Biz úshin Toqaevtyń pikiri mańyzdy – Fınlıandııa Prezıdenti

ASTANA. KAZINFORM — Astanaǵa resmı saparmen kelgen Fınlıandııa Prezıdenti Aleksandr Stýbb Kazinform tilshisine eksklıýzıv suhbat berip, óńirlik yntymaqtastyqtyń bolashaǵyna qatysty paıymyn aıtty. Fınlıandııa men Eropalyq odaq úshin Qazaqstannyń strategııalyq rólin atap ótip, qazirgi geosaıası ahýal jaǵdaıynda dıalogti nyǵaıtýdyń mańyzdylyǵyna basa nazar aýdartty jáne energetıka, kólik yqpaldastyǵy salalaryndaǵy ózara is-qımyldyń múmkindikterine toqtaldy. 

— Prezıdent myrza, bul Sizdiń Qazaqstanǵa úshinshi, biraq Memleket basshysy retindegi alǵashqy saparyńyz. Keshe Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevpen, sonymen qatar Qazaqstannyń memlekettik qurylymdarynyń ókilderimen kezdesý ótkizdińiz. Osy oraıda, Ortalyq Azııa óńiri aıasynda Fınlıandııa men Eýropalyq odaq úshin Qazaqstannyń strategııalyq mańyzyn qalaı baǵalar edińiz?

— Qazaqstan kóptegen sebepke baılanysty biregeı mańyzdy mánge ıe dep sanaımyn. Birinshiden, eldiń Reseımen 7 myń shaqyrymnan astamǵa sozylǵan shekarasy bar. Qytaımen de shektesip jatyr. Bul oǵan Ortalyq Azııada aıryqsha ról beredi. Al biz úshin bul Prezıdent Toqaevtyń ahýalǵa baılanysty pikiri mańyzdy ekenin bildiredi.

Osy turǵydan alǵanda Fınlıandııa men Qazaqstan arasynda tek ekijaqty qarym-qatynasty damytyp qoımaı, sonymen birge Prezıdent Toqaevtan eýropalyq dostarym men áriptesterime belgili bir úndeý jetkizýge múmkindik beretin ózara is-qımyl formasyn qurý mańyzdy.

— Yntymaqtastyq pen saıasat taqyrybyn jalǵastyra otyryp, qazirgi geosaıası ahýaldy talqylasaq. Óıtkeni, Fınlıandııa da, Qazaqstan da halyqaralyq turaqtylyqty nyǵaıtýda mańyzdy ról atqaratyn Orta derjavalardyń qataryna kiredi. Siz olardyń Shyǵys pen Batys arasyndaǵy osynaý turaqtylyqty nyǵaıtýdaǵy jáne syndarly dıalogke járdemdesýdegi rólin qalaı baǵalar edińiz jáne de osy turǵydan alǵanda ekijaqty baılanystardy nyǵaıtý keleshegi qandaı dep oılaısyz?

— Menińshe, syrtqy saıasat árdaıym úsh tirekke — qundylyqtarǵa, múddelerge jáne bılikke súıenedi. Fınlıandııa men Qazaqstan sııaqty orta jáne shaǵyn derjavalarda da qundylyqtar men múddeler bar. Biraq olardyń kúsh turǵysynan múmkindikteri shekteýli. Ádette, bul - iri oıynshylardyń artyqshylyǵy. Sondyqtan biz qosalqy ról atqara alamyz.

Biz deldal bolyp, talqylaýlar ótkizip, habarlamalardy jetkize alamyz. Máselen, kelesi aptada Prezıdent Toqaev Aq úıge barady, al odan keıin birden Kremlge. Bul - Prezıdent Tramptan da, Prezıdent Pýtınnen de ózekti aqparat alyp, ony basqa taraptarǵa jetkizýdiń tamasha múmkindigi.

Men shynynda da Fınlıandııanyń da, Qazaqstannyń da ózindik mańyzdy róli bar dep esepteımin.

— Ekonomıka taqyrybyna oıyssaq. Sońǵy ýaqytta Eýropalyq odaq Ortalyq Azııamen ózara is-qımyldy jandandyra tústi. Qazaqstan Eýropa men óńir arasyndaǵy energetıkalyq jáne kóliktik ózara baılanysty damytýda qandaı ról atqara alady?

— Qazaqstan bul jerde mańyzdy ról atqarady ári muny eki qyrynan qarastyrar edim.

Birinshiden, Qazaqstannyń eń iri saýda seriktesi — Eýropalyq odaq, ekijaqty saýda-sattyq kólemi jylyna 50 mıllıard eýrodan asady. Ekinshi orynda — Qytaı, úshinshi orynda — Reseı. Bul Qazaqstan men EO arasyndaǵy tyǵyz ózara baılanysty kórsetedi.

Ekinshiden, Eýropa birtindep Reseıdiń energetıkalyq resýrstarynan — suıytylǵan gaz (LNG) ben munaıynan bas tartyp jatyr. Búginde Reseıden bundaı resýsrtardy alý kórsetkishi 80 paıyzdan astam qysqardy. Bul balamaly energııa kózderine degen suranysty arttyryp otyr. Osy turǵyda Qazaqstan sheshýshi ról atqarady.

— Ekijaqty yntymaqtastyq taqyrybyna kelgende Qazaqstan men Fınlıandııa júzege asyryp jatqan birlesken geologııalyq jobany atap ótkim keledi. Bul joba Fınlıandııanyń osy saladaǵy kóshbasshylyǵyn kórsetedi. Sizdiń oıyńyzsha, eki el arasyndaǵy yntymaqtastyqty tereńdetýge yqpal ete alatyn fın tájirıbesiniń taǵy qandaı baǵyttaryn atap ótýge bolady?

— Eger geologııa týraly aıtatyn bolsaq, Qazaqstanda Eýropalyq odaq mańyzdy dep tanyǵan 34 sırek mıneraldyń shamamen 21 túri bar. Al Fınlıandııada - 14. Geologııalyq salada bizde paıdaly qazbalardyń sapasyn baǵalaıtyn jáne taldaıtyn GRK ınstıtýty jumys isteıdi. Bul saladaǵy yntymaqtastyq qazirdiń ózinde jaqsy nátıjeler berip jatyr.

Ekinshi sala sál ózgesheleý, bul - kvanttyq esepteý. Ol negizinen jasandy ıntellektiniń «qan tamyr júıesi» nemese «júıke júıesi» ispetti. Fınlıandııa kvanttyq tehnologııalar salasynda mol bilim men tájirıbege ıe.

Apparattyq qamtylym turǵysynan elde kvanttyq tehnologııalar boıynsha álemdegi eń iri ári bedeldi eki kompanııanyń biri ornalasqan. Ol - IQM kompanııasy. Baǵdarlamalyq salada da joǵary deńgeıdegi quzyretter shoǵyrlanǵan. Munda birlesip jumys isteý úshin zor áleýet bar. Ásirese sýperkompıýterlerdi jasaý baǵytynda. Fınlıandııa bul turǵyda jaqsy tájirıbe jınaqtaǵan, al Qazaqstanda Ortalyq Azııadaǵy eń iri sýperkompıýter ornalasqan.

— Fınlıandııanyń turaqty bıznes ortasy men onyń «jasyl» tehnologııalar, tsıfrlandyrý jáne logıstıka salalaryndaǵy ınnovatsııalyq jetistikterin eskere otyryp, fın kompanııalarynyń Qazaqstanǵa degen qyzyǵýshylyǵynyń artqanyn baıqaısyz ba? Sondaı-aq bul salalardan bólek, ınvestıtsııalyq yntymaqtastyqtyń odan ary damýyna serpin beretin taǵy qandaı baǵyttar bar dep oılaısyz?

— Árıne, qyzyǵýshylyq bar. Ózimmen birge 20 fın kompanııasynan turatyn delegatsııa keldi. Olar — energetıka men tehnologııadan bastap aýyl sharýashylyǵy, azyq-túlik ónerkásibi jáne mashına jasaý salalaryna deıingi ártúrli baǵytta jumys isteıtin iri kásiporyndar ókilderi.

Memleket basshysy retinde men bızneske naqty qaıda jáne qalaı áreket etý kerektigi jóninde keńes berýden árdaıym tartynamyn. Prezıdent Toqaevpen ortaq mindetimiz — esik ashý. Al neniń tıimdi ekendigine qatysty sheshimdi kompanııalardyń ózderi qabyldaıdy.

— Fınlıandııa segiz jyl qatarynan álemdegi eń baqytty elder reıtıngisinde birinshi oryndy ıelenip keledi. Sizdiń oıyńyzsha, osynaý turaqty nátıjege qandaı faktorlar negiz boldy?

- Árıne, men 5,6 mıllıon fınniń báriniń atynan sóıleı almaımyn. Biraq menińshe, birneshe negizgi faktor bar.

Birinshisi – biz ǵasyrlar boıy qalyptastyrǵan qoǵamdaǵy qaýipsizdik pen senim sezimi.

Ekinshisi - tabıǵatpen aıryqsha baılanys. Biz ormandarymyzdy, kólderimizdi, arhıpelagtarymyzdy, Laplandııany jaqsy kóremiz. Bul - bizdiń bolmysymyzdyń mańyzdy bóligi.

Úshinshisi jáne menińshe óte mańyzdy faktor - bilim berý. Ol ashyqtyq pen bilimge qumarlyqty, álemde bolyp jatqan jaıttardy túsinýge degen umtylysty qalyptastyrady. Menińshe, dál osy úsh element baqyttyń negizin quraıdy.

Aıta keteıik, Qasym-Jomart Toqaev pen Aleksandr Stýbb Aqordada ótken kelissózderdiń qorytyndysynda birlesken málimdeme qabyldady.