Caryp aýrýy adamnyń júıke júıesin zaqymdaıdy - qyzylordalyq maman
- Adamdar bul aýrýdy qalaı juqtyryp alady?
- Bul juqpaly aýrýdyń qozdyrǵyshy – brýtsell, ol sýyqqa tózimdi, ystyqqa tózimsiz bakterııa. 1886 jyly aǵylshyn dárigeri Devıd Brıýs ǵylymı negizde ol jaıynda alǵashqy qorytyndysyn shyǵarǵan. Keıinnen onyń adamǵa maldan juǵatyny anyqtaldy.
Aýrý qozdyrǵyshy janýarlar aǵzasynda ómir súrip, kóbeıedi. Syrtqy ortaǵa sút, zər shyǵarý, tóldeý men túsik tastaý arqyly bólinedi.
Infektsııa negizinen aýrý janýarlarmen janasqanda, olardyń ónimin paıdalanǵanda berilýi múmkin. Sondaı-aq, ol aerogendi jol arqyly, ıaǵnı ınfektsııa bar shań-tozańdy jutý kezinde juǵýy yqtımal. Adamdar malǵa qaraý kezinde qaýipsizdik erejesin saqtamaýdan, aýrý qozdyrǵyshy bar et, sút jəne olardyń ónimderin qaınatpaı tamaqqa paıdalaný saldarynan juǵady.
- Atalǵan derttiń qandaı belgileri bar?
- Dene qyzýynyń kóterilýi, tersheńdik, dene salmaǵyn joǵaltý belgileri baıqalsa, ol saryp aýrýyna shaldyqqan bolýy múmkin.
Jún jýatyn, et kombınatynda eńbek etetin jumysshylar jáne mal sharýashyǵymen aınalysatyn adamdar saryppen jıi aýyrady. Onyń belgisi 1-3 aptada bilinedi. Cyrqattanǵan adamnyń temperatýrasy 39-40 graddýsqa deıin kóterilip, qaltyrap, álsizdik paıda bolady. Qalyń ter basyp, basy aýyrady. Býyny men bulshyq eti syrqyraıdy. Júıke jáne qan tamyry júıesi zaqymdanady.
Aýrý durys emdelmese, eńbekke jaramsyzdyqqa ákelýi múmkin. Naýqas adam aýrýhanada emdelýi tıis. Sondaı-aq, der kezinde dárigerge qaralmaǵan jaǵdaıda brýtsellez asqynyp, múgedektikke ákelip soqtyrýy múmkin. Balalar men jasóspirimderdi belsizdik aýrýymen zaqymdaý qaýpi bar.
- Saqtaný joldaryn aıta ketseńiz...
- Bul dertpen kóptegen úı janýary aýyrady. Olardyń qatarynda qoı, eshki, sıyr bar. Aýyrǵan mal ish tastaıdy. Adamǵa aýrý maldyń sútin qaınatpaı ishýden, etin durys pisirmeı jegennen juǵady. Sebebi, qozdyrǵysh uzaq ýaqyt ómir súredi. Al, joǵary temperatýraǵa saryp qozdyrǵyshy óte sezimtal keledi jəne qaınatý kezinde óledi. Sondyqtan, saryp aýrýynyń bakterııasy joǵary temperatýraǵa sezimtal bolǵandyqtan, sút jáne sút ónimderin, et jáne et ónimderin qoldanar aldynda termııalyq óńdeýden mindetti túrde ótkizý qajet.
Eń bastysy, mal ustaý boıynsha veterınarııalyq-sanıtarııalyq qaǵıdany saqtaý qajet. Ásirese, olardy kútip-baǵý kezinde jeke gıgıena qaǵıdasyn esten shyǵarýǵa bolmaıdy. Mal sharýashylyǵymen aınalysatyn azamattar, qyrqynshylar, qasapshylar, teri óńdeýmen aınalysatyn jumysshylar birqatar talaptarǵa nazar aýdarǵany durys. Atap aıtqanda, aýrý maldy tóldetý, qoıdyń júnin qyrqyp, odan ónim alý kezinde halat, rezeńke etik pen qolǵap, aldyna sý ótpeıtin aljapqysh sekildi arnaıy kıimderdi paıdalanǵany abzal. Qoldy jıi sabyndap jýyp júrýdiń de mańyzy óte zor.
Aıta keterligi, mal ónimderin tek ruqsat etilgen oryndardan alý kerek. Mal nemese mal ónimin satyp alsańyz, olardyń qaýipsizdigin kýálandyratyn qujatyn talap etkenińiz jón.
Aýladaǵy maldyń arasynda túsik tastaý, óli týý jaǵdaıyn dereý mal dárigerine habarlaý kerek. Ár otbasy mal dárigerimen tyǵyz baılanysta bolǵany durys.
Saryp aýrýy baıqalǵan sharýashylyqtardan shetke mal shyǵarylmaıdy. Shetten kelgen mal tekserýden ótedi. Aýrý mal jaıylǵan óriske saý maldy jaıýǵa tyıym salynady. Saryptan saqtaný úshin saý malǵa vaktsınatsııa jasalady. Aýrý mal turǵan qora, alań, aýla kóńnen tazartylyp, kontsentratsııasy joǵary eritindilermen dezınfektsııalanady.
- Mundaı jaǵdaı Qyzylorda oblysynda jıi tirkele me? Buǵan baılanysty qandaı is-sharalar qolǵa alynǵan?
- Byltyr oblysta saryp aýrýynyń 46 jaǵdaıy tirkeldi. Salystyrmaly 2021 jylǵa qaraǵanda aýrý kórsetkishi jasóspirimder arasynda 2 jaǵdaıǵa tómendegen.
Caryp aýrýy oblystyń barlyq aýdany men qalada da tirkeldi. Onyń ishinde, oblystyq ortasha kórsetkishten joǵary jaǵdaı Qazaly, Jańaqorǵan aýdandarynda kórinis berdi. Dertke shaldyqqandardyń arasynda aýyl turǵyndarynyń úlesi – 80,4%. Olardyń barlyǵy – mal ustaýǵa qolaıly eldi meken turǵyndary. Úı jaǵdaıynda malǵa kútim jasaıtyn, qora tazalap, jem-shóbin berýge qatysatyndar shaldyqqan.
Barlyq oshaqtan aýrý kózi men juqtyrý faktoryn anyqtaý maqsatynda zerthanalyq tekserýge úlgiler men synamalar alyndy. Aýrý oshaqtarynda epıdemıolog jáne veterınarııa qyzmeti mamandary tarapynan birlesken jan-jaqty epızootologııalyq-epıdemıologııalyq zertteýler jasaldy. Aýrýdyń shyǵý aımaǵy, aýrý kózi, taralý joldary naqtylandy. Epızootologııalyq oshaqtardy joıýǵa indetke qarsy epızootologo-epıdemıologııalyq is-sharalar kesheni uıymdastyryldy. Oń nátıje anyqtalǵan mal qoralaryn veterınarııa salasy mamandary zalalsyzdandyrdy, barlyq saryp aýrýy anyqtalǵan maldar joıyldy.
- Áńgimeńizge raqmet.