Borysh pen betburys: Áskerge kúshtep áketý zańdy ma?
ASTANA. KAZINFORM – Keıingi aılarda mektep bitirgen túlekterdi májbúrli túrde ásker qataryna alyp ketý derekteri tirkeldi. Mundaı oqıǵa ýnıversıtette, mektepte, tipti kóshede kezdesip jatady. Ata-analardyń qarsylyǵyn týǵyzǵan oqıǵa qyzý talqylanyp, depýtattar zańǵa ózgeris engizýge kóshken. Áskerı qyzmetshilerdiń áreketi qanshalyqty zańdy? Quqyqtyq qujattaǵy túzetý jaǵdaıdy ońalta ma? Agenttik tilshisi taqyrypqa qatysty sarapshylar pikirin toptastyryp, máseleni taldap kórdi.
Kósheden áketý tyıyla ma?
Qorǵanys mınıstrliginiń málimetinshe, bıyl merzimdi áskerı qyzmetke 42 myńnan astam adam shaqyrylady. Onyń ishinde kóktemgi áskerge shaqyrý naýqanynda – 21 myń, kúzgi áskerge shaqyrý naýqanynda – 21 myń azamat qamtylmaq. Alǵashqy naýqannyń aıaq tusy maýsymnyń sońyna týra keletinin eskersek, áleýmettik jelilerde taraǵan beınejazbalar – osy kezeńde jasalǵan.
Aldymen áskerı qyzmetkerlerdiń áreketi qanshalyqty zańdy ekenin baǵamdap kóreıik. Sebebi, eń basty másele jastardyń áskerı bılet ıelenýge yntaly bolmaýy emes, kósheden kúshtep áketýge qatysty bolyp otyr. Qorǵanys mınıstrligine resmı saýal joldaý barysynda máseleniń jaı-japsary baıqaldy. Mınıstrliktegiler qoldanystaǵy zańnamada áskerge kúshtep alyp ketý kózdelmegenin kesip aıtty. Jastardy ásker qataryna shaqyrýdyń ózindik algorıtmi bar, basqa jaǵdaı týyndasa, quqyq qorǵaý organyna júginýge keńes bergen.
– Áskerı qyzmet jáne áskerı qyzmetshilerdiń mártebesi týraly» zańǵa sáıkes, áskerı qyzmetke shaqyrylýǵa jatatyn azamat jergilikti áskerı basqarý organynyń shaqyrý qaǵazy boıynsha áskerge shaqyrý komıssııasyna kelýge mindetti. Shaqyrý qaǵazyn azamattyń jeke ózine tapsyrý múmkin bolmaǵan jaǵdaıda, onyń kelýin qamtamasyz etý tıisti ishki ister organyna júkteledi, – delingen jaýap-hatta.
Degenmen, soqyrǵa taıaq ustatqandaı nusqaýdy qorǵanys salasynyń mamandary ustana bermeıdi. Olaı deıtinimiz, kúshtep áketýdi uıymdastyryp júrgenniń basym deni ishki ister organynyń qyzmetkerleri emes, áskerılerdiń naq ózi. Muny Qorǵanys mınıstriniń birinshi orynbasary Sultan Qamaletdınov te moıyndaǵan bolatyn.
Sondyqtan jýyrda Senat depýtattary áskerı-patrıottyq tárbıe, áskerı qyzmet jáne jekelegen ortalyq memlekettik organdardyń fýnktsııalaryn qaıta bólý týraly zańǵa engizilgen ózgeristerdi maquldady. Endi áskerge shaqyrtý qaǵaz túrinde emes, 1414 nómirinen SMS-habarlama arqyly keledi. Eger jastar shaqyrtýdy elemese, aıyppul arqalaýy múmkin.
Ázirge aıyppul mólsheri árqıly. Alaıda zańger Qanat Álipbaev áskerge shaqyrý kezinde jaltarǵan azamattardy jazalaý zań sheńberinde bekigenin aıtyp otyr. Sebebi Konstıtýtsııaǵa sáıkes, eldi qorǵaý – onyń árbir azamatynyń qasıetti paryzy jáne mindeti.
– Áskerı qyzmetten bosatýǵa zańdy negizder bolmaǵan adam qyzmetke shaqyrylýdan jaltarsa, jaýapqa tartylady. Úkim san túrli bolýy yqtımal. 1000 AEK-ge deıingi mólsherde aıyppul salý, sol mólsherde túzeý jumysyna nemese tórt júz saǵatqa deıingi merzimge qoǵamdyq jumysqa mindettelýi múmkin. 1 jylǵa deıin bas bostandyǵyn shekteý nemese sol merzimge bas bostandyǵynan aıyrý úkimi shyǵýy ǵajap emes. Eger áskerge shaqyrylýshy is sotqa ketkenge deıin áskerge shaqyrý pýnktine óz erkimen kelse, qylmystyq jaýapkershilikten bosatylady, – dedi zańger.
Maman Konstıtýtsııalyq mindetpen qatar, quqyq ta baryn aıtyp otyr. Ásker qataryna kúshtep áketken jaǵdaıda jastar advokat shaqyrýy, jaqynyna habarlasýy múmkindigi baryn bilýi shart. Mundaı quqyqtyq saýattyń bolmaýy, keıingi shıeleniske áser etip keledi.
JOO-ǵa qabyldaý ýaqyty men áskerge shaqyrý merzimi sáıkes kelmeıdi
Bul daýly taqyryp talaıdan beri talqylanyp júr. Mektepti endi ǵana bitirip, ýnıversıtetke oqýǵa tapsyrǵan talapkerdi áskerge áketý oqıǵasy kóp. Áskerı sarapshy Janat Erejepovtiń aıtýynsha, buǵan qos mınıstrlik kináli. Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi qujat tapsyrǵan talapkerdiń oqýǵa túsip/túspegeni týraly sheshimdi kesh shyǵarady – áskerge shaqyrý naýqanynan keıin málimdeıdi. Al Qorǵanys mınıstrliginde kóktemgi áskerge shaqyrý naýqany 1 naýryzdan 30 maýsymǵa deıin júrgiziledi. Osy aralyqta resmı túrde oqýǵa qabyldanbaǵan kez kelgen azamatty boryshyn óteýge alyp ketýge quqyly.
– Júıede qatelik bary baıqalady, uıymdastyrý isin qaıta qaraý kerek. Mysaly, túlekter mektepti mamyr aıynda bitiredi. Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi JOO-ǵa oqýǵa qabyldaý buıryǵyn tamyzda shyǵaratyny bárimizge aıan. Demek, arada eki aı merzim bos qalady, osy aralyqta áli stýdent mártebesin almaǵan talapkerlerdi áketip jatyr, – dedi Janat Erejepov.
Sarapshy máseleni sheshýdiń birneshe nusqasyn usynyp otyr. Aldymen eki mınıstrliktiń derekterin sáıkestendirý mańyzdy. Arnaıy bazalarǵa qosymsha aqparattyq baǵana engizý arqyly kimniń oqýǵa qujat tapsyrǵanyn anyqtaý qajet. Qazirgideı tsıfrlandyrý úrdisi damyǵan shaqta atalǵan qadam asa qıyndyq týdyrmaıdy degen oıda. Onyń ústine, paıdalaný Qorǵanys mınıstrligi Ulttyq bilim berý derekqory sekildi bazalardy áskerı qyzmetke shaqyrý barysynda burynnan paıdalanady. Tek statıstıkany sáıkestendirse bolǵany.
Ekinshi áreket – quqyqtyq ózgeris. Qazir oqýǵa tapsyrǵan talapkerdi áskerge alyp ketpes úshin arnaıy aryz jazýy kerek eken, ıaǵnı komıssııa jaýabyn kútip otyrǵanyn bildiredi. Muny biri bilse, biri bilmes, onyń ústine ótinishti jazý tártibi, jaýapty áskerı komıssarıatqa qujat ótkizý ýaqyt ustaıdy. Sondyqtan Janat Erejepov oqýǵa qujat tapsyrǵan talapkerdiń deregi bazadan kórinse, avtomatty túrde áskerı mindeti keıinge shegeriletin tetik kerek dep otyr.
Petıtsııa: áskerge shaqyrý jasyn ózgertý kerek pe?
Ótken jyly taqyryppen mazmundas oqıǵa boldy. Este bolsa, bir top avtor jastardy áskerge 20 jastan bastap shaqyrýdy usynyp, petıtsııa jarııalaǵan edi. Ýáj retinde birneshe sebepti alǵa tartqanyn bilemiz. Onyń ishinde jastardyń psıhologııalyq jáne fızıkalyq turǵyda jetilýin kútý, bilimin jalǵastyrýǵa múmkindik berý, dezertırlik (áskerden qashý) pen quqyqbuzýshylyq deńgeıin tómendetý sekildi jaǵdaıdy tirek etken. Petıtsııa avtorlarynyń pikirinshe, eger ol qoldaý taýyp, tıisti ózgeris zań sheńberinde qabyldanǵanda, mektep túlekterin áskerge kúshtep áketýi kúrt tyıylar edi.
Alaıda jaýapty mınıstrlik, depýtattar men qoǵam belsendileri usynysqa qarsy shyqty. Aldymen Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Ákimshilik rásimdik-protsestik kodeksin araǵa salyp, qorǵanys máseleleri petıtsııaǵa arqaý bola almaıdy dedi. Osylaısha, petıtsııany keri qaıtardy. Qorǵanys mınıstrligi bolsa, talaptyń tym birjaqty ekenin aıtyp, qoldanystaǵy júıeni eń tıimdi nusqa degen.
Petıtsııaǵa álemdik tájirıbe de dáneker bola almady. Aýstrııa, Germanııa, Shvetsııa, Shveıtsarııada áskerge 19-20 jastan bastap shaqyrylady degen mysalǵa depýttar qarsy pikirin bildirdi. Májilis depýtaty Konstantın Avershın 18 jastyń ne úshin tańdalǵanyna ǵylymı negizdeme aıtqanyn umytpadyq.
– Nege 18 jastan bastap áskerge shaqyrylady? Keńes zamanynda taqyrypqa tereń zertteýler bolǵan. Jalpy, bul jasta jas jigitter gormonaldy ózgeristerdi sezine bastaıdy. Psıhıkadaǵy ózgerister fızıologııalyq ózgeristerden keıin júredi, sondyqtan osy ýaqyt jas jigitterden er azamattardy tárbıelep shyǵarý úshin tańdalǵan. Barlyǵy fızıologııalyq erekshelikterge baılanysty, sondyqtan 18 jastan bastap shaqyrylady, – dedi depýtat.
Kóktemgi áskerge shaqyrý naýqany kezinde shaqyrylǵan 18-19 jastaǵy azamattardyń statıstıksy belgili. Kúshtik qurylym boıynsha taldasaq:
· Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń Shekara qyzmetine – 2 500 adam;
· Qarýly Kúshterge – shamamen 10 myń adam;
· Memlekettik kúzet qyzmetine – 290 adam;
· Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligine – 391 adam;
· ІІM Ulttyq ulanǵa – 7 054 adam shaqyrylady.
Ázirge oqýǵa qujat tapsyrǵan, alaıda jaýabyn kútpesten ásker qataryna alynǵan qazaqstandyqtardyń naqty sanyn bilý múmkin emes. Qorǵanys mınıstrligi bul oraıdaǵy saýaldy jaýapsyz qaldyrdy.
Shegerýde shekteý bar nemese «40 kúndik áskerdiń» qyr-syry
Qazir «Áskerı qyzmet jáne áskerı qyzmetshilerdiń mártebesi týraly» zań qoldanysta. Qujatta áskerı mindetti keıinge shegerý joldary anyq kórsetilgen: bir tarmaǵy – stýdent mártebesi. Keı azamat muny aılaǵa aınaldyrǵanyn jasyra almaımyz. Kóbi áskerge shaqyrý jasyna jetkende oqýǵa túsedi. Oqý aıaqtalsa, ekinshi JOO-ǵa tapsyryp, keıin magıstratýraǵa barady. Magıstratýra aıaqtalsa, doktorantýraǵa tapsyratyndar bar. Osylaısha, 27 jasqa deıin ýaqyt sozyp, «zapasqa» shyǵatyn kúndi kútedi.
Endi jańa zań jobasynda mundaı keńshilik bolmaıdy. Bilimniń árbir deńgeıinde áskerden 1 retten artyq bosatpaý týraly túzetý engen. Qarapaıym tilmen aıtsaq, jastar bakalavrıattan keıin magıstratýraǵa túspese, áskerge barady degen sóz.
Sarapshy Janat Erejepovtiń aıtýynsha, boryshyn óteýden qashýdyń shemasy munymen shektelmeıdi. Keıbireýler áskerı kafedradaǵy múmkindikti aıla-sharǵy retinde paıdalanýǵa qumar. Stýdentter oqý ornyndaǵy arnaıy kafedraǵa oqýǵa túsip, 1 jyldan keıin shyǵyp ketedi. Qazirgi qoldanystaǵy zańǵa súıensek, olar oqýyn aıaqtamasa da áskerı qyzmetten ótken bolyp sanalady, demek ásker qataryna shaqyrylmaıdy. Áskerı sarapshy mundaı olqylyqtyń jolyn kesý úshin oqý oryndarynan shyǵarylǵan kýrsanttar men kadetterdiń deregin ortaq bazalarǵa engizip, qaıta áskerı esepke qoıýdy usynyp otyr.
– Qazir JOO janynda áskerı kafedralar bar. Onda zapastaǵy ofıtserler, serjanttardy daıarlaıdy. Zań boıynsha kafedra túlekteri merzimdi áskerı qyzmetke shaqyrylmaıtyny belgili. Osyny esepke alsaq, zańǵa ózgeris engizý kerek. Zapastaǵy serjanttardy bolmasa da, ofıtserlerdi ásker qataryna shaqyrý mindettelgeni durys, – dedi spıker.
Oraıy kelgende el arasynda «40 kúndik ásker» atalyp ketken áskerı-tehnıkalyq mektepterdi aıtpaı ketýge bolmas. Mundaǵy sarbazdardyń daıyndyǵy men praktıkalyq tıimdiligi turǵysynda sarapshylar pikiri ekige jarylady. Biri otbasylyq jaǵdaıǵa baılanysty 1 jyl ásker qataryna bara almaıtyndarǵa jaqsy múmkindik sanasa, ekinshisi qurylymdy sebepsiz paıdalanatyndar bar dep ashynady.
– 40 kúndik áskerı mashyqtan ótý múmkindigi áli bar. Kóbi muny 1 jyldyq áskerı boryshty óteýdiń balamasy retinde qoldanady. Bul – qate pikir, bastamanyń alǵashqy fýnktsııasynan aýytqýy. Nege deseńiz, kezinde atalǵan zańdaǵy ózgeristi (sarbazdardy áskerı-tehnıkalyq mektepterde daıarlaý - red.) talqylaýǵa qatystym, quzyrly mınıstrlik atynan jumys tobynda boldym. Sol kezde áskerı-tehnıkalyq mekteptiń áýeldegi mindeti otbasy jaǵdaıy, áleýmettik ahýaly men densaýlyq jaıy múmkindik bermeıtin azamattarǵa boryshyn óteýge jol ashý edi. Qazir eshqandaı salmaqty sebebi joq jastar da 24 jasqa deıin ásker qataryna barýdan jaltaryp, keıin osy «40 kúndik mektepke» túsip jatyr, – deıdi sarapshy.
Janat Erejepovtiń sózinshe, áskerı-tehnıkalyq mektepterdiń sany az ári jappaı qamtamasyz etýge jetkiliksiz. Sondyqtan jastar arasynda ásker qataryna barýdy nasıhattaýdy oryndy sanaıdy. Ásirese, Qarýly kúshterdiń qataryna tartýdyń ıdeologııasy bolýy kerek. Otbasyndaǵy, qoǵamdaǵy túsinikter bir arnaǵa túskende ǵana jaǵdaı ońaldy degen pikirde.
– Ata-ana balaǵa el-jerdiń qadirin uqtyrsa deımin. Memleket Otan qorǵaýǵa laıyqty jaǵdaı týdyrsa, áskerdegi álimjettikti toqtatsa, esh kedergi bolmaıdy dep senemin. Mine, osy eki dińgek áskerı júıeni túzetedi, jastardy yntalandyrady.
Qazir áskerden oralǵan azamattarǵa túrli áleýmettik kómek jasalady, ol oryndy, árıne. Degenmen, áskerge barýǵa ıtermeleıtin qadam qajet-aq. Mysaly, laýazymdy qyzmet atqarý úshin úmitkerdiń áskerı boryshty óteýin mindetteýdi engizse, qup bolar edi. Saılaý komıssııasy túrli deńgeıdegi depýtattardy saılaý barysynda osy talapty suraýy kerek. Mundaı tájirıbe álem elderinde sátti júzege asyp jatyr, – dedi Janat Erejepov.
Tórtkúl dúnıedegi túrli qaqtyǵysty kóz kórip otyr. Alasapyran kezeńde áskerdiń sapasy men qajyr-qaıratyn talap etý úshin jastardyń yntasyn arttyrý ózekti. Bul rette olardyń áskerden jaltarý jolyn emes, sebebin baǵamdaý oryndy sekildi. Sebebi áskerden qashýǵa álimjettik, boryshty óteýge yntalandyrýdyń azdyǵy qolbaılaý bolyp otyr. Qoǵam endigi reformany osy baǵytta kútedi.