Bıýdjetten eleýli shyǵyn shyǵarmaı, biz erikti túrde munaı ónimderine baǵany tómendete almaımyz - S. Myńbaev
Sondyqtan da, Elbasy N. Nazarbaev aǵymdaǵy jylǵy Joldaýynda da bul salaǵa basa mán berip, ındýstrııalandyrý jáne ınfraqurylymdy damytý jobalarynyń arasynda Atyraý munaı óńdeý zaýytyndaǵy munaıdy tereń óńdeý keshenin qurýǵa, Qarashyǵanaq ken ornynda gaz óńdeý zaýytyn salýǵa, ortalyq aımaq, onyń ishinde Astanany gazben qamtamasyz etýge nazar aýdartyp, naqty mindetti alǵa qoıǵan bolatyn. Sonymen qatar, Prezıdent tapsyrmasymen Úkimet Qarashyǵanaq ken ornyn ıgerý jobasynan memlekettik úlesti alý máselesi boıynsha kelissózderge kirisip, sońǵy jyldary buny tabandy túrde júrgizý nátıjesinde oń jetistikterge qol jetken edi. Táýelsizdik jyldarynan beri júzege asyp kele jatqan osy Qarashyǵynaq jobasynyń jaı-japsary jáne eldiń ishki naryǵyn munaı ónimderimen qamtý týraly búgin Májilistegi Úkimet saǵatynda Munaı jáne gaz mınıstri Saýat Myńbaev baıandaǵan bolatyn.
«Qazirgi tańda Qarashyǵanaq jobasy ıgerýdiń ekinshi kezeńinde tur. Ken ornyn ıgerý jobasynyń kólemi jyl saıyn shamamen 11 mln. tonna suıyq kómirsýtek jáne 14-15 mlrd. tekshemetr gaz óndirýmen sıpattalady. Jobany iske asyrýdan bastap 2012 jyldyń qańtaryna deıin Qarashyǵanaqtan barlyǵy 114 mln. tonna suıytylǵan kómirsýtek jáne shamamen 136 mlrd. tekshemetr gaz óndirildi. Budan bólek, joba júzege asqannan bastap ónim bóligine shamamen 38 mlrd. dollar tústi, odan merdigerge 17,3 mlrd. dollar ınvestıtsııalyq salym qaıtaryldy. Jobadan Qazaqstannyń kórgen paıdasy 13,3 mlrd. teńge bolsa, merdiger 7,5 mlrd. dollarǵa ıe bolǵan», - deıdi mınıstr Saýat Myńbaev. Onyń aıtýynsha, búginge deıin Qarashyǵanaqtan alynǵan ónim shıkizat ken ornynyń jalpy eseptelgen geologııalyq qorynyń shamamen 10 paıyzyn ǵana quraıdy eken. Sondyqtan da Qarashyǵanaqtyń Qazaqstan úshin mańyzy zor. Al kelissózderge keletin bolsaq, Úkimet sońǵy eki jarym jyl boıy Qarashyǵanaq konsortsıýmymen birqatar daýly máseleler boıynsha kelissózder júrgizdi. Nátıjesinde 2011 jyldyń 14 jeltoqsanynda Qazaqstan men merdiger kompanııalar arasynda daýly máselelerdi retteý týraly kelisim jasaldy. Kelisimge sáıkes daýly máselelerdi retteý esebinen merdiger kompanııa Qazaqstanǵa jobadaǵy úlestiń 5 paıyzyn beredi. Budan bólek taǵy 5 paıyzyn 1 mlrd. dollarǵa satatyn bolady. Sondaı-aq, Qazaqstan tarapy Qarashyǵanaqtyń iri ınvestıtsııalyq jobalary boıynsha shyǵyndaryn baqylaý tetigine de ıelengen. Bul quny 500 mln. dollardan asatyn iri ınvestıtsııalyq jobalar úshin qoldanylatyn bolady. «Qazirgi sátte taraptar negizinen kelisimniń keıinge qaldyrylǵan birqatar sharttaryn iske asyrýmen shuǵyldanýda. Bul jumys bıyl 30 maýsymǵa deıin aıaqtalýy tıis. Taraptar keıinge qaldyrǵan sharttardyń barlyǵyn ortaq kelisimmen oryndaǵan jaǵdaıda retteý týraly kelisim kúshine enetin bolady. Eger, munaı baǵasy barreline búgin boljanyp otyrǵan 85 dollardy quraıtyn bolsa, 2012-2017 jyldar aralyǵynda «QazMunaıGaz» kompanııasy aqsha aǵyny túrinde Qarashyǵanaqtan 3,3-5 mlrd. dollarǵa deıin qosymsha tabys alatyn bolady. Al, munaı baǵasynyń barreli osy kúngi 110 dollar shamasynda saqtalatyn bolsa, sáıkesinshe «QazMunaıGazdyń» ıelenetin tabysy da aıtarlyq arta túsedi», - dedi Munaı jáne gaz mınıstri Saýat Myńbaev.
Osyǵan oraı, qazirgi tańda Parlament Senatynda talqylanyp jatqan bıýdjet jobasynda «Qarashyǵanaq Petroleým Opereıtıng B.V» konsortsıýmynan 10 paıyzdyq qatysý úlesin satyp alýǵa 300 mlrd. teńge bóletini kózdelgen bolatyn. Sondyqtan da, Qazaqstan úshin Teńiz jáne Qarashyǵanaq ken ornyn ıgerý jobalary erekshe mańyzdy jobalar bolyp tabylady.
Al jalpy eldiń ishki naryǵyn munaımen jáne onyń ónimderimen qamtamasyz etý máselelerine keletin bolsaq, bunda birqatar naqty baǵyttar aıqyndalǵan. Munaı baǵytyndaǵy málimetterge súıenetin bolsaq, byltyrǵy jyly elimizde munaı óndirýdiń kólemi 81 mln. tonnany, al munaı ımporty 7,1 mln. tonnany qurady. Bul rette otandyq munaı óńdeý zaýyttaryna barlyǵyn qosqanda 15 mln. tonna munaı jetkizildi. Onyń ishinde 13,7 mln. tonna qazaqstandyq munaı zaýyttaryna jetkizilse, 1,3 mln. tonna shaǵyn zaýyttarǵa jóneltilgen. Mınıstrdiń aıtýynsha, byltyrǵy jyly qazaqstandyq munaı eksportynyń kólemi 71 mln. tonnany qurady. Málimetterge qaraǵanda, eksport baǵyttary boıynsha Atyraý - Samara - 15427,4 myń tonna (100,6 paıyz) Orynbor GÓZ-i (kondensat) - 1211,296 myń tonna (60,3 paıyz), KQK - 28085,709 myń tonna (98,6 paıyz), Atasý - Alashańqaı - 10694,139 myń tonna (105,9 paıyz), Aqtaý teńiz porty arqyly - 7982,702 myń tonna (84,1 paıyz); temir jol arqyly -7655,941 myń tonna (127 paıyz) tasymaldanǵan.
Al ımport mólsheri 7 mln. tonnadan asty. Bul eldiń ishki naryǵy suranysynyń jartysynan astamdy qurap otyr. ıAǵnı birqatar sarapshylar benzın baǵasynyń ósýin osyndaı munaı ımportynan kóretini jasyryn emes. «Byltyr Reseı munaıy Pavlodar jáne ishinara Shymkent munaı óńdeý zaýyttaryna jetkizilip turdy. Jalpy alǵanda elimizde ishki tutynýdyń jartysyna jýyǵy munaı ımportynyń esebinen bolyp tabylady. Bundaı jaǵdaı belgili bir táýeldilikke ákep soǵýy da ábden múmkin ekenin joqqa shyǵarýǵa da bolmaıdy. Al táýeldilikten qutylýǵa jáne bizdiń munaı óńdeý zaýyttaryn otandyq ónimmen qamtamasyz etýge bola ma? Mundaı múmkindik ishinara Qazaqstan-Qytaı qubyryn salǵan ýaqytta paıda boldy. Degenmen munaı ımportynan qutylý máselesin naqty baǵalaý qajet etiledi. Óıtkeni, Pavlodar zaýyty bastapqyda Batys Sibir munaıyna jobalanǵan jáne otandyq munaıdy paıdalaný barysynda tehnologııalyq sıpattaǵy máseleler oryn alyp otyr. Tapshylyqtaǵy ashyq-tústi munaı ónimderiniń shyǵarýy azaıyp tur», - deıdi Saýat Myńbaev. Budan bólek, mınıstrdiń aıtýynsha, otandyq munaıdy óńdeıtin zaýyttarǵa qaraı qubyrlar arqyly tasymaldaý jáne temirjol arqyly jetkizý shyǵyny zor bolyp tabylady. Eń bastysy respýblıkalyq bıýdjetten yqtımal shyǵystar edáýir somany quraıdy. «Іshki naryqqa baratyn jetkizilimge qaraǵanda eksporttyq jetkizilimge joǵary salyq salynady. Eger biz eksportymyzdy 7 mln. tonnaǵa azaıtyp, osy 7 mln. tonnany ishki naryqqa qaıta baǵyttasaq, onda bizdiń bıýdjetke jylyna 1,8 mlrd dollar kem túsim túsetin edi. Al Reseı 7 mln. tonna munaıdy Qazaqstanǵa jetkizý barysynda odan da kóp joǵaltady. Sebebi olardyń eksporttyq baj salyǵy bizge qaraǵanda joǵarylaý. Osyǵan oraı byltyrlary Reseı Qazaqstanǵa bajsyz munaı jetkizýdi dereý toqtatýǵa kóndirgisi keldi. Alaıda, kelissózder nátıjesinde osyndaı jetkizilimder 2014 jylǵa deıin saqtalatyn bolyp ýaǵdalastyq. 2014 jyldan keıin almasý operatsııalary júzege asyrylatyn bolady. Bul rette biz munaıdy Omby-Pavlodar qubyry arqyly alatyn bolamyz, al Qazaqstannyń dál osyndaı mólsherdegi kólemi Atyraý-Samara qubyry arqyly jetkiziledi», - deıdi S. Myńbaev.
Mınıstrdiń aıtýynsha, Qazaqstan Reseımen munaı almaspaı, tek satyp alyp otyrǵan jaǵdaıda kórshi eldiń ustanǵan baǵasyna esh áser ete almaımyz. «Qaıtkende de biz alyp otyrǵan Reseı munaıynyń baǵasy brend baǵasynan eki esege arzan. Al bunyń ózi Qazaqstanda tutynatyn munaıdyń teń jartysyna jýyq bolyp tabylady. Jalpy budan shyǵatyn qorytyndy bıýdjetten eleýli shyǵyn shyǵarmaı, biz erikti túrde munaı ónimderine baǵany tómendete almaımyz», - deıdi mınıstr.
Jalpy munaı ımportynan qutylýdyń taǵy bir joly - bul otandyq munaı óńdeý zaýyttaryn jańǵyrtý. Bundaı shara qazirgi tańda qolǵa alynyp jatqany belgili. «Keleshek týrasynda aıtatyn bolsaq, ishi naryqta baǵany turaqty ustaý úshin elimizdegi úsh zaýyt ta qaıta jańǵyrtýdan ótetin bolady. Búgingi kúni Atyraý zaýytynda bul jumys bastalyp ketti. Ol 2014 jyldyń ortasyna taman bitýi tıis. Al Shymkent zaýytynyń memlekettik saraptamasy alyndy, jumys bastalsa 2015 jyly qaıta jańǵyrady. Pavlodar zaýytynyń tehnıkalyq ekonomıkalyq negizdemesi de bitti, ondaǵy jańǵyrtý jumysy 2016 jylǵa qaraı aıaqtalmaq», - dedi S. Myńbaev. Onyń aıtýynsha, jospar boıynsha atalǵan úsh zaýyttyń óndirý qýatyn arttyrý jáne eýro-4, eýro-5 standarttaryna saı ónimder shyǵarý kózdeledi. «Mınıstrliktiń bolashaq baǵytqa qatysty ustanymy aıqyndalǵan. Eger ishki naryqty eskeretin bolsaq, Shymkent zaýytyn qaıta jańǵyrtýdan keıin onyń qýatyn búgingi 6 mln. tonnadan qosymsha 6 mln. tonnaǵa deıin ónim óndirýge kóterýge múmkindik barshylyq. Jalpy Keńes Odaǵy kezinde osy zaýyttyń qýaty dál 12 mln. tonnaǵa josparlanǵan bolatyn. Sondyqtan da, Shymkent zaýytynyń qýatyn arttyrý oń sheshim bolýy múmkin dep oılaımyz», - dedi Saýat Myńbaev. Sonymen qatar, vedomstvo basshysy Premer-Mınıstrdiń tórtinshi zaýyt salýǵa qatysty tapsyrmasy bar ekenin aıta kele, onyń ornalasatyn jeri áli belgisiz bolyp otyrǵanyn atap ótti. «Jańa zaýyt negizinen Qashaǵan munaıyna baılanysty bolatyny belgili. Jalpy qısynǵa salsaq, bul zaýyt Qazaqstannyń ortalyǵynda bolýy da kerek shyǵar. Alaıda bunyń naqty sheshimi áli qabyldanǵan emes», - dedi ol. Jalpy jıyn barysynda munaı saıasatyna qatysty ustanǵan baǵytty depýtattyq korpýs ta quptaıtyndyqtaryn bildirdi.
