Búgingi qazaqstandyq jol – ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damýdyń keń arnasy-Elbasy

TANA. 5 shilde. QazAqparat - Keshe Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Qýat­ty Qazaqstandy birge quramyz!» atty forým-kór­mege qatysty.

Forým Astanadaǵy «Kórme» or­talyǵynda ótti. Oǵan elimizdiń bar­lyq óńirinen 800-den astam adam keldi.

Prezıdent aldymen 139 qa­zaqstandyq taýar óndirýshiler men qyzmet kórsetýshilerdiń taýarla­ry usynylǵan «Qazaqstandyq qam­­tý-2011» atty kórmeni aralap kó­rip, 2011 jyldyń birinshi jar­ty­jyl­dyǵynda iske qosylǵan Qazaq­stan­nyń ındýstrııalandyrý karta­synyń jobasymen tanysty jáne joba boıynsha oblystar ákim­de­riniń esepterin tyńdady. Prezıdentke jalpy quny 114 mlrd. teńgeni quraıtyn Indýs­trııa­la­n­dy­rý kartasynyń 75 ın­vestıtsııa­lyq nysany tanysty­ryldy. Bul óndiristerdiń ashy­lýy­men qatar 9 myńnan astam ju­mys orny qury­latyn bolady.

Premer-Mınıstrdiń or­yn­ba­sary, Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar mınıstri Áset Isekeshev kórme týraly Memleket bas­shysyna qysqasha baıandap bergennen keıin eli­miz­diń ındýs­trııa­lyq nysan­dary ta­nysty­ry­lymynyń tele­kó­piri ótki­zildi. Memleket bas­shysy «onlaın» rejıminde birinshi jartyjyl­dyq­ta iske qosyl­ǵan kásiporyndardyń óz sala­lary boıynsha negizgi ju­my­sy­nyń bastalýymen tany­syp, jańa óndiristerdi iske qos­ty. Olar - Almaty oblysyndaǵy «SONıK Kompanııasy» JShS pro­fıldi qubyr shyǵaratyn zaý­ytty, Pavlodar oblysyndaǵy «Qa­zaqstan vagon jasaý kompa­nııa­sy» JShS júk vagondary ón­dirisi, Jambyl obly­syn­daǵy Aq­baqaı altyn óndirý fabrıkasy, Mańǵystaý oblysyndaǵy «Qazaq­stan Kaspıan Offshor Indastrız» JShS teńiz metallkon­strýk­tsııalary ón­dirisi, Qara­ǵan­dy oblysy «Green Technology» JShS jylyjaı kesheni, Qos­ta­naı oblysy «AgromashHoldıng» AQ-nyń «Ssang­Yong» mar­kaly avtokólikterin jı­naý óndirisi. Sondaı-aq Elba­syna «Jetigen-Qorǵas» temir jo­ly men «Eki­bastuz» GRES-iniń úsh­inshi ener­gııa blogynyń qurylys alań­da­ryn­daǵy ister de tanys­tyryldy.

Telekópir arqyly kórsetilgen bul jańa jobalardy Memleket basshysyna Almaty oblysyn­da­ǵy «Sonik» kompanııalar toby­nyń bas dırektory Valerıı Son, Pavlodar oblysyndaǵy «Qazaq­stan vagon jasaý kompanııa­sy­nyń» basshysy Qabyl­bek Tó­lepbergenov, Jambyl oblysyn­daǵy «Altyn almaz» AQ bas­qarmasynyń tóraǵasy Dıar Qa­nashev, Mańǵystaý oblysyndaǵy «Qazaqstan Kaspıan Offshor Indastrız» JShS atqarýshy dı­rektorynyń orynbasary Erlan Qasymov, Qaraǵandy oblysyn­daǵy «Green Tech­no­logy» JShS jylyjaı kesheniniń dırek­tory Aleksandr Zabırov, Qostanaı óńi­­rindegi «AgromashHoldıng» AQ-nyń «SsangYong» markaly avto­kólikterin qu­ras­tyryp jatqan «Kaspıı toby» AQ dırektorlar keńesiniń tóraǵasy Aleksandr Ten jáne basqalary aıtyp berdi.

Jańadan iske qosylǵan ny­sandar ju­mysymen tanysqannan keıin Elbasy sóz sóıledi.

- Búgin biz Qazaqstannyń ın­dýstrııa­lyq saıasatynyń strate­gııalyq mańyzy bar alǵashqy kezeńin qorytyndylap otyr­myz, - degen Elbasy osy jıynǵa Úkimet músheleriniń, Parlament depýtat­tarynyń, ulttyq kompanııalar men ǵylymı meke­melerdiń jáne joǵary oqý oryndarynyń bas­shylarynyń, sondaı-aq otandyq jáne sheteldik kásipkerlerdiń qatysyp otyr­ǵan­dyqtaryn, atqa­rylyp jatqan jumys­tar­dyń tarıhı mańyzy zor ekendigin aıta kele, Qazaqstannyń básekege qa­bi­letti 50 eldiń arasyna kirý mindeti turǵandyǵyn, búgingi kúni osy maqsatqa taǵy da bir taban ja­qyndaı túskendigimizdi jetkizdi.

«Biz kórip otyrǵan kórmege Qazaq­standa atqarylyp jatqan sharalardyń bar­lyǵy qoıylyp otyr. Oǵan 139 otan­dyq taýar ón­dirisiniń ókilderi qatysyp otyr­ǵanyn kórdińizder. Sondyqtan jyl­dan-jylǵa «Qazaqstanda ja­salǵan» degen taýarlar shyǵarý­dy arttyrý barshamyz­dyń mindetimiz. Táýelsiz, egemen el bol­dyq, endi syrttan kelgen taýarlarmen emes, óz elimizdiń ónimderimen Qazaq­stan­dy tany­týymyz kerek. Olar sizderdiń, bıznes aza­mat­tarynyń qolyndaǵy másele bo­lyp sanalady», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Elbasy telekópir barysynda Qazaq­stannyń barlyq óńirle­rin­de baǵdarla­ma­lardyń oryndalyp jatqanymen tanys­qandyǵyn aıt­ty. «Buryn-sońdy jergilikti ákimdikter, jergilikti bıznes adam­dary osyndaı aýqymdy ispen shuǵyldanǵan emes. Qazir barshaǵa múmkinshilik berilgen, barlyq jaǵdaı jasalǵan, endi tek jumys jasaý kerek. Qarajat kózderin tabýǵa múmkinshilik berilgen. Eldiń ál-aýqatynyń ar­týy­na, jaǵdaıynyń jaqsa­rýyna, baıýyna barlyq jaǵdaı jasalǵan. Osynyń barlyǵy eldiń, ha­lyq­tyń istep jatqan ıgi isteri, bo­lashaqqa degen naqty qadamy», dep tujyrymdady.

Elbasynyń atap kórset­ke­nin­deı, bı­ylǵy jarty jyldyń óz­inde 75 ınno­vatsııalyq joba iske qosylady, 114 mıllıard teńgeniń ınvestıtsııasy ıgeriledi, 10 myń­ǵa taıaý jańa jumys orny ashy­lady. Bul - otbasymen birge 40 myńnan astam adam jalaqy taý­yp, jaǵdaıyn túzetedi degen sóz.

«Osynyń barlyǵy «Astana­nyń órken­deýi - Qazaqstannyń órkendeýi» degen uran­men saly­nyp jatqan jas astana­myzdyń merekesine - elorda kúnine oraı barlyq óńirlerdiń úlken tartýy, úlken syılyǵy bolyp sana­la­dy», degen Elbasy bıyl Qazaq­stan­nyń Táýelsizdiginiń 20 jyl­dyǵy atap ótiletindigin, soǵan baıla­nysty osy jumystyń bar­lyǵy jasalyp jatqandyǵyn, sol uly dúbirli merekege tartý retinde Qazaqstannyń ár óńirinde atqarylatyn jumystardyń az emes ekendigin jetkizdi.

«Biz búgin elimizdegi ındýs­trııalyq-ınnovatsııalyq baǵdarla­manyń jaqsy serpinmen bastal­ǵandyǵyn aıtamyz. Muny men memleket pen táýelsizdikti qurý­men mańyzy birdeı memlekettik tapsyrma dep esepteımin. Óıt­keni, biz aldaǵy ýaqytta tek qana ózimizdiń shıkizattyq resýrs­ta­rymyzǵa senip, tynysh otyra berýge tıisti emespiz. Sizder ál­emdik rynokta munaı, gaz, metall jáne basqa da zattardyń baǵasy ózgergen kezde qandaı jaǵdaı bolyp jatqandyǵyn ózderińiz de kórip otyrsyzdar. Biz bul jaǵ­daıǵa táýeldi bolyp qala al­maımyz. Qazirgi kúni álem qýat kózderiniń jańa túrlerin izdestirýde jáne olardy taýyp ta jatyr. Sondyqtan bul jaǵdaıǵa biz de daıyn otyrýymyz kerek», degen Elbasy Keden odaǵynyń jumysy sátti bas­talǵandyǵyn, mu­nan keıingi kezekte Búkilálem­dik saýda uıymyna kirý mindeti turǵandyǵyn, bul jumysqa qazirden bastap ázirlenýdiń qajettigin taǵy bir eske salyp ótti. «Árıne, bul ońaı emes. Óıtkeni, biz kóp artta qaldyq. Son­dyqtan bizge olardy qýyp jetý ǵana emes, olardyń qataryna turý mindeti qoıylady. 2020 jylǵa deıin osy mindetterge sáıkes jańa kók­jıekter aı­qyn­da­lyp, biz álemdik ın­novatsııalyq ekono­mı­ka­ǵa qosylýy­myz kerek. Úde­meli ındýs­trı­ıalyq-ınnova­tsııalyq baǵ­darlamany jú­zege asyra otyryp, biz ınnovatsııaǵa, osy maqsat­taǵy kásip­oryndarǵa arqa tireıtin bolamyz», dedi.

Elbasy atap kórsetkendeı, 2010 jy­ly ekonomıkadaǵy ósimniń 7 paıy­zyn osy jyly iske qosylǵan jańa kásip­oryndar qamtamasyz etti. Al bıylǵy jyly osy­naý ındýstrııalyq damýdyń úlesin taǵy da 2,6 paıyzǵa arttyra túsý qajet. «Osy maqsatqa umtylys tany­týda otandyq eko­no­mı­kany damytýdyń bes oń aǵymy mańyz­dy bolmaq», degen Elbasy osy máse­lelerge toqtala ketti.

Birinshiden, bul - energııalyq tıimdilik. Al ony tek qana jańa tehnologııalar bere alady. Eger Qazaqstandaǵy kásip­or­yn álemdegi áriptesterine qara­ǵanda el­ektr qýatyn kóp tutynatyn bolsa, artta qalǵan kásiporyn bolyp sanalady. Demek, elektr qýatyn ún­emdeý degenimiz, bul - tek qana únemdeý emes. Óıtkeni, elektr qýaty tek jańa tehnologııa iske qosylǵan kezde durys únemdeledi. Osy jaǵdaıǵa baılanysty Memleket basshysy kórmede kórsetil­genindeı elektrodıodtyq lampa­lardy áli kúnge deıin úıimizge tolyq qoıa almaı otyrǵanymyzǵa qynjylys ta­nyt­ty. Reseıde, sonyń ishinde Máskeýde bu­rynǵy elektr shamdaryn paıdalanýǵa tyı­ym salynǵandyǵyn, eger qajet bolsa osyndaı zań bizdiń elimizde de qabyl­danýy tıis ekendigin aıtyp ótti.

Ekinshi aǵym - shıkizattyq emes sek­tor­daǵy ósim. Indýstrııalandyrý úderi­si­niń qozǵaýshy kúshi retinde máshıne jasaý salasy qalyptasyp keledi. Bul sala jańa máshınelerdi jasaıdy. Al eski qural-jabdyqtar jańa máshınelerdi jasaýǵa qabiletsiz. Osyǵan oraı elimizde avtomobıl qurastyrý konveıer­leriniń jumys isteı bastaǵandyǵyn tilge tıek etken Memleket basshysy otan­dyq júk vagondarynyń óndiristik qýaty ósip otyrǵan­dyǵyn aıtyp ótti. «Munyń qaǵıdattyq mańyzy bar. Eger biz muny jasaı almaı­tyn bolsaq, shetelden qajetti ónimderdi ishke engize almaı­myz», dedi. Hımııa, farmatsevtıka, qu­ry­lys ındýstrııasy salala­rynda da jańa óndiristerdiń ıgerilgendigine toqtaldy.

Úshinshi aǵym - agroónerkásiptik keshen. Bul salada kóptegen ister atqa­ry­lýda. Qoı sharýashylyǵy, astyq sharýa­shy­lyǵy jóninde ótken jyldarda jemisti jumystar júrgizildi. Endi iri qara mal sharýashylyǵyndaǵy ister qolǵa alynbaq. Búkil elimiz boıynsha 54 bordaqylaý alańy ashyldy. Olardyń qasynan 2 700 fermerlik sharýashylyq qalyptasady. Bu­larda óndirilgen ónim­der eksportqa shyǵa­rylady. Bul - ha­lyq úshin bereri zor úlken is ekendigine toqtalǵan Elbasy osy istiń paıdasyna baılanysty jýyq arada adamdar qala­lardan aýyldarǵa qaraı bara bastaýy ǵajap emes, degen oıyn jetkizdi. Ózine bıznesmenderdiń kelip, 2000-3000 sha­ǵyn sharýashylyqtarǵa negizdelgen bordaqylaý alańyn salmaq nıetteri bar ekendikterin aıtqandyqtarynan qulaǵ­dar etti. Tek Ońtústik Qazaqstan ob­ly­synyń ózinde ǵana 350 gektar jerge jylyjaılar salynǵandyǵyn, bular kó­kónister men jemisterdi eksportqa shy­ǵarýmen aınalysa­tyndyqtaryn aı­typ ótti.

Tórtinshi aǵym, bul - shaǵyn jáne orta bıznes shuǵyldanyp jatqan jańa jobalar. Osy iske jasalǵan qoldaýǵa kóp­shi­likten alǵys aıtylyp jatqan­dyǵyn aıt­qan Elbasy: «Biraq bul áli jetkiliksiz. Bizdiń mindetimiz - shaǵyn jáne orta bıznestiń Qazaqstandaǵy ónimniń jarty­synan astamyn óndirýi, bul is jaqsy damyǵan jerde ekono­mıkada turaqtylyq paıda bolady. Germanııa Federatıvtik Res­pýblıkasynda barlyq ónimderdiń 85 paıyzy shaǵyn jáne orta kásiporyn­dardyń úlesinde. Osyǵan súıengen Germanııa álemde qýaty jaǵynan úshinshi or­ynda tur. Ol el daǵdarys kezinde de basqa­larǵa qaraǵan­da azyraq zardap shekti. Jańa meniń aldymda sóz sóılegender «aqyr aıaǵyn­da men óz isime ıe boldym» dep jatty. Mine, bul máseledegi eń basty ynta-jiger degenimiz osynyń ózi. Óziniń isi bar azamat eldi qurmetteıtin, el turaq­tylyǵy úshin qyzmet etetin zańdy syı­laıtyn, memleketti nyǵaıtýǵa yqpal etetin bolady. Óıtkeni, memleket irge­ta­sy­nyń berik bolýy, elde turaqty­lyqtyń bo­lýy - olardyń ózderine qajet. Sondyqtan da muny qaǵıdatty túrdegi mańyzdy saıası tapsyrma dep túsingen jón», dedi.

Besinshi aǵym - eńbek ónimdiligi. El­basy osy máselege qatysty óz sózinde munyń da óte mańyzdy ekendigin, eger eńbek ónimdiligi ósse, halyq kirisiniń de artatyndyǵyn atap kórsetti. 2010 jy­ly óńdeý ónerkásibi salasyndaǵy bir jumys­shy 45 myń dollardyń ónimin óndirdi. Ósim bir jarym ese boldy. Al búkil Qazaqstan boıynsha alǵanda bir adamǵa shaqqandaǵy eńbek ónimdiligi 9 myń dollardan ǵana aınalýda. Bul jaǵynan kelgende bizdiń kórsetkishimiz álemdegi tó­men­gi kórsetkishterdiń biri bolyp qalýda. Osy istiń jaqsarýyna júzege asyrý ústindegi ındýstrııalyq jobalar jaqsy yqpal etip, joǵarǵy ósim kórsetkishin kórsetip otyr.

Osyǵan oraı Memleket basshysy jańa qurylǵan óndiris túri - elek­tro­vozdar shy­ǵarýda bir adamǵa shaqqan­daǵy eńbek ónim­diligi 90 myń dollar bolǵandyǵyn, bu­ǵan qosymsha quny jo­ǵary ónimder shy­ǵarý arqyly qol jetkiziletindigin aıtyp ótti.

«Meniń bıylǵy Joldaýyma sáıkes shaǵyn nesıelendirý júıesin qurý qajet. Aýylda jumyssyzdar shaǵyn nesıe alý arqyly óz kásibimen shuǵyldana alady. Al buǵan yńǵaıy kelmeıtin jumysy joq adamdardy qalaǵa ákelip oqytyp, jańa kásip túrine beıimdeý arqyly ashylyp jatqan ındýstrııalyq nysandarǵa jumys­qa ornalastyratyn bolamyz. Osy maqsat­ta «Jumyspen qamtý-2020», «Bıznestiń jol karta­sy-2020» baǵdarlamalary, «Damý» qory, «QazAgro» holdıngi jumys isteýde. Bulardyń múmkindigin bizdiń aza­mattarymyz paıdalanýy tıis», dedi.

Sonymen qatar, óziniń «Halyqtyq ІRO» baǵdarlamasyn ázirleýdi usynǵan­dy­ǵyn, onyń tetikterin jasaýmen Úki­mettiń shuǵyldanyp jatqandyǵyn jetkizdi.

«Bútindeı alǵanda joǵarydaǵy bes aǵym - bes «jasyl kórsetkish» sekildi. Olar Qazaqstan úshin ınnovatsııalyq damý baǵytynda jańa jol ashýy tıis. Budan basqa jol da joq. Búkil álem osy jolmen básekelestikke túsýde», degen Elbasy eger biz ınnovatsııamen, ǵylym­men aınalysyp, ǵylymǵa negizdelgen ónimder shyǵara al­ma­saq, bizdiń báse­kelestikke túsip te ja­ryta almaı­tyndyǵymyzdy, artta qala­tyn­dyǵy­myz­dy eskertti. Kezinde Keńes Odaǵy batystyq ekonomıkadan 40 paı­yzǵa artta qaldy. Onyń basty sebebi de osy ınnovatsııalyq úderisterge baıla­nysty boldy. Eger biz únemi kósh sońynan erip júre beretin bolsaq, Qazaqstandy esh­ýaqytta kótere almaıtyndyǵymyzdy, sondyqtan damýdyń ınnovatsııalyq jo­ly óte mańyzdy ekendigin basa aıtty.

«Búgingi kúni iske qosylyp jatqan óndirister jobalyq qýatyna jetken kezde bizdiń ekonomıkamyzǵa, azamattar­dyń áleýmettik jaǵdaıyna óte úlken yqpal etetin bolady. Bul degenimiz - 730 mıllıard teńgeniń ınvestıtsııasy, 25 myńnan astam jańa jumys orny», dedi.

Indýstrııalandyrý kartasy boı­yn­sha 8 trıllıon teńgeniń 470 jobasyn júzege asyrý mindeti qoıylǵan. «Sizder onyń kólemi men áleýetin sezine alasyzdar ma? Kezinde biz bul týraly aıtqandy qoıyp, armandaı da almaǵan bolatynbyz. Al qa­zir biz muny istep otyrmyz. Osy ba­ǵytta Qazaqstandaǵy sekildi kórsetilip otyrǵan qoldaý basqa jerlerde joq. Sondyqtan bizge qazir syrttan óz bıznes-shtab­taryn ákelý­shi­ler barshylyq. Óıtkeni, bul - salyq jaǵynan jeńildik, bızneske qolaıly jaǵdaı týǵyzýdaǵy memleket qoldaýy. Endeshe ony sizder de paı­da­la­ny­ńyzdar. Biz buryn-sońdy Qazaq­stan tarıhynda bolmaǵan, qazaqstan­dyqtar armandaı da almaǵan asa zor mega jobany júzege asyryp jatyrmyz», degen Elbasy óndiristiń kóptegen sala­larynda jaqsy bastamalardyń barly­ǵyn, máselen, aldy­myzǵa jylyna 70 tonna altyn óndirý mindeti qoıylǵan­dyǵyn, munyń ózi Qazaq­standy Reseıden keıin ekinshi orynǵa shyǵara­tyn­dyǵyn aıtyp ótti. Qazaqstanda 120 al­tyn ken ornynyń barlyǵyn, Úki­metke altyn óndirisi jóninde biryńǵaı zaýyt­ty quryp, sapasy joǵary altyn óndi­risin jolǵa qoıý qajettigin eskertti. Qazaqstanda altyn óndiretinderdiń bar­ly­ǵy óz ónimderin memleket ıeligindegi osy zaýytqa tapsyrýy tıis ekendigin, osy úshin arnaıy zań qabyldaý qajettigin aıtty.

Búgingi qazaqstandyq jol - ın­dýs­trııalyq-ınnovatsııalyq damýdyń keń arnasy. Munyń mánisi nede? Osyndaı su­raq qoıa kele Memleket basshysy bul úshin birinshiden, qýatty tehnologııalyq bazany qurý qajettigin, álemniń qazirgi kúni besinshi tehnologııalyq tóńkeris qarsańynda turǵandyǵyn jetkizdi.

Osyǵan baılanysty aqyl-oı ın­ves­tı­tsııasynyń, ǵylymı bilim men jańa teh­nologııalardyń qajettigin, ol úshin jańa­shyldar men ınnovatorlardy izdeý qajet bolatyndyǵyn atap kórsetti. Innova­tsııanyń ınnovatorlar bolǵan jer­de ǵana paıda bolatyndyǵyn aıtyp, olardy tár­bıe­lep shyǵarý mindetin qoıdy.

«Biz jańa ekonomıkalyq ósim beretin ınnovatsııalardy quramyz jáne engizemiz. Bul joldan Japonııa, Ońtústik Koreıa, Malaızııa, Úndistan, Brazılııa jáne basqa da elder ótti», - dedi Memleket basshysy.

Elbasy aldyǵa qoıǵan taǵy bir ma­ńyz­dy másele el tarıhynda birinshi ret keń aýqymdy ǵylymı klasterdiń jańa túrin ázirleý. Qazirgi kúni elimizde ıntellek­tý­aldyq mektepter, «Bolashaq» baǵdarla­ma­sy jumys isteýde. Myńdaǵan jastarymyz olarda oqyp, bilim alýda. «Bul ne úshin istelýde?» dep suraq qoıdy Elbasy. «Naq sol ınnovatsııalar úshin istelýde. 20 ınte­llektýaldyq mektep, jańa halyqaralyq ýnıversıtet, «Alataý» tehnoparki, elimizdegi jetekshi joǵary oqý oryn­da­ry­nyń qasta­ryn­daǵy ondaǵan zerthanalar - mine, bulardyń barlyǵy jańashyldar men ónertapqyshtar jumystaryn órkende­týge, iske qabiletti jas urpaqty tár­bıeleýge, jetildirýge baǵyttalǵan. Endigi kezekte ǵylymı klaster men ón­diristiń arasynda ózara árekettestiktiń berik tetikterin qurý qajet», dedi. Osy rette kásip­ker­lerge, iskerlerge, ásirese, ENRC, «Qazaq­mys» sekildi irgeli ká­siporyndarǵa, munaıshylarǵa jáne bas­qalarǵa eger olar óz kásiporyndarynda jaqsy zertha­na­lar­dy ornatyp, óz ón­imderin jetildirý ba­ǵytynda jumys istemese, jańalyqtardy búkil álem boıynsha izdestirmese, olar­dyń artta qalýy ábden múmkin ekendigin, óıtkeni, olardyń ónimderine degen sura­nystyń tómendep, munyń aqyry ban­krot­qa ákeletindigin eskertti.

«Árbir kásiporyn ǵylymı izdenistermen shuǵyldanýy tıis. Árbir ká­siporynǵa jańashyldardy taýyp, olar­ǵa qoldaý bildirý, kreatıvti oılaı biletin adamdardy izdestirý qajet. Olar sizderdiń kásip­oryn­daryńyzǵa úlken paıda ákeletin bolady. Búgin 100 taýar shyǵarsańyzdar, bir jyl­dan keıin 150, endi taǵy bir jyldan keıin 300 taýar shyǵara alatyndaı jetistikterge qol jetkizý qajet. Sonda ǵana bul ja­ńa­shyldyq bolyp tabylady. Onyń úlken múmkindikterin paıdalanǵan jón. Ǵy­lym­dy iske qosý kerek. Buǵan qajetti adamdar da bolýy kerek», dedi Elbasy. Osyǵan oraı qazirgi zamandyq joǵary oqý oryndarynda bilim alyp jatqan bú­gingi jastar bizdiń ekonomıkamyzdyń bo­lashaq órge súıreýshileri ekendigin eske saldy. Qazir solar úshin bári jasalýda.

Izraıl, Sıngapýr, Fınlıandııa já­ne basqa elder ekonomıkasynyń órleýi ǵy­lymdy kooperatsııalaý, kreatıvtilik jáne óndiriske naq osyndaı kózqa­raspen tikeleı baılanysty.

Úshinshiden, dep jalǵady sózin Prezıdent, biz ǵylymı zertteýlerge bıýdjettik salymdardy ulǵaıtamyz. 2015 jylǵa qa­raı olar ІJÓ-niń 1 paıyzyn quraıdy. Bul - 2 mlrd. AQSh dolla­rynan astam qar­jy degen sóz. Onyń ústine osy qar­jynyń 60 paıyzy zertteý jáne tájirıbe-kons­trýk­torlyq ju­mys­taryna baǵytta­la­tyn bolsa, muny biz eshqashan jasaǵan joq edik.

Búginde Shvetsııa jáne Fınlıandııa sekildi elderde ǵylymǵa el ІJÓ-siniń 4 paıyzy shyǵyndalady. Germanııa men Fran­tsııa ǵylymı zertteýlerge shyǵyn­da­ryn 3,5 paıyzǵa deıin kóterip jatyr. 2010 jyly álemdik bıznes kóshbasshy­la­ry ǵylymı jańalyqtar ashý úshin 500 mlrd. dollardan astam ınvestıtsııa quıdy. Al endi oılanyp kórińder, óz kásip­or­yndaryńda tabatyndaryńnyń qanshasyn shyǵyndaıtyndaryńdy. Sender 1 tıyn da jumsamaısyńdar. Mine, másele qaıda jatyr. Demek, bul ká­siporynnyń bola­shaǵy joq. Biz labo­ratorııalardy ne úshin quramyz? Ne úshin aqsha shyǵyndaımyz? Ne úshin ja­ńalyqtar ashýǵa umtylamyz? Eger osy­nyń barlyǵy óndiriske engizilmeıtin bolsa. Bári de Keńes Odaǵy­n­daǵydaı bolady da shyǵady. Kósh sońynda qala­syńdar, esesine basqalar alǵa ozyp ketedi, dedi Memleket basshysy.

Sondyqtan, bizge ıntellektýaldyq men­shiktiń serpindi rynogyn qalyp­tas­tyrý mindetin sheshý kerek. Qazaqstanda jańashyldar qyzmeti úshin berik zańna­malyq baza bolýy tıis. Ol avtorlyq, aralas jáne patenttik quqyqtardy tıimdi qorǵaıtyn bolýy qajet. Elba­synyń aıtýynsha, bizdiń osy saladaǵy zańnama­larymyz ıntellektýaldyq menshikti qor­ǵaýdyń halyqaralyq júıe­siniń ajyraǵy­syz bóligi bolýy kerek. Biraq biz bul máselege óz deńgeıinde qol jetkize almaı otyrmyz. Barlyq kesir osydan.

Patentter men taýar belgilerin tir­keýdiń bıýrokrattar úshin eshqandaı sań­laý qalmaıtyndaı júıesin jasaý qajet. Bul elektrondy úkimettiń bir bóligi bolýy tıis. Biz tek osylaı ǵana shetel tehno­lo­gııalary transfertiniń úzilissiz arnasyn jolǵa qoıa alamyz. Tek osyndaı jaǵdaıda ǵana bizdiń turǵyndar­y­myz­dyń ınnovatsııa­lyq belsendiliginiń ósýi úshin jaǵdaı ja­salatyn bolady. Bul - Par­lamenttiń, Úki­mettiń jáne bıznes­tiń birlesken mindeti.

Besinshiden, barlyq tabysty elderde tehnologııalyq sekiris shaǵyn jáne orta bıznesti maqsatty qoldaýdyń arqa­synda múmkin boldy. Sondyqtan men birinshi kúnnen sizderdi qoldap kelemin. Árıne, belgili bir deńgeıde tabystar joq emes, bar. Biraq men bıznestiń árkez «satyp alý-satýmen» aınalys­qanyn kórip qynjy­lamyn. Búgin satyp aldym, erteń sata­myn. Shaǵyn ǵana óndiris qur, bul - jo­ǵalmaıtyn nárse. Al «satyp alý-satý» kez kelgen ýaqytta kózden bul-bul ushýy múmkin. Son­dyq­tan tym bolmasa 5, 10, 15 adamdyq óndi­ris qurýǵa umtylyńdar. Kó­zin ta­byń­dar, mine, dál osy iste laboratorııalar kó­mekke keledi. Bizdiń ákim­dik­ter, mınıstrlikter adamdarǵa osyndaı ká­sip­­or­yndar qurý úshin járdemdesýleri tıis.

Bul qoldaý ákim nemese sheneýniktiń jekelegen kásipkerdi tańdaý qaǵıdaty boı­ynsha qamqorlyǵyna alý negizinde qu­rylmaýy tıis. Kómek tutastaı júr­geni jón. Barlyq rezervterdi belsendi iske qo­sý kerek. Osylaı degen Memleket bas­shy­sy búginde is júzinde kez kelgen qala­daǵy ónerkásip aımaǵynda toqtap turǵan ón­diris nysandary bar ekenin atap kórsetti.

Ońtústik Qazaqstan oblysyna ju­mys saparym barysynda, dep jalǵady sózin Prezıdent, men ákimge tapsyrma berdim: «Bul úlken hımııa zaýyty erte kezderi salynǵan bolatyn. Mundaı ón­diris aýa raıy ystyq ońtústik óńirde turǵyzylǵan edi. Onyń qazir jumys istemeıtininiń ózi jaqsy. Korpýstary buzylmaı sol qalpy tur, bıznesmenderge ber. Bul Klondaık qoı, olarǵa qa­byrǵalaryn turǵyzýdyń qajeti joq. Elektr qýaty tartylyp, sý júrgi­zil­gen». Endi búginde atalǵan zaýyt aýma­ǵynda ondaǵan kásiporyn jumys isteıtinin aıtady. Qarańdarshy, mundaılar óte kóp. Barlyq jerde korpýstar tur. Kommýnıkatsııalary barlaryn bıznesmenderge berińizder. Olarǵa artyq shy­ǵyn shyǵarmaı-aq jumystaryn bastaýǵa múm­kindik bar. Oblysta ne tutyny­la­tynyn aıqyndap, sol baǵytta jumys­taryn jol­ǵa qoıý úshin kómektesińizder. Bizde mun­daı múmkindikter jetkilikti.

Innovatsııalyq ekonomıka damyǵan for­saıt júıesinsiz - qazirgi men bola­shaqty boljaýdyń zamanaýı tetiginsiz múmkin emes. Ekonomıkany damytýdyń barlyq taǵdyrsheshti baǵyttary boı­ynsha «jol kartasyn» jasap júzege asyrý kerek. Olarda memleket pen qoǵamnyń, ınvestorlar men bıznestiń múddeleri orga­nıkalyq turǵydan bite qaınasyp ketýi tıis. Eger qýatty zertteý ortalyǵy quryl­maıtyn bolsa, eger sizder ózderińizdiń erteńgi kúnderińizdi kórmeıtin bolsa­ńyz­dar, eger sizderdiń jaqyndaǵy jáne al­ystaǵy, búkil álemdegi básekelesterińiz qalaı jumys isteıtinin bilmeıtin bolsa­ńyzdar, onda sizderde erteńge ıek artar bolashaq bolmaıdy.

Memleket basshysy Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar mınıstrligi jany­nan forsaıt qaǵıdaty men ádisi negizinde ju­mys isteıtin qýatty zertteý orta­lyǵy qu­rylýy qajettigine nazar aý­dardy. Pre­zı­denttiń pikirinshe, sondaı-aq Ekonomı­ka­lyq damý já­ne josparlaý mınıstrligi ja­nyndaǵy Eko­nomıkalyq zertteýler ınstı­týty qyzmetin reformalaý qajet. Prezıdent janyndaǵy Qazaqstan strate­gııalyq zertteýler ıns­tıtýty, Tuńǵysh Prezıdent qory janyn­daǵy Álemdik eko­nomıka jáne saıasat ınstıtýty - barlyǵy Qazaqstan Ulttyq ǵylym akademııasymen birge ju­mys isteýi tıis. Osy qurylymdar jumy­synda negizgi salmaqty boljaýǵa, jańa «jol kartalary» strategııalaryn jasaýǵa salý kerek.

Bizge, máselen, Basym taýarlardyń, ju­mystar men qyzmet kórsetýlerdiń bir­tutas basymdy kartalary qajet. Bizge búginde qandaı taýarlar kerek? Erteń she? Keden odaǵyna qandaı taýarlar qajet? Biz ne nárseni júzege asyra alamyz? Ózimizge qajettini qaıdan taý­yp, bul rynokta qan­daı orynǵa ıe bolamyz? Bireý kásip­or­ynda osylar týraly oılaýy kerek. Áń­gi­me osy týraly bolyp otyr, dedi Prezıdent.

Prezıdenttiń atap ótýinshe, ındýs­trııa­landyrýdy saraptamalyq jáne ǵy­ly­mı qamtamasyz etýge úlken nazar aýda­rylýy kerek. Odan ári el tur­ǵyndaryn ındýstrııalandyrý úderiste­ri­ne jappaı tartý mindeti tur. Baı­lanys jáne aqparat mınıstrligine, biz­diń BAQ-tarǵa men ylǵı aıtamyn - sizder qarańyzdar, búgin biz jańa iske qosylyp jatqan kásip­oryn­dar­dy kór­set­tik. Bizdiń «Habar», «Qazaq­stan», «KTK» muny translıatsııalap jatyr ma? Ne nárseni bolsa da kórsete berińder. Tek memlekettiń ındýstrııalandyrý rý­hyn, temir joldar, avtomobıl jolda­ry, jańa kásiporyndar qalaı salynyp jat­qanyn ǵana jarııa etpeńder. Mine, adam jańa jumys ornyn aldy, ol esh jerde jumys istemegen edi. Endi otba­syn asyrap otyr, jańa kásip ıelendi. Osy­ny nasıhattaý kerek, adamdardy alǵa umtyldyryp, olar­dyń óz qolda­rymen óziniń otbasy ba­qytyn qura alatynyn, balalaryn oqy­typ, shetelde dema­lysyn ótkizýge múm­kin­digi baryn jarııa etý qajet. Eń bas­tysy - osyǵan umtylý kerek. Sondyqtan men búgingi kúnnen bastap buqaralyq aqparat qu­ral­daryn búkil el boıynsha ındýstrııa­lyq baǵ­darlamalardy kórsetý­ge aýysý­dy mindetteımin. Mınıstrlikter BAQ-tarǵa adamdaryn jiberip, ákimdikter oblys­tyq telearnalarǵa bıznesti qalaı bastaýǵa bolatynyn, osy ispen aına­ly­sýda kómekke keletinderin aıtatyn adam­­dardy bólýleri tıis. Qysqasy, bizde bıznesti bastaý kúrdeli emes ekenin aıtyp, kredıtti qalaı alýǵa bolatynyn, neden bastaý qajettigin, bıznestiń qajetti qan­daı túrleri bar ekenin úı­retińder, kórse­tińder, qajet bolsa tizimin jasańdar. Ár oblysta qandaı bız­nestiń túri qajet ekendigin bildiretin tizim bolýy kerek. Oblysta ne isteýge bolady, qandaı shıkizat, qandaı múm­kin­dik bar degen sııaqty. Barshaǵa osylaı jumys isteý kerek.

Osylaı degen Memleket basshysy Úki­metke arnaıy medıa-jospar quryp, ony oblystyq ákimdiktermen, mınıstrliktermen úılestirý arqyly istiń mánin adam­darǵa túsindire bastaýdy tapsyrdy. Jurt­shylyq birinshi kezekte táýelsiz, ósip-ór­kendep kele jatqan memleket eldi ındýs­trııalandyrýsyz kúsheıe almaıtynyn túsi­nýleri kerek, dedi Prezıdent.

Elbasynyń aıtýynsha, munymen biz alǵash aınalysýshylar emespiz. Aǵa urpaq Keńes Odaǵyndaǵy alǵashqy besjyl­dyq­tar­dy jaqsy biledi. Olar stalındik bes­jyl­dyqtar dep atalatyn. Búginde ol barlyq kásiporyndar men zaý­yttardyń Amerıkadan ákelingeni anyq­talyp otyr. Olar atalǵan elde Uly depressııa bolǵan kezde toqtap qalǵan kásiporyndar men zaýyttar eken. Sóı­tip, Keńes Odaǵy boıynsha 800 ká­siporyn kóshirip ákelinipti. Sodan soń olarǵa «KSRO-da jasalǵan» degen etı­ketka japsyra salǵan. Barlyq ındýstrııa kúni búginge deıin jumys istep tur - metallýrgııa zaýyttary jáne bas­qalary. Al biz olardy qaıdan alamyz? Túkke tur­maıtyn óndiris salǵansha, salmaǵan jaq­sy. Odan da sol jaqtan barlyq jańany alyp ornatyńdar da, ıyq teńestire qoı­yńdar. Eskini alǵan­nyń esi ketedi degen sóz bar. Sondyqtan búgingini, eń jaqsysy - erteńgi kúndikin alyńdar. Medıtsına ortalyqtaryn salyp, aýrýhanal­ary­myz­dy, densaýlyq saqtaý ortalyqtaryn sondaı qural-jabdyqtarmen jaraqtand­yr­ǵan­da biz solaı isteýdemiz.

Búgin osynda men aıtqandaı kóp adam qatysyp otyr, dep jalǵady sózin Prezıdent. Sizderdiń barlyǵyńyz da osy kór­mege qatysýdasyzdar. Barlyq­taryńyzdy tyńdadym. Indýstrııalan­dyrý týraly tý­yndaǵan oılar osyndaı oralym alǵanyna men shyn máninde qýanyshtymyn. Biz oılastyrǵandaı, Qa­zaqstan búkil álemge tanymal boldy, endi Astanada álemdik oqıǵalar ótip jatyr. Bizdiń Astanamyz da oılas­tyr­ǵanymyzdaı bolyp shyqty, endi ony­men bárimiz maqtanamyz. Barlyǵyna al­ǵashqysyn da, sońǵysyn da júzege asy­rý múmkin emesteı kóringen. Qazirde al­dymyzda budan da qıyn mindetter tur. Eger biz alǵashqylardy atqara alsaq, sońǵylaryn nege atqara almaımyz?

Keńes Odaǵy qulaǵan kezde dúken só­releri bos qaldy, qalalarda jylý, úıler­de jaryq bolǵan joq. Mundaı kúrdeli jaǵdaılardan qalaı shyǵamyz, ne isteımiz, zaýyttardy qalaı jumys jasatamyz, 2 mıllıon jumyssyzdy qaıda jiberemiz degen sandaǵan suraq sanany keskestedi. Men búkil el boıynsha myńdaǵan mıtıngterge baryp, kúte turý kerektigin, tózim­dilik tanytý qajettigin túsindirdim. Óte kúrdeli kezder edi. Ońtústik-Shyǵys Azııa­daǵy daǵdarystan endi es jııa ba­staǵan shaqta 1998 jylǵy daǵdarys tap keldi. Bul úsh daǵdarystyń bárin de qa­lyp­ty óttik. Sizderdiń kózderińizdiń al­dynda tótep berdik. Al qazir elimiz bu­rynǵydan da kúshtirek. Ulttyq valıýta­myz - teńgeni aınalymǵa engizgen 1993 jyly bizde teńgeni ustap turatyn 400 mıllıon dollar bolǵan joq. Halyq­ara­lyq valıýta qory teńgeni engizý úshin sizderge 450 mıllıon dollar kerek, áıtpese múmkin emes dedi. Ondaı aqsha qaıdan bolsyn. Qazir bizde eldiń 80 mıllıard dollar rezervi bar. Qazaqstan degenińiz, mine, osy, dedi Nursultan Nazarbaev.

Sondyqtan, dedi sóziniń sońynda El­basy, barlyǵymyz kúsh biriktirip, ın­dýs­trııalandyrý men ınnovatsııalar jo­lynda jumys jasaıyq. Kúndiz-túni oı­la­nyńyz­dar, izdeńizder, ne istesek, qan­daı jańa ónim shyǵarsaq órken­deımiz dep. Men kádimgi ınnovatsııalar týraly aıttym. Bul Batysta bar, bizde joq nár­se. Absolıýtti ınnovatsııalar degen de bar, biraq olar esh jerde joq. Sondyq­tan absolıýtti ınno­va­tsııalarǵa umtylý kerek. Soǵan jetýdi oılastyrý qajet. Aqyldy adamdar biz­de az emes. Biz bárimiz birigip kúshti Qazaq­stan qura alamyz. Biz óz-ózi­mizden ozyp kettik. Biz memleket, el­orda jáne osyndaı ekono­mıkany, os­yndaı tanymal Qazaq­stan­dy qurdyq. Biz bir nársege shyndap ki­ris­sek, bárin de atqara alamyz. Son­dyqtan men «Biz ındýstrııalyq Qazaqstan qurdyq!» dep aıtatynymyzǵa senemin.

"Egemen Qazaqstan" gazeti, 5 shilde, 2011 jyl.