý, 3D modeldeý jáne 3D kartalar jasaý. Degenmen memlekettik spýtnıktik geodezııalyq jelini jańartpaı bul baǵyttardy damytý múmkin emes.

 Sebebi Qazaqstan Respýblıkasynyń KSROdan muraǵa qalǵan memlekettik geodezııa jelisi moraldyq qana emes, fızıkalyq jaǵynan da eskirdi, sonymen birge SK42 koordınattar júıesinde grıf bolǵandyqtan geodezııalyq jáne kartografııalyq jáne ekonomıka men óndiristiń túrli salasy týraly málimetter alýdy qıyndatady, memlekettik emes qurylymdardyń, zańdy jáne jeke tulǵalardyń, sheteldik ınvestorlardyń oǵan qoljetimdiligin tejeıdi.

Budan bólek, geodezııada qalyptasqan tehnologııalardy paıdalaný onyń jumysyn qymbattatyp jiberedi. Reseıdi qosa alǵanda Avstralııa, Avstrııa, Kanada, AQSh, Frantsııa GFR, Shveıtsarııa jáne basqa birqatar elder 1990 jyldardan bastap spýtnıktik, telekommýnıkatsııalyq jáne geoaqparattyq tehnologııalardy paıdalana otyryp biryńǵaı ulttyq geodezııalyq júıeler keńistigine kóshý arqyly ózderiniń geodezııa jelisine túbirimen jańǵyrtý jasady.

Osyǵan baılanysty 20172020 jyldarǵa arnalǵan «Tsıfrly Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasyna «Memlekettik spýtnıktik geodezııalyq jeli jasaý jáne Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik geodezııalyq jelisin jańǵyrtý» jobasy engizildi. Bul jobanyń maq­saty - jahandyq navıgatsııalyq spýtnıktik júıeni engizý arqyly respýblıkamyzdyń memlekettik geodezııalyq qamtamasyz etý júıesin jańǵyrtý. Joba Qazaqstandy joǵary dáldikti spýtnıktik pozıtsııalaý salasynda damýdyń jańa deńgeıine shyǵarýǵa jáne koordınattardyń ulttyq júıesin jasaýǵa múmkindik beredi.

Osyǵan oraı Qazaqstan Respýblıkasy osy zamanǵy avtomattandyrylǵan jáne joǵary dáldiktegi geodezııalyq júıege ıe bola otyryp, Qazaqstan Respýblıkasynyń keńistiktik málimetteriniń Ulttyq ınfraqurylymyn jasaýǵa kirise alady. Osy joba el masshtabynda alǵash ret iske asyrylyp otyrǵandyqtan, «Qazgeodezııa» RMQK mamandary oqytylyp shyqty, onyń nátıjesinde qanatqaqty joba jasaldy - bes referents stansadan turatyn jeke spýtnıktik geodezııalyq jeli, olardyń derekterin ázirge tek tsıfrly aero­túsirilim óndirisinde jáne shartty jumystardy oryndaý kezinde statıkalyq rejimde paıdalanyp otyrmyz.

 «Qazgeodezııa» RMQKniń osyǵan balama jumystardy júzege asyrýda óz tájirıbesi bar. 2012 jyl­dan bastap 2014 jyl boıyna kásiporyn basqarý úderisin avtomattandyrý arqyly áýe kemeleriniń qaýipsiz ushýyn qamtamasyz etý maqsatynda elimizdiń 20 áýejaıynda Búkil­álemdik geodezııalyq koordınattar júıesi - 1984 (WGS84) engizý jumystaryn oryndady. Bul jumystar Halyqaralyq azamattyq avıatsııa uıymy (ІSAO) tarapynan joǵary baǵasyn aldy.

Jeke aýmaqtardy túsirýge arnalǵan aerofototúsirilimniń dástúrli tásilderinen basqa ushqyshsyz ushý apparattaryn paıdalana otyryp túsirý múmkindikteri qarastyrylýda. BPLA kómegimen aerofototúsirilim jasaý júıesi árdaıym jetildirilip jáne damytylyp otyr, búgingi tańdaǵy jańa baǵyttardyń biri BPLA paıdalana otyryp áýeden lazerli skanerleý bolyp tabylady. Áýeden lazerli skanerleý tehnologııasy munaıgaz salasynda, qurylysta, elektr energetıkasynda, arheologııada, sondaıaq túrli mańyzdaǵy joldardy qaıta jańartý jáne jóndeý kezinde belsendi qoldanylady.

Áýeden lazerli skanerleý tásilin «Qazgeodezııa» RMQK WGS84 azamattyq avıatsııaǵa engizý kezinde áýejaıdyń baqylaý núktesinen 15 shaqyrym radıýstaǵy áýe kemesiniń ushýyna kedergi kel­tiretin nysandardy anyqtaý kezinde qoldandy. Kásiporyn mamandary osy qol jetkizgen jetistikterimen toqtap qalmaı keńistik derekterin alý jáne tsıfrly topografııalyq kartalaryn (josparlaryn) jasaý úshin sheteldik kompanııalardyń tájirıbesin mysalǵa ala otyryp ALS80, RIEGL VQ1560i, HawkEyeIII jáne RIEGL VQ880G skanerlerimen áýeden lazerli skanerleý tásilin paıdalanýdyń jańa múmkindigin zertteýdi jalǵastyrýda.

LeicaGeosystems kompanııasy álemde alǵash ret aerofototúsirilimniń 4 ıilgish kamerasy jáne 1 nadır kamerasy bar CityMapper aýqymdy áýe sensoryn, sondaıaq qalalyq kartografııalaýǵa arnap jasalǵan LiDAR júıesin jasap shyǵardy. 3D jumys isteý paıdalanýshylar úshin mańyzdy nárse, óıtkeni bizdiń álemimiz jalpaq emes jáne kóptegen mindetter taldaýǵa tek zkoordınatyn qosqanda ǵana tabysty sheshilýi múmkin. Áýeden lazerli skanerleý paıda bolǵannan keıin bizdiń kásiporyn da kóptegen kompanııalar sııaqty 3D modeldeý - keńistiktegi obektiniń kózge kórinetin kólemdi obrazyn ázirleý, ıaǵnı tek kólemdi sýretti qarap qana qoımaı sýretpen birlesip áreket etý múmkindigin alý úshin áýeden lazerli skanerleý men aerofototúsirilim úderisterin biriktirýge qyzyǵýshylyq tanytty.

Qazirgi tańda «Qazgeodezııa» RMQK barlyq masshtab qataryndaǵy tsıfr­ly memlekettik topografııalyq kartalardy bir ýaqytta jańarta otyryp jasaý úshin «KazEOSat1» otandyq ǵarysh apparatymen (ǴA) joǵary múmkindigi bar ǵaryshtan túsirý materıaldarymen jasalǵan jumysty qoldana otyryp Jerdi qashyqtan zondtaý (JQZ) derekterin kartografııa óndirisine engizýde. Salany damytý baǵyttarynyń biri teńiz deńgeıin ıgerý jáne zertteý bolyp tabylady. Osy maqsattar úshin «Qazgeodezııa» RMQK 600 metrge deıingi tereńdiktegi ishki sý aıdyndarynyń, qaırańnyń topografııalyq kartalaryn, sondaıaq tsıfrly teńiz navıgatsııalyq kartalaryn jasaýǵa múmkindik beretin RESON fırmasynyń «SeaBat 7125 SV» tsıfrly batımetrııalyq júıesin qoldanyp otyr. Batımetrııalyq túsirilim arqyly sý túbiniń relefi men sý balshyqtyq shógindilerdiń qalyńdyǵy týraly tsıfrly derekterdi alýǵa bolady. RESON «SeaBat 7125 SV» júıesi dáldigi men batımetrııalyq túsirilimdi oryndaý ónimdiligi boıynsha zamanaýı balamalarynan kem emes. Aıta ketý kerek, geodezııadaǵy osyndaı ınnovatsııalyq tehnologııalar kez kelgen kúrdelilik deńgeıindegi obektilerdi zertteý jaǵdaıyn jyldam jáne tıimdi baǵalaýǵa múmkindik beretin aýqymdy qasıetterge ıe.

Kásiporyndy damytýdyń negizgi baǵyty topografııalyqgeodezııalyq jáne kartografııalyq óndiriske GAJ engizý jáne damytý bolyp tabylady. Osy baǵyttaǵy alǵashqy qadam tsıfrly formatqa aýysý kezinde jasaldy. Tsıfrly kartalar paıda bolǵannan bastap «geoaqparattyq júıe» (GAJ) termıni paıda boldy.

Topografııalyqge odezııalyq jáne kartografııalyq óndiriske ınnovatsııalyq tehnologııalardy engizý maqsatynda kásiporynda 2017 jyly keńistik derekteri ınfraqurylymynyń qanatqaqty jobasy jasalyp jatyr. GAJdyń aıryqsha ereksheligi árbir keńistik obektisiniń maksımaldy aqparattylyǵyn qamtamasyz etý bolyp tabylady. GAJdyń quramdas bóliginiń biri 2D kartadan 3D modelge aýy­sý bolyp tabylady. GAJ qalyptastyrý sheńberinde «ArcGIS» mamandandyrylǵan baǵdarlamasyn ıgerý, sondaıaq qalalardyń 3D modelin jasaý jumystary júrgizilýde. «Qazgeodezııa» RMQK mamandary GAJ 3D modeldeý engizý úshin tek úzdik sheteldik tájirıbelerdi zerttep jatqandyǵyn erekshe aıta ketý kerek.

Óndiristi tsıfrlandyrý bastalǵaly «Qazgeodezııa» RMQK mamandary oqyp, ózderiniń biliktilikterin arttyryp jatyr, kásiporyn ishinde de, odan tysqary shyǵyp ta, Reseı Federatsııasynyń JOO-da - Qazan Federaldy ýnıversıteti, Sibir memlekettik geojúıe jáne tehnologııa ýnıversıteti, Geodezııa jáne kartografııa ortalyq ǵylymızertteý ınstıtýty (Máskeý) jáne Bern ýnıversıtetinde (Shveıtsarııa) bilimin jetildirýde.

Sondaı-aq kásiporynǵa túrli baǵyttaǵy mamandar shaqyrtylyp, semınarlar ótkizilip turady. Aǵymdaǵy jyly JOO ustazdary men basqa elderdiń mamandaryn tartyp iri aýqymdy trenıngter ótkizý josparlanýda. Trenıngter kásiporyn bazasynda Astana, Almaty jáne Taraz qalalarynda ótetin bolady. Oqý taqyryby - «Topografııageode­zııa jáne kartografııa óndirisine zamanaýı tsıfrly tehnologııalardy engizý».

Qorytyndylaı kele, «Qazgeodezııa» RMQK barlyq batyl jobalardy iske asyrýǵa daıyn jáne «Tsıfrly Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy mindetterine jaýap bere alatyn maqsattarǵa qol jetkizetin geodezııa jáne kartografııa salasynyń kóshbasshysy dep tolyq senimmen aıta alamyn.

Aqylbek ShPIKPAEV, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Jer resýrstaryn basqarý komıteti «Qazgeodezııa» RMQK bas dırektory, «Qurmet» ordeniniń ıegeri