«Bolashaq» túlegi shákirtterimen birge otandyq mıkrochıp jasap shyǵardy
ASTANA. KAZINFORM – Búgin elordada professor Nursultan Qabylqas pen shákirtteri jobalap shyǵarǵan, «Designed in Kazakhstan» degen tańbasy bar mıkrochıp tanystyryldy.
Mıkroshemalardy tsıfrlyq turǵydan jobalap, synaqtan ótkizetin mamandardy daıarlaý máselesine arnalǵan «Kremnıı joly: zamanaýı Qazaqstandaǵy tsıfrlyq elektronıka jobalaý salasyndaǵy damý men bilim berý» taqyrybymen ótip jatqan forýmǵa shaqyrylǵandar qazaqstandyq «ónimniń» atyn áleýmettik jelidegi súıinshi jańalyqtar arqyly talaıdan beri estip júrse de, buǵan deıin qolmen ustap kórmegen. Forýmda osyndaı múmkindik boldy.
Turmystyq tehnıka men keńse tehnıkasy, jasandy zeıin men ǵarysh tehnologııasy, aqparat pen kommýnıkatsııa, tsıfrlandyrý jáne medıtsına. Qazir bul salalardyń keleshegin mıkroshemalarsyz elestetý múmkin emes. Osynsha qat dúnıeni jobalap óndiretin elderdiń sany jyl ótken saıyn artyp keledi. Qazaqstan da osy básekeniń bel ortasynda júrý úshin túrli bastamalardy qolǵa alyp otyr. Sonyń biri - Nazarbaev University-de ashylǵan mıkroshemalardy daıyndaý jáne synaqtan ótkizý kýrsy.
Osy kýrstyń stýdentteri professor Nursultan Qabylqastyń jetekshiligimen shaǵyn protsessordyń dızaınyn jasap, baǵdarlamasyn túzip shyqqan. Intellektýaldyq ónimdi materıaldyq ónimge aınaldyrý úshin Taıvandaǵy óndiris oshaǵymen áriptestik ornatyp, bir jyldyń ishinde qazaqstandyq ǵalymdardyń dızaıny boıynsha mıkrochıp quıylyp otyr.
Bul jobanyń sátti iske asýyna Qytaı ǵylym akademııasy (CAS) janyndaǵy Esepteý tehnologııalary ınstıtýtynyń Kompıýterlik arhıtektýra jónindegi memlekettik zerthanasynyń jetekshi mamany, professor ıÝngan Bao mol úles qosypty.
Onyń sózinshe, Qytaı álem boıynsha «Bir stýdent – bir chıp» bastamasyn qolǵa alǵan. Maqsaty – mıkroshemalar salasyndaǵy bilim men bilikti kompıýterlik baǵdarlamalar sııaqty barshanyń qoly jetetin, ashyq qundylyqqa aınaldyrý.
Nazarbaev University-diń mıkrshema mamandaryn daıyndaý bastamasy Qytaıdyń osy bastamasymen úndes bolyp shyǵyp, ıÝngan Bao qazaqstandyqtarǵa sapaly orta qurý úshin kómek qolyn sozǵan. Osylaısha qazaqstandyq «ónim» «Bir stýdent – bir chıp» bastamasynyń alǵashqy jemisi bolyp otyr.
- Búginniń bıiginen qarasam, qazaqstandyq jas ǵalymdar mıkroshemalar ázirlep, synaqtan ótkizý quzyretin meńgerip boldy dep aıta alamyn. Professor N. Qabylqas osy saladaǵy mamandardyń birneshe býynyn daıyndap, bastaǵan jobalaryn óz betimen jetildire túsetindeı deńgeıge jetken maman dep esepteımin, - deıdi ıÝngan Bao.
Professor Nursultan Qabylqas alty stýdentpen birge jasaǵan mıkrochıptiń dızaınyn jasap, baǵdarlamasyn túzýge 3 aı ketkenin aıtady.
- Buǵan deıin qarapaıym prototıpterimiz bolǵandyqtan, beıimdelý tez júrdi. Bárinen de sol prototıpter negizinde jetildirilgen ónimdi zaýyttan óndirip shyǵarýǵa kóp ýaqyt ketti, - deıdi NU ǵalymy.
Nursultan Qabylqas – «Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlegi. Mıkrosehemalar salasyndaǵy bilimdi AQSh-ta alǵan. Endi sol bilimin NU ýnıversıtetiniń stýdentterine sińirip júr.
- Bul chıpke 50-60 ınstrýktsııa «jazylǵan». Syıymdylyǵyna kelsek, 64 bıttik protsessor. Protsessordyń jadyn úlkeıtip, qosymsha komponentter qossa kóptegen fýnktsııaǵa ıkemdep paıdalanýǵa bolady. Qarapaıym tilmen aıtsaq, fýnktsıonaly shaǵyn, qarapaıym kompıýter tektes tehnıkalarǵa paıdalanýǵa bolady. Al siz surap otyrǵan iPhone óndirisine qoldanylatyn chıp jasaıtyndaı bilimge jetý úshin osy qarqynmen keminde 3-4 jyl tynbaı eńbektený kerek bolatyn shyǵar. Túpkilikti maqsatymyz da sondaı deńgeıge jetý. Bul jerde eń basty qundylyq – qazaqstandyq mamandardyń mıkrochıpterdi óz betimen dızaındap, baǵdarlamalaı alatyn quzyretti ıgerýinde. Al mıkrochıpti qoldanys maqsatyna qaraı ıkemdep jetildirý, qurylymyn kúrdelendirý - ýaqyttyń enshisindegi dúnıe, - deıdi Nursultan Qabylqas.
Nazarbaev University 4-kýrs stýdenti Oljas Nurmandy 64 bıttik mıkrochıp jasaǵan toptyń jetekshisi deýge bolady.
- Bul jerde biz jańadan ónim oılap tapty eken dep túsinbeýlerińiz mańyzdy. Eń bastysy, kod jazatyn orta kerek. «RISC-V» protsesiniń ashyq qoldanystaǵy arhıtektýrasymen jasadyq, ıaǵnı eshqandaı lıtsenzııa alyp, patent tirkeýdiń qajeti joq. Biraq chıptiń dızaınyn, baǵdarlamasyn bastan-aıaq ózimiz jasap shyqqandyqtan, qazaqstandyq protsessor dep aıtýǵa ábden bolady. Biz onyń dızaınyn barynsha qarapaıym qylyp istedik. Al Intel-diń, BND-diń istep jatqan chıpteri budan áldeqaıda kúrdeli arhıtektýramen ázirlenedi, - deıdi ol.
Bul quzyret qazaqstandyq mamandarǵa jartylaı ótkizgishterdiń jahandyq ındýstrııasyna enetin jol ashýy múmkin. Ol úshin zertteý, bilim berý, tehnologııany óndiriske kiriktirý salalarynda tyńǵylyqty ári saýatty jumys isteý qajet.
Buǵan deıin osy chıpti ázirleýge 100 myń dollar jumsalýy múmkin ekenin jazǵan edik.