Býrabaıdyń týrıstik áleýetin tolyq paıdalanýǵa ne kedergi
KÓKShETAÝ. KAZINFORM – Býrabaı – Qazaqstannyń injý-marjany jáne bir artyqshylyǵy bar – elordaǵa jaqyn ornalasqan. Áttegen-aıy, onda ınfraqurylym salý jumysy óte baıaý júrip jatyr. Sol sebepti, jergilikti demalys oryndaryndaǵy ekologııalyq ahýal kóńil kónshitpeıdi. Týrızmdi damytý máseleleri jónindegi keńeste Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev osy olqylyqty synǵa alǵan edi. On jyldan astam ýaqyt buryn qolǵa alynǵan Şýche-Býrabaı kýrorttyq aımaǵyn damytý jospary tolyq júzege asyrylmaǵanyn qadap aıtty. Agenttik tilshisi bul jospardyń sozbalańǵa salyný sebepterine úńilip kórdi...
«Kóleńkeli bıznestiń» kóleńkesi
Şýche – Býrabaı kýrortty aımaǵy ornalasqan Aqmola oblysynda 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha týrızmniń úlesi 0,4 paıyz boldy. Bul – kórikti de kýrortty óńir úshin óte tómen kórsetkish, árıne. Oblystyq týrızm basqarmasynyń málimetinshe, buǵan basty eki sebep bar.
Onyń biri – statıstıka organdarynyń týrızm salasyna tartylǵan obektilerdi tolyq qamtymaýy. Naqtyraq aıtqanda, oıyn-saýyq, jolaýshylar tasymaly, qoǵamdyq tamaqtaný qyzmetteri, azyq-túlik jáne basqa da taýarlardy satý sııaqty kóptegen baǵyttar, ásirese kýrorttyq oryndarmen baılanysty. Al esepke alý tek eki ekonomıkalyq qyzmet túriniń jalpy jikteýishi boıynsha júrgiziledi: ornalastyrý oryndarynda turý jáne tamaqtaný. Qalǵan salalar esepke alynbaıdy, degenmen olardyń áleýeti mol.
Ekinshisi – kóleńkeli aınalym nemese kásipkerlerdiń eldiń basqa aımaqtarynda tirkelýi. Kýrorttyq oryndardaǵy páterlerdiń 90 paıyzy zańsyz jalǵa berilip keledi. Kóptegen turǵyn úı ıeleri salyqtan jaltarý úshin úı jáne páter qunyn tómendetedi. Qyzmet kórsetý salasynda da osyndaı jaǵdaı. Árbir úshinshi adam zańsyz jumys isteıdi. Aıta berse, mundaı faktor kóp. Bul baǵytta jergilikti ákimdikter ýákiletti organdarmen birlesip, jumysty jandandyrýy jáne týrızm salasynyń árbir segmentin maqsatty túrde pysyqtaýy qajet.
Investıtsııa tartýǵa ilkimdi ister qajet
Şýche-Býrabaı kýrortty aımaǵyna ınvestıtsııalardy tartý – kún tártibinde turǵan másele. Osy rette oblystyq týrızm basqarmasy týrızmdi damytý áleýeti bar 11 óńirge basa nazar aýdarylǵan dekompozıtsııany ázirledi.
Bıylǵy 5 aıdyń qorytyndysy boıynsha negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııa kólemi – 2 mlrd teńge. Bul – ótken jyldyń tıisti kezeńine qaraǵanda 6 ese tómen (2023 jylǵy qańtar-mamyrda – 12,6 mlrd teńge). Jalpy, bıyl ınvestıtsııalyq jobalardyń qalyptasqan pýly boıynsha ınvestorlar jalpy quny 8 mlrd teńgeden asatyn ártúrli sanattaǵy 17 ornalastyrý obektisin salýǵa tıis.
Investor tartýdyń mańyzdylyǵyna qaramastan, kóptegen aýdanda bos jer ýchaskeleri týraly tolyq karta joq. Qolda bar kartalar eski jáne keıde senimsiz. Kóbinese jer ýchaskeleri eldi mekenderdiń bas josparyna engizilmeıdi. Al ol jerler ınvestorlardy qyzyqtyrmaıdy. Búgingi tańda ákimdik úshin jer ýchaskelerin bólýdiń jalǵyz zańdy nusqasy – aýktsıon. Bul rásim áleýetti ınvestorlarmen jumysty qıyndatady, óıtkeni ákimdikterdiń ınvestorlar aldynda jer ýchaskesin berý jónindegi mindettemelerine kepildik berilmeıdi.
Týrızmniń bir máselesi – jol qatynasy
Týrıster demalatyn jerlerge áýe jáne temirjol tasymalynyń bolmaýy, demalys maýsymynda jol qatynasynyń qıyndyq týǵyzýy – týrızmniń damýyn tejep otyrǵan máselelerdiń biri. Memleket basshysy týrızmdi damytý jónindegi keńeste Úkimet pen jergilikti ákimdikke «Býrabaı» kýrortynyń aýmaǵynda ornalasqan «Aqbýra», Jókeı kóli, Qatarkól, Tekekól jáne basqa da jańa týrıstik aımaqtardy damytý, Býrabaı aımaǵyna Astana, Qaraǵandy, Pavlodar, Óskemen qalalarynan jedel qatynaıtyn poıyzdardy iske qosý, Prezıdent Іs basqarmasy ázirlep jatqan «Burabay Travel» biryńǵaı tsıfrlyq platformasynda mańaıdaǵy týrıstik aımaqtardy túgel qamtý mindetterin júktegen edi.
Týrızm basqarmasynan túsindirgendeı, sońǵy 5 jylda Býrabaı jáne Zerendi kýrorttyq aımaqtary boıynsha 200 km-den astam jol (148 km) salynǵan jáne rekonstrýktsııalanǵan. Bıyl oblystyq bıýdjetten týrıstik aýmaqtardyń kólik-kommýnıkatsııalyq ınfraqurylymynyń 6 jobasyn iske asyrýǵa 6 mlrd teńgeden astam qarajat bólinipti:
- «Şýche-Stepnıak-Ýálıhanov» avtomobıl jolyn kúrdeli jóndeý
- Býrabaı kentiniń (II kezek) jol jelisin salý jáne damytýdy rekonstrýktsııalaý
- Oblystyq mańyzy bar «Şýche-Zerendi-Vedenovka» avtomobıl jolyn ortasha jóndeý
- Býrabaı aýdanyndaǵy «Şýche-Nıkolaevka» avtomobıl jolyn kúrdeli jóndeý
- Býrabaı aýdanynyń «Býrabaı-Qatarkól» avtomobıl jolyn kúrdeli jóndeý
- Býrabaı aýdany Qatarkól aýylynyń Lenın kóshesindegi trotýardy ortasha jóndeý.
Avtomobıl joldarynan basqa týrıster temirjol kóligi men áýe tasymalyn belsendi paıdalanady. Temirjol kóligi jelisi boıynsha 2018 jyldan bastap «Býrabaı» kýrortyna 14 reıs qatynaıdy, 2023 jyly 2,8 myń jolaýshy júrgen. Bıyl týrıster jıi kóteretin máselelerdiń biri – Astana qalasynan Şýche qalasyndaǵy «Býrabaı» stantsııasyna deıin jedel elektr poıyzyn iske qosý máselesi sheshildi áıteýir. 14 maýsymnan bastap aptasyna 5 ret júre bastady, jol júrý ýaqyty – 2,5 saǵat, bıletterdiń quny – 2271-2943 teńge.
«Býrabaı» kýrorty elimizdegi týrızmdi damytýdyń úsh ortalyǵynyń biri bolyp belgilendi. Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha «Qazaqstan temir joly» Qaraǵandy, Pavlodar, Óskemen qalalarynan Býrabaıǵa ekspress-poıyzdardy iske qosý máselesin qosymsha pysyqtaıdy.
Bul sharalar basqa aımaqtardan ishki týrıster aǵynyn arttyrýy kerek. Al Şýche qalasyndaǵy temirjol vokzaly sheteldik jáne ishki týrısterdi qabyldaýǵa laıyq deýge kelmeıdi. Sol sebepti, ony qaıta qurý jáne aýmaǵy men oǵan kiretin joldardy abattandyrý máselesi ótkir tur.
Áýejaıǵa kelsek, nysan 2018 jyly qaıta quryldy. Qazir ol bir ýaqytta 8 áýe kemesin qabyldaı alady, jolaýshylar termınalynyń ótkizý qabileti – saǵatyna 200 jolaýshy. Almaty (aptasyna 3 ret), Shymkent (aptasyna 2 ret) jáne Aqtaý qalasy (aptasyna 2 ret) arasynda reıster oryndalady. Barlyq reısterdiń júktemesi – 63-85 paıyz. Bıylǵy 17 maýsymnan bastap Kókshetaý qalasynyń áýejaıy men SCAT avıakompanııasy arasynda ushaqtardyń borttaryn Shymkent jáne Almaty qalasy baǵytynda 150 orynǵa deıin ulǵaıtý týraly ýaǵdalastyqqa qol jetkizildi. Osyǵan qaramastan, áýejaıdyń júktemesi – nebári 2 paıyz. Býrabaıdyń kýrortty aımaq ekenin eskersek, júktemeni jyl boıyna týrıster aǵylyp jatýy arqyly ǵana arttyrýǵa bolatyny túsinikti. Bul úshin qosymsha sýbsıdııalanatyn reıster qajet. Qoldaǵy málimet boıynsha, qazir Kólik jáne kommýnıkatsııa mınıstrligi Kókshetaý – Qyzylorda, Kókshetaý – Aqtóbe sýbsıdııalanatyn reısteri máselesin qarastyryp jatyr.
Injenerlik ınfraqurylym jańartý men jóndeýdi qajet etedi
Kez kelgen kýrortty aımaq úshin ınjenerlik ınfraqurylymnyń zaman talabyna saı bolýy mańyzdy. Bul elimiz boıynsha týrısterdi kóp qabyldaıtyn Shýche-Býrabaı kýrortyna da qatysty. Býrabaıdyń ınjenerlik ınfraqurylymy kóptiń kóńilinen shyǵa bermeıdi.
«Jergilikti bılik mańyzdy ınfraqurylymdyq jobalardyń oryndalýyn sozbalańǵa salyp otyr. Mysaly, Şýche-Býrabaı kýrorttyq aımaǵyn damytý jospary tolyq júzege asyrylǵan joq. Bul qujat sonaý 2012 jyly qabyldanǵan. Jospar boıynsha 126 mıllıard teńge bólinýge tıis edi. Іs júzinde 35 mıllıard teńge berilgen. Bul — kózdelgen qarjynyń nebári 28 paıyzy. On jyldan astam ýaqyt ótti. Biraq demalys ornynda tazartý qondyrǵylary ornatylǵan joq. Sý jelileri men jylý kózderiniń qurylysy da tolyq bitpegen», - degen edi Prezıdent keńeste.
Týrızm basqarmasynan atap ótkendeı, osy jyly Býrabaı kýrortynyń ınjenerlik ınfraqurylymyn qamtamasyz etý úshin 3 jobaǵa 1,1 mlrd teńge ǵana bólinipti.
Iá, kýrort ınfraqurylymdyq problemalarǵa batyp otyr. Energııa tasymaldaýshylardyń jumysy turaqsyz. Býrabaı kenti sýdan tarshylyq kóredi, ásirese jazǵy maýsymnyń shyńynda másele asa ózekti. Kárizdiń joqtyǵy da – sheshimin kútken máseleniń biri. Aıta ketsek, jaqynda Sarybulaq kenti aýmaǵynda elektr jelisindegi aqaýǵa baılanysty bıznes nysandary qıyndyq kórgen. Osy máselelerdi sheshý úshin Aqmola oblysy týrızm basqarmasy men QR Prezıdenti Іs Basqarmasy, aýdan ákimdigi birlesip, Býrabaı kýrortynyń 2029 jylǵa deıingi damý josparynyń jobasyn ázirleýdi qolǵa almaqshy. Buǵan kýrorttyń tolyqqandy jumysyn qamtamasyz etýge múmkindik beretin ınfraqurylymdyq jobalar kiredi.
«Memleket basshysy atap ótken Qatarkól, Tekekól, Júkeı kólderinde týrızmdi damytý núkteleri de osy jospardy jasaǵan kezde eskeriletin bolady. Biz ákimdiktermen jáne týrıstik qoǵamdastyqpen birlesip osy oryndarǵa qajetti ınfraqurylymdyq jobalardy pysyqtaımyz. Energetıka jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq basqarmasy Býrabaı aýdanynyń ákimdigimen birlesip, kýrorttyń ınjenerlik ınfraqurylymynyń qamtamasyz etilýine tekserý júrgizedi. Kýrorttyń jumys isteýi úshin qajetti aıaqtalmaǵan jobalardy qarjylandyrý jalǵastyrylý kózdelgen», - dep túsindirdi vedomstvodan.
Aıtýynsha, Qatarkól men Júkeı kólderinde týrızmdi damytýdyń perspektıvaly, laıyqty týrıstik nysandary bar. Biraq bul jerde problema da joq emes, ıaǵnı jer telimderiniń joqtyǵynan áleýetti ınvestorlardy tartý qıyn bolyp otyr. Sol sebepti, Býrabaı jáne Birjan sal aýdandarynyń ákimdikteri osy lokatsııalarda paıdalanylmaı jatqan jer telimderin qaıtarý jumystaryn shıratýy qajet.
Al týrıster tabıǵattyń sulýlyǵyn emes, qoqysty «tamashalap» júr
Jalpy 2023 jyly kýrortty aımaqqa barlyǵy shamamen 1,3 mıllıonnan astam týrıst keldi. Qyzmet kólemi 21 paıyzǵa ósip, 21,1 mıllıard teńgege jetti. Týrızm basqarmasynyń deregi boıynsha, 2024 jyly 1 mıllıon 300 myń týrıst keletini boljanyp otyr.
Býrabaıǵa keletin týrıster sanynyń artýyna baılanysty qoqys máselesi qıyndaı túsken. Týrıster kórikti jerlerdi tamashalaýdyń ornyna, ár qadam saıyn shashylǵan qoqysty sýretke túsirip álek. Buǵan árıne, kýrortty aımaqtaǵy qoqys jáshikteriniń azdyǵy men sanıtarlyq tazalyq boıynsha jumystardaǵy sylbyrlyq sebep bolyp otyrǵany jaıy bar. Sonymen birge, ásirese, ishki týrısterdiń demalý mádenıetiniń azdyǵyn da joq shyǵara almaısyń.
Degenmen, osy máseleni sheshý úshin bıyl Býrabaı kýrortyn abattandyrýǵa jáne sanıtarlyq tazartýǵa jergilikti bıýdjetten 18,3 mln teńge bólindi (sanıtarlyq tazalaý – 8,3 mln teńge, abattandyrý jáne kógaldandyrý – 10 mln teńge).
Jazǵy maýsymǵa daıyndyq sheńberinde Býrabaı kentinde jáne ulttyq park aýmaǵynda 27 qoqys alańy, 279 statsıonarlyq ýrna, 80 oryndyq, 35 barbekıý aımaǵy ornatyldy. Ulttyq park qosymsha qoqys shyǵarýǵa kólik satyp aldy, mereke jáne demalys kúnderi jıiligi kúnine 6 retke deıin qoqysty jınaý jáne shyǵarý kestesi bekitildi.
Sonymen birge, jazǵy maýsym bastalǵaly Şýche-Býrabaı kýrortynda 88 sanıtarlyq-gıgıenalyq torap iske qosyldy (5 – Býrabaı kenti, 1 – «QazAvtoJol» UK» AQ, 7 – «Býrabaı-Damý» JShS, 74 – MUTP jalǵa alýshylary).
Qonaqtardyń yńǵaılylyǵy men jaılylyǵy úshin bıyl sanıtarlyq-gıgıenalyq torap qyzmetteriniń quny 50 teńgege deıin tómendetildi. Al, Býrabaı kenti aýmaǵynda 5 sanıtarlyq-gıgıenalyq torap tegin qyzmet kórsetedi.
