Búırek jetispeýshiligi jastar arasynda da kóbeıip tur – Bolatbek Baımahanov
Elimizde búırek jetispeýshiligi zardabyn tartyp júrgen naýqastar az emes. Olardyń qatarynda egde jáne orta jastaǵy azamattar, jastar da kezdesedi. Dárigerler tarapynan olarǵa qajetti otalar jasalyp, saýyǵyp ketýine úles qosady. Osyndaı otanyń birin A.Syzǵanov atyndaǵy Ulttyq ǵylymı hırýrgııa ortalyǵynyń basqarma tóraǵasy, medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, joǵary sanatty dáriger Bolatbek Baımahanov Qyzylorda oblystyq kópbeıindi aýrýhanasynda jasady. Kazinform tilshisi belgili dárigermen suhbattasty.
– Bolatbek Bımendiuly, elimizde búırek jáne baýyr transplantatsııasyna baılanysty kúrdeli otalar jasaýǵa mán berilip keledi. Oǵan óz mamandarymyz qanshalyqty daıyn?
– Elimizde 2011 jyldan beri búırek jáne baýyr transplantatsııasy keń aýqymda júrgizilýde. Búginge deıin 1 000-ǵa tarta ota jasaldy. Onyń 700-i búırekke qatysty bolsa, qalǵanyn baýyr transplantatsııasy quraıdy.
Jalpy, elimizde 10 myńnan astam adam búırek jetispeýshiligi aýrýynyń zardabyn tartyp júr. Olardyń arasynda jastardyń da sany az emes. Aýrýdy boldyrmaýdyń joly – skırıng arqyly búırek aýrýyn erte anyqtaý.
Bul – óte kúrdeli is, oǵan árbir dáriger úlken jaýapkershilikpen qaraıdy. Tájirıbesi joǵary bolýy eskeriledi. Biz oblystyq kópbeıindi aýrýhana dárigerleriniń usynysyn qabyl aldyq. Aýrýhana oǵan qajetti medıtsınalyq qural-jabdyqtarmen qamtamasyz etilgen. Ota tórt saǵattan astam ýaqytqa sozyldy. Jalpy, bul óte jiti nazarda boldy. Barlyǵy aldyn ala zertteldi.
Naýqas úsh jyldan beri jasandy búırek apparatyna táýeldi bolyp kelgen. Endi onyń burynǵydaı tolyqqandy ómirge oralýyna, dıalız ortalyǵynan táýelsizdigine jol ashyldy. Sátti ota naýqasty ýaqyt pen tamaqtanýǵa baılanysty shekteýlerden bosatty. Endi onyń belsendi ómir saltyn ustanýyna bolady. Naýqasqa 36 jastaǵy týysqan aǵasy donor bolýǵa kelisimin bergen.
– Búırek jetispeýshiligi aýrýynyń týyndaýyna qandaı jaǵdaılar sebep bolady?
– Kóptegen elde oǵan basty sebep retinde qant aýrýy aıtylady. Ol bizdiń elimizde qan qysymy, gıpertonııalyq aýrýlar boıynsha jıi kórinis berip otyr. Keıbir azamattar oǵan qatysty der kezinde em almaı jatady. Sonyń saldarynan búırek jetispeýshiligi aýrýlaryna ushyraıdy.
– Naýqastar ota jasaýǵa deıin zerttele me? Oǵan baılanysty qandaı talaptar bar?
– Em alýshy oblystyq densaýlyq saqtaý basqarmasy janyndaǵy retsıpıent pen donor arasyndaǵy genetıkalyq baılanysty rastaıtyn etıkalyq komıssııadan ótken. Komıssııa quramyna zańgerler men quqyq qorǵaý organdarynyń ókilderi kirdi.
– Dúnıejúzinde mundaı otalar negizinen qaıtys bolǵan azamattardyń donorlyǵymen jasalatynyn bilemiz. Bul boıynsha bizdiń elimizde kórsetkish qandaı?
– Onyńyz ras, dúnıejúzilik statıstıkaǵa súıensek, mundaı otanyń 80 paıyzǵa jýyǵy qaıtys bolǵan azamattardyń donorlyǵymen jasalady. Al bizdiń elimizde basym bóliginde naýqastarǵa jaqyn týystary donor bolýymen erekshelenedi. Osyǵan oraı tıisti zańdylyqtarǵa ózgerister engizip jatyrmyz. Árıne, naýqastardyń jaǵdaıy tez ota jasaýdy qajet etedi. Transplantatsııa tásili aǵza óziniń fýnktsııasyn túgel joǵaltqan jáne basqa emdeý sharasy joq kezde qoldanylady. Jalpy dıalız ýaqytsha adamnyń ómirin sozýǵa múmkindik beredi.
Joǵaryda aıtqanymdaı, elimizde kóbinese búırek tiri donordan alynyp jatady. Sosyn ony otaǵa daıyndaý qajet. Daıyndalǵannan keıin aýrýǵa sol búırek qondyrylýy kerek. Jumys barysynda eki brıgada jumys isteıdi.
– Týysqanyna búıregin bergen donordyń densaýlyq jaǵdaıy baqylana ma?
– Árıne, tiri donordyń densaýlyǵyna erteń eshqandaı zııan kelmeýi eskeriledi. Sondyqtan aldyn ala barlyǵy zertteledi. Donorlyqqa nıet bildirgen azamattyń naýqas bolmaýy eskeriledi. Otadan keıin ózin jaqsy sezinýi tıis.
Jalpy, donorlyqqa nıet bildirgen azamattardyń 50 paıyzy ǵana talapqa saı kelýi qajet. Kóp jaǵdaıda oǵan qany, aǵzasy kelmeı jatatyn sáti bar. Keıbirinde óziniń naýqasy bar ekeni anyqtalady. Sondyqtan bul – óte kúrdeli protsess. Otanyń óziniń jaýapkershiligi úlken. Óıtkeni, saý adamnyń da densaýlyǵyna jaýapty ekenińdi umytýǵa bolmaıdy.
Búgingi hırýrgııada donorlyq búırekti sátti transplantatsııalaý sozylmaly búırek jetkiliksizdigi bar naýqastardyń ómir súrý sapasyn qalpyna keltirip, olardyń tolyq medıtsınalyq jáne áleýmettik ońalýyn qamtamasyz etedi. Aýrýdyń damýyn boldyrmaýdyń joly – skrınıng arqyly búırek aýrýyn erte anyqtaý. Qazirgi ýaqytta Qyzylorda oblysynda 85 transplantatsııalanǵan naýqas bar. Onyń 82-si týysqan donordan.
Búırek jetispeýshiligi negizinde der kezinde em almaý saldarynan týyndaıdy. Keıingi jyldarda naýqastardyń arasynda jastardyń úles salmaǵy artyp baratyny alańdatady.
– Ózińizdiń basshylyǵyńyzben Qyzylorda oblysynda búırek jetispeýshiligine baılanysty alǵashqy ota jasalyp otyr. Oǵan aldaǵy ýaqytta jergilikti dárigerlerdiń tájirıbesi jete me?
– Mundaı otamen aınalysyp júrgenime biraz jyldyń júzi boldy. Aıtyp ótkenimdeı, myńǵa jýyq naýqasqa kúrdeli ota jasap, tájirıbe jınaqtadym. Bul jerde eń basty talap – dárigerdiń tájirıbesiniń joǵary bolýy. Óıtkeni, seniń qolyńda adam taǵdyry tur. Otadan keıin jaqsy nátıjege qol jetkizýiń tıis. Naýqastyń ómir súrý deńgeıi de saǵan baılanysty.
Biz oblystyq aýrýhana dárigerleri daıyn bolǵandyqtan otany arnaıy kelip jasaýǵa sheshim qabyldadyq. Jalpy, ota jasaý ártúrli jaǵdaıda ótedi. Búgingi otamyz tórt saǵattan astam ýaqytqa sozyldy. Jumys barysynda tiri donordan búırek alynyp, ony daıyndaǵannan keıin naýqasqa salý otasy júrgizildi.
– Áńgimeńizge raqmet.