Brazılııa BRIKS sammıtine belsendi daıyndalyp jatyr
Rıo-de-Janeıro 6–7 shilde kúnderi ótetin 17-shi BRIKS sammıtin qabyldaýǵa daıyndalýda. Sammıtke 30-dan astam el men halyqaralyq uıym ókilderi qatysady, dep habarlaıdy Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisi.
Brazılııaǵa BRIKS quramyndaǵy elderdiń (Reseı, Úndistan, Qytaı, Ońtústik Afrıka Respýblıkasy, Saýd Arabııasy, Mysyr, Birikken Arab Ámirlikteri, Efıopııa, Indonezııa jáne Iran), sondaı-aq 10 seriktes eldiń (Belarýs, Bolıvııa, Qazaqstan, Kýba, Malaızııa, Nıgerııa, Taıland, Ýganda, Ózbekstan jáne Vetnam) delegatsııalary kelip jetti.
Sonymen qatar, Chılı, Kolýmbııa, Kenııa, Meksıka, Palestına, Túrkııa, Ýrýgvaı sııaqty elder men Afrıka odaǵy, Azııalyq ınfraqurylymdyq ınvestıtsııalar banki (AIIB), And damý korporatsııasy (CAF), Jańa damý banki (NDB), BUU jáne Dúnıejúzilik saýda uıymy (WTO) sııaqty halyqaralyq uıymdardyń ókilderi óz qatysýyn rastady.
BRIKS sammıti aıasynda eki kún boıy plenarlyq otyrystar men ekijaqty kezdesýler Rıo-de-Janeıro qalasyndaǵy Flamengo saıabaǵynda ornalasqan Qazirgi zamanǵy óner mýzeıinde ótedi. Bul — zamanaýı óner týyndylarynyń baı kollektsııasyna ıe Brazılııadaǵy biregeı mádenı mekeme.
Sondaı-aq qosymsha nysandar da jumys isteıdi: jýrnalıster úshin «The Venue» medıaortalyǵy jáne sheteldik delegatsııa ókilderine arnalǵan «Marina da Glória» delegatsııalar úıi, munda olar BRIKS otyrystaryn tikeleı baqylaı alady.
6 shilde kúni eki sessııa ótkizý josparlanǵan:
1. «Beıbitshilik, qaýipsizdik jáne jahandyq basqarýdy reformalaý»
2. «Kópjaqty yntymaqtastyqty nyǵaıtý, ekonomıkalyq jáne qarjylyq máseleler jáne jasandy ıntellekt»
Bul sessııalardyń qorytyndysy boıynsha birlesken málimdemeler men qujattar qabyldanady.
BRIKS elderi kópjaqtylyq pen kóppolıarly álem qaǵıdalaryn qoldaıdy. Bul halyqaralyq alań elder men qurlyqtar arasyndaǵy kópirlerdi nyǵaıtýda, sondaı-aq «Jahandyq Ońtústik» elderi úshin ádiletti jáne ınklıýzıvti álemdik tártipti ilgeriletýde mańyzdy ról atqarýǵa umtylady.
BRIKS sondaı-aq BUU-ny, onyń ishinde Qaýipsizdik Keńesin reformalaýdy maqsat etedi. Osy arqyly uıym aldyn alý dıplomatııasy men qaqtyǵystardy beıbit jolmen sheshýdiń mańyzdylyǵyn, sondaı-aq jahandyq turaqtylyqty nyǵaıtýdy qoldaıdy. Ol halyqaralyq qaqtyǵystardy retteý, gýmanıtarlyq daǵdarystarǵa jedel áreket etý jáne uzaq merzimdi beıbitshilikti qamtamasyz etý úshin kópjaqty ınstıtýttardyń rólin arttyrýǵa shaqyrady.
BRIKS múshe elder arasyndaǵy ekonomıkalyq yntymaqtastyqty, ásirese saýda, ınvestıtsııa jáne qarjy salalarynda damytýǵa erekshe mán beredi. Halyqaralyq valıýta qory (HVQ), Dúnıejúzilik bank jáne Dúnıejúzilik saýda uıymy sııaqty halyqaralyq qarjy ınstıtýttaryn reformalaý qajettigi de kóterilip otyr. Bul — damýshy elderge óz pikirin bildirý men sheshim qabyldaý úderisine keńirek qatysýǵa múmkindik beredi.
BRIKS jasandy ıntellektti jahandyq basqarý máselesine de erekshe nazar aýdarady. Munda etıka men derbestik, tehnologııalarǵa qoljetimdilik, ádil báseke, derekterdi basqarý jáne tsıfrlyq egemendik syndy baǵyttar qamtylady. Tsıfrlandyrý men ónerkásipti jańǵyrtý bastamalary mańyzdy ról atqarýda. Sonymen qatar, kıberqaýipsizdik pen halyqaralyq terrorızmge qarsy kúres te ózekti máseleler qatarynda.
7 shilde kúni «Qorshaǵan orta, COP30 jáne jahandyq densaýlyq saqtaý» taqyrybynda sessııa ótedi.
Qorshaǵan ortany qorǵaý máseleleri ózekti kúıinde qalýda, ásirese klımattyń ózgerýine qarsy kúreste ınnovatsııalyq qarjylandyrý mehanızmderin ázirleý men jahandyq jylynýdy 1,5°C sheginde ustaýǵa baǵyttalǵan tıimdi ári ádiletti sharalar qabyldaý mańyzdylyǵy artyp otyr.
BRIKS-tiń negizgi basymdyqtarynyń biri – aýrýlarmen birlesip kúresý. Uıym dári-dármek pen vaktsınalar óndirisin keńeıtýge, týberkýlezge qarsy kúres boıynsha zertteý jelisin damytýǵa jáne jasandy ıntellektti densaýlyq saqtaý júıesine ıntegratsııalaýǵa kúsh salýda. Maqsat — barsha úshin ádil ári jalpyǵa qoljetimdi qoǵamdyq densaýlyq saqtaý júıesin qamtamasyz etý.
Sammıt aıasynda Brazılııa qaýipsizdik sharalaryn kúsheıtti. Rıo-de-Janeıro kóshelerinde polıtsııa jasaqtary kezekshilik atqarýda, qoǵamdyq tártipti saqtaý úshin qarýly kúshter de jumyldyrylǵan.
Sammıt ótetin aýmaq kólik qozǵalysy úshin jabyldy. Kirý arnaıy ruqsat pen arnaıy avtobýstar arqyly ǵana múmkin.
2025 jyly Brazılııa BRIKS-ke tóraǵalyq ete otyryp, 200-den astam kezdesý ótkizdi, onyń ishinde onlaın is-sharalar da bar.
Brazılııa tóraǵalyǵynyń alty basym baǵyty mynalar:
1. Densaýlyq saqtaý salasyndaǵy jahandyq yntymaqtastyq;
2. Saýda, ınvestıtsııalar jáne qarjy;
3. Klımattyń ózgerýi;
4. Jasandy ıntellekt arqyly basqarý;
5. Beıbitshilik pen qaýipsizdik salasyndaǵy kópjaqty qurylym;
6. Instıtýtsıonaldyq damý.
Statıstıkaǵa sáıkes, BRIKS-tiń 11 turaqty múshesine:
– álemdik JІÓ-niń 39%-y,
– jahandyq saýdanyń 23%-y,
– tikeleı sheteldik ınvestıtsııalardyń 24%-y,
– álemdik munaı óndirisiniń 43%-y jáne
– jer shary halqynyń 49%-y tıesili.
BRIKS aıasynda shamamen 200 yntymaqtastyq tetigi jumys isteıdi. Olar aýyl sharýashylyǵy, saýda, qorshaǵan orta, energetıka, kommýnıkatsııa, týrızm, ǵylym, tehnologııa jáne ınnovatsııalar, bilim berý, densaýlyq saqtaý jáne kásipkerlik sııaqty salalardy qamtıdy.