Blokcheın tehnologııasy jemqorlyqty joıýǵa kómektesedi – Tilektes Adambekov
«Álemde kóptegen ozyq tehnologııalar bar jáne olardyń eń ozyǵy – Blokcheın tehnologııasy. Bul tehnologııa kez kelgen aqparatty tsıfrlandyrýǵa múmkindik beredi. Bul bir ortalyqqa baǵynbaıtyn derekterdi saqtaý júıesi. Máselen, kez kelgen uıymnyń derekter bazasy bar, partııa bolsa – saılaýshylar men partııa músheleri týraly, Sybaılas jemqorlyqqa qarsy qyzmet bolsa – qyzmetkerler, derekter, tergeý málimetteri jáne basqalary bolýy múmkin. Barlyq aqparat ortalyqtandyrylǵan derekqorǵa jiberilip otyrady. Tıisinshe, hakerler shabýyldaǵanda barlyq aqparatty bir kózden alyp ketedi. Al blokcheın tizbegi málimettiń taralýyna jol bermeıdi. Aqparat birneshe blokqa bólinip, kezdeısoq tártipte qozǵalady. ıAǵnı, haker derekter bazasyn buzý úshin tutas bloktardy jeke-jeke buzyp shyǵýy kerek. Bul óte qıyn sharýa», - dedi T. Adambekov QR Sybaılas jemqorlyqqa qarsy qyzmetinde ótken suhbatta.
Onyń aıtýynsha, bir bloktyń ózin buzýǵa úlken kúsh-jiger kerek jáne buzylǵan blok buǵattalyp, qalǵan bólikteri qalypty jumysyn jalǵastyra beredi.
«Baspadan shyqqan jańa kitapty elestetip kóreıik. Siz kitaptyń esh jerin ózgerte almaısyz. Bir betin jyrtsańyz, ol anyq kórinedi. Mańyzdy betteri joǵalsa, kitaptyń mán-maǵynasy ózgeredi. Al onyń betterine óz oıyńyzdy qossańyz da, qaryndashpen jazǵandaı anyq baıqalyp turady. Blokcheın de týra osyndaı. Onda bir engizilgen aqparat ózgermeıdi jáne óshpeıdi. Munda bir málimetti ózgertý úshin birneshe uıymnyń kelisimi qajet bolady. ıAǵnı, bir adam kelip, derekterdi óz qalaýynsha ózgerte almaıdy. Demek, adam faktoryn azaıtý múmkindigin beredi», - dep óz sózin tolyqtyrdy spıker.
Qazirgi ýaqytta blokcheın tehnologııasy barlyq jerde qoldanylady. Onyń basty mindeti – kez kelgen aqparatty tsıfrlandyrý. Máselen, densaýlyq saqtaý salasynda patsıent kez kelgen aýrýhanaǵa baryp, ózi týraly derekti qaıta-qaıta engizip júrmeıdi, ony daıyn júıeden alýǵa ruqsatyn berse jetkilikti.
«Bank júıesin aıtar bolsaq, álbette blokcheın tranzaýtsııany jedeldetip, sybaılas jemqorlyq jaǵdaılaryn boldyrmaıdy. Óıtkeni, kez kelgen adam tsıfrlyq ámııan asharda tsıfrlyq sáıkestendirý (ID) rásiminen ótedi. Munda da barlyq derekti bir ret engizip qoıýǵa bolady. Kez kelgen bank menedjeri siz týraly derekti qoldaný úshin ózińizden ruqsat suraıdy. ıAǵnı, siz týraly barlyq aqparat tsıfrlanyp, derekter bazasynda saqtalady jáne ony eshkim ózgerte almaıdy», - deıdi T. Adambekov.
Sonymen birge, blokcheın tehnologııasyn sybaılas jemqorlyq pen kóleńkeli ekonomıkamen kúreste de tıimdi paıdalanýǵa bolady.
«Máselen, jol qaýipsizdigin baqylaıtyn memlekettik ınspektorlardyń qolynda zańbuzýshylyqty tirkeıtin beınekamera bar. Biraq, munda adamı faktor oryn alyp, keı ınspektorlar qajet kezde kamerany qospaýy da múmkin. Nemese basqarý júıesinde otyrǵan mamandar beınejazbany óshirip tastaýy múmkin. Blokcheın-tehnologııada eshteńe óshirilmeıdi. Kameradan ereje buzý baıqalsa, birden tsıfrlyq ámııanǵa aıyppul habary keledi. Mas kúıde rólge otyryp, tártip saqshylaryna ustalsańyz da, bul beınejazba óshirilmeı saqtalady. ıAǵnı, sybaılas jemqorlyq pen adamı faktor óte tyǵyz baılanysty. Adamı faktor azaısa, jemqorlyq ta sıreı túsedi», - dep túsindirdi maman.
T. Adambekov saılaý kezinde de blokcheın tehnologııasy kóp kómegin tıgizetinin eske saldy.
«Blokcheın tehnologııalaryn saılaýda da qoldaný kerek. Eger blokcheın bazasynda daýys berý platformasyn qursańyz, kez kelgen azamat tirkeýden ótip, óz daýysyn bere alady. Munda da eshkim daýysty ózgerte almaıdy, bir adam eki ret daýys bermeıdi. Memleket te aralasa almaıdy. ıAǵnı, daýys berý júıesinde tirkeý protsesinen bastap, naqty bir kandıdatqa daýys berý, onyń nátıjesin esepteý jumystary avtomatty túrde adam faktorynan tys júrgiziledi», - deıdi T. Adambekov.
Mamannyń aıtýynsha, Qazaqstanda eń aldymen usaq paralardy, turmystyq sybaılas jemqorlyqty joıý qajet.
«Ókinishke qaraı, quqyq qorǵaý organdary, prokýratýra, polıtsııa departamentteri, TJ bólimderi, SES-tegi usaq paralardy toqtatý kerek. Ol úshin adamı faktordy barynsha azaıtyp, jańa tehnologııalardy jappaı engizý kerek. Azamattar úıden shyqpaı-aq, kez kelgen memlekettik qyzmetti alýy kerek. Blokcheın tehnologııasyn engizý men ınfraqurylymyn jasaýdyń óte qymbat joba ekeni ras, biraq ózimizdiń kıberqaýipsizdigimizdi qolǵa alyp, derekterdiń urlanýyna jol bermeı, turǵyndarǵa qolaıly jaǵdaı jasaý úshin asa qajetti qadam», - deıdi Tilektes Adambekov.
