BUU qansha qaqtyǵystyń aldyn alǵanyn eshkim eseptegen joq — QSZI dırektory
ASTANA. KAZINFORM — BUU qazirgi formatta saqtala ma, uıymnyń álemdegi róli qandaı jáne qandaı reformalar qajet? Bul saýalǵa Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń (QSZI) dırektory Erkin Tuqymov Jibek Joly telearnasynyń «Ýáde» baǵdarlamasyna bergen suhbatta jaýap berdi.
BUU-ǵa (Birikke ulttar uıymy) reformalar qajet pe?
Erkin Tuqymovtyń aıtýynsha, búginde BUU-ny reformalaý týraly usynystar jıi kóteriledi, biraq uıymnyń qajettiligine eshkim kúmán keltirmeıdi.
— BUU-nyń qaýipsizdik keńesinde Úndistan, Brazılııa, Túrkııa sııaqty elder joq. Men olar mindetti túrde kirýi kerek dep otyrǵan joqpyn, biraq bul jerde suraq kóp. BUU-da ýaqyt óte kele kez kelgen uıym sııaqty bıýrokratııalanyp, ózin-ózi qamtamasyz etýge beıimdeledi. Qazir qurylymy tym bıýrokratııalanǵan, — dedi E. Tuqymov suhbat barysynda.
Sarapshy BUU-ǵa qatysty yqtımal reformalarynyń biri retinde onyń shtab-páterin neǵurlym beıtarap elge kóshirý dep sanaıdy.
— Nege áli kúnge deıin BUU-nyń shtab-páteri Nıý-Iorkte ornalasqan? Múmkin, ony beıtarap elge, mysaly, Qazaqstanǵa kóshirý kerek shyǵar. Meniń oıymsha, bul bizdiń elge úlken ózgeris ákeledi, — dep pikir bildirdi saıası ınstıtýt basshysy.
Telejúrgizýshi Qazaqstan mundaı jaýapkershilikti qabyldaýǵa daıyn ba dep suraǵanda, spıker:
— Meniń oıymsha, biz bul mindetti oryndaı alamyz. Oǵan qajetti resýrstar jetkilikti. Sebebi bul qadam elimizdiń qaýipsizdigine, ımıdjine jáne ekonomıkasyna úlken paıda ákeledi. Biz Eýrazııanyń dál ortasynda, tipti álemniń ortalyǵynda ornalasqan elmiz. Nege shtab-páter dál osy jerde bolmasqa? — dep jaýap berdi E. Tuqymov.
Onyń aıtýynsha, bul másele tek Qazaqstanǵa ǵana qatysty emes, sonymen qatar BUU jumysyna jańa jaǵdaı jasaýǵa baǵyttalǵan.
— Men bul usynysty BUU-ny jańǵyrtý turǵysynan aıtyp otyrmyn. Sebebi Qazaqstan sekildi beıtarap elde ornalasqan jaǵdaıda, uıymnyń jumys isteý jaǵdaıy múlde ózgeshe bolar edi. Bul tek Qazaqstan úshin emes, BUU-nyń ózine de tıimdi bolar edi. Degenmen bul usynysty bir ǵana nusqa retinde qarastyrǵan jón, — dep túsindirdi ol.
Sondaı-aq sarapshy Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Almatyda BUU-nyń óńirlik habyn qurý týraly bastama kótergenin eske saldy.
— Prezıdent Almatyda BUU habyn qurý bastamasyn usyndy. Bul bastama qazir júzege asyrylyp jatyr, oǵan Ortalyq Azııanyń barlyq eli, tipti Aýǵanstan da kiredi. Bul — aýqymdy bastama jáne qazirdiń ózinde BUU júıesiniń óńirlik ortalyqtarynyń birine aınalýdamyz, — dep atap ótti Erkin Tuqymov.
Odan bólek, sarapshy BUU-nyń soǵystardyń aldyn alýdaǵy róline toqtaldy.
Suhbat barysynda telejúrgizýshi ótken jyly álemde 28 qarýly qaqtyǵystyń tirkelgenin, onyń 25-i áli kúnge deıin shıelenisip jatqany týraly statıstıka keltirdi.
— Adamzat tarıhy — soǵystar tarıhy. BUU qurylǵaly beri onyń jarǵysynda soǵystardyń aldyn alý eń basty maqsat retinde kórsetilgen. 80 jyl ishinde uıym álemdik aýqymdaǵy soǵystardyń aldyn alý mindetin oryndady, — dep atap ótti QSZI dırektory.
Erkin Tuqymovtyń aıtýynsha, 1945 jyldan beri álemde shamamen 250 qarýly qaqtyǵys mıllıondaǵan adamnyń ómirin jalmady.
— Alaıda BUU qansha qaqtyǵystyń aldyn aldy, eger bul uıym bolmasa, álem qandaı bolar edi, ony eshkim eseptegen joq. Meniń oıymsha, uıym bolmaǵan jaǵdaıda álem múlde basqasha bolar edi. BUU qansha jerden synaǵanymen, meniń oıymsha, synnyń kóbisi oryndy. Óıtkeni sońǵy 80 jylda álem ózgerdi, al BUU qurylymy qazirgi kúshterdiń tepe-teńdigine tolyq sáıkes kele bermeıdi, — dedi sarapshy.
Onyń pikirinshe, BUU-ny tek saqtap qalý ǵana emes, ony jańǵyrtý da mańyzdy. Bul uıymnyń XXI ǵasyrdaǵy jahandyq qaýipsizdik salasyndaǵy tıimdi quraly bolyp qalýyn qamtamasyz etedi.
Buǵan deıin Erkin Tuqymov NATO-nyń tutastyǵyna qatysty pikir bildirgen edi.