Blokcheın: álemde qalaı damyp jatyr jáne Qazaqstan úshin perspektıvalary
Blokcheın degenimiz ne?
Tehnologııany qoldanbas buryn blokcheınniń ne ekenin túsingen jón. Blokcheın tujyrymdamasynyń tarıhy 1979 jyldan bastalady. Amerıkalyq ǵalym Ralf Merkl «hesh aǵash»-ty patenttedi, ol, sondaı-aq, «Merkl aǵashy» ataýymen de tanymal. Bul tehnologııa kompıýterlik júıeler arasyndaǵy derekter qurylymyn tekserý men óńdeý arqyly jumys istedi. Sonymen qatar almasýǵa jatatyn aqparattyń tutastyǵyn saqtaý men rastaý úshin paıdalanyldy. 1991 jyly «Merkl aǵashy» qaýipsiz bloktar tizbegin qurý úshin paıdalanyldy. Olardyń árqaısysy aldyńǵy jazbalarmen baılanysty derekter jazbalarynyń serııasynan turdy. Bul tizbektegi jańa jazba barlyq derekterdiń tarıhyn qamtydy.
Foto: IStock
1991 jyly amerıkalyq ǵalymdar Skott Starnet pen Stıýart Haber derekter tizilimindegi ózgerister tarıhyn qoldan jasaý men alaıaqtyqtan qorǵaýdyń jolyn tapty. Olar júıede bir jalpy tizilimniń ornyna onymen ózara baılanysty kóptegen jeke kóshirme bolýy múmkin degen qorytyndyǵa keldi. «Sandyq qujatta ýaqyt belgisin qalaı jasaýǵa bolady» degen ataýmen jarııalanǵan ǵylymı maqalasynda tehnologııany blokcheın dep atady. Bólikterge bólingen elektrondyq tizilim derekterdi sandyq bloktarda saqtaıdy. Árbir blok kelesi blokta kórsetiletin «hesh» dep atalatyn belgili bir kodty qamtıdy. Osylaısha, bir blokty ózgertý úshin barlyq basqa bloktardy ózgertý qajet, ol múmkin emes.
Stornett, Haber jáne Merkldiń ǵylymı eńbekteri sol kezde asa tanylǵan joq. Biraz ýaqyttan keıin olardyń tujyrymdamasyn, ıaǵnı blokcheındi engizgen jumbaq baǵdarlamashy Satosı Nakamoto ony álemdik deńgeıge jetkizdi. 2008 jyly dál osy tehnologııa bıtkoındi qurýǵa negiz boldy. Sondaı-aq ol blokcheındegi bloktarǵa qyzmet kórsetý men tekserý úshin qarjylaı yntalandyrý jasaǵan krıptovalıýta óndirisi tujyrymdamasyn usyndy.
Tehnologııanyń biregeıligi
Blokcheın tehnologııasynyń biregeıligi sol, ol jańartylyp otyratyn aqparat jalpy jáne únemi tekserilip turatyn málimetter bazasy retinde saqtalady. Ol bir ǵana serverde emes, júıege qosylǵan mıllıondaǵan kompıýterde ornalasqan ózara baılanystaǵy jáne paroldi bloktar tizbegi. Bul hakerlik shabýyldardyń qaýpin azaıtady. Odan bólek, atalǵan tehnologııanyń ortalyqsyzdandyrý, ashyqtyq jáne senimdilik sekildi artyqshylyqtary bar.
Foto: support.bingx.com
Blokcheın tehnologııasy jan-jaqty jáne ol tek krıptovalıýta naryǵymen shektelmeıdi. Kóptegen elder ony kúndelikti ómirge engizý múmkindigin zerttep jatyr.
Bul tehnologııa derekterdiń úlken kólemin saqtaý men aqparattyń durystyǵyn rastaýǵa asa qajet. Blokcheındi bank sektorynda, zańnamada, densaýlyq saqtaýda, jyljymaıtyn múlikte, energetıkada jáne taǵy basqa salalarda sátti qoldanýǵa bolady.
Sondaı-aq, blokcheın tehnologııasyn jasyryn jáne qaýipsiz daýys berý protsesin avtomattandyrýda qoldanýǵa bolady. 2018 jyldyń naýryz aıynda Serra-Leonede álemde alǵash ret blokcheınge negizdelgen prezıdenttik saılaý ótti. AQSh-ta bul tehnologııaǵa qyzyǵýshylyq joǵary. Atap aıtqanda, Kongress blokcheın týraly zań jobasyn daıyndaý úshin zertteý júrgizip jatyr.
Sarapshylar pikiri
Bıyl 15 naýryzda «Krıpto qıylysy: krıpto jáne blokcheın saıasatynyń bolashaǵyn baǵdarlaý» taqyrybynda ekipartııalyq saıasat saraptamalyq ortalyǵy ótkizgen konferentsııada senatorlar -Demokratııalyq jáne Respýblıkalyq partııalardyń ókilderi óz oılaryn ortaǵa salyp, baǵalaryn berdi.
Senator Djon Hıkenlýper álemde senimdi túrde qorǵalýy tıis kóptegen aqparat bar ekenin jáne blokcheın tehnologııasy buǵan kómektese alatynyn atap ótti.
«Blokcheın qaýipsizdikti arttyrýǵa, shyǵyndardy azaıtýǵa jáne ashyqtyqty kúsheıtýge qabiletti», – dedi Djon Hıkenlýper.
Senatordyń pikirinshe, blokcheın aqparattyń saqtalýyn jáne derektermen almasýda ashyqtyqty qamtamasyz etý qabileti jeke ómirge qol suǵylmaýshylyq pen barlyq jazbalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý qajet densaýlyq saqtaý salasynda qoldanylýy múmkin. Sonymen qatar naýqastardyń jeke ómirine nuqsan keltirmeı blokcheın arqyly qol jetkizýge bolatyn, ári qalpyna keltirýge jáne jalpyǵa ortaq paıdalanýǵa bolatyn qundy aqparat bar.
Senator Tom Tıllıch blokcheındi zııatkerlik menshik sııaqty tsıfrlyq avtorlyq quqyqty basqarýdyń tamasha mehanızmi bolatyn platforma retinde paıdalaný qajet dep sanaıdy.
«QazAqparat» HAA menshikti tilshisiniń álemde blokcheındi damytý jáne onyń AQSh pen Qazaqstan úshin bolashaǵy týraly saýalyna ınnovatsııalyq retteý alıansynyń teń quryltaıshysy jáne atqarýshy dırektory Devıd Erlıh bul tehnologııasy ǵumyrly óte mańyzdy sala dep jaýap berdi. Onyń aıtýynsha, blokcheındi qoldanýdyń kóptegen perspektıvalary bar. Búginde blokcheındi aqshany jylystatýmen kúresý úshin qoldanýǵa bolatyn ádisteri zerttelýde.
«Blokcheındi qoldanýǵa bolatyn mańyzdylyǵy men taǵy bir paıdaly salalardyń biri sapasyz ónimder týraly aqparatty baqylaý jáne tekserý bola alady. Sebebi taýardyń qaıdan kelgenin bilýge bolady», – deıdi sarapshy.
«Luminous Group, LLC» kompanııasynyń bas dırektory Kerol Van Klıf maınıng bul blokcheındegi elektrondyq operatsııalardy ýaqtyly óńdeý maqsatynda mashınalar júrgizetin aqparatty óńdeý ǵana ekenin atap ótti.
«Basty másele – blokcheın men krıptovalıýtaǵa qatysty aqparatty óńdeýge qansha energııa jumsalatyndyǵynda», - dedi spıker.
Qazaqstan úshin perspektıvalar
Aıta ketý kerek, Qazaqstan jańa tehnologııalardy zerdeleý jáne qoldaný boıynsha qadamdar jasap jatyr.
Atap aıtqanda, elimiz blokcheın tehnologııasy salasynda 40 myńnan astam maman daıarlaý boıynsha álemdegi eń iri bilim berý bastamasyn qolǵa qosyp jatyr. Jobany tabysty iske asyrý úshin 2022 jylǵy maýsymda Ulttyq Bankiniń tólem jáne qarjy tehnologııalaryn damytý ortalyǵy men Astana Hub blokcheın – ındýstrııany qoldaýǵa baǵyttalǵan blokcheın-ortalyǵy jobalaý keńsesin qurdy.
Foto: martechcube.com
Devıd Erlıh atap ótkendeı, blokcheın men krıptovalıýta eki túrli dúnıe. Máselen, keıbir jekelegen sarapshylardyń baǵalaýy boıynsha, blokcheın tehnologııasy damymaq, biraq krıptovalıýta tranzaktsııasy salasynda júzege asyrýy ekitalaı. Óıtkeni kóptegen memleketter bankter arqyly qarajat aýdarý protsesine baqylaýdy saqtap qalýǵa umtylady. Osy oraıda Qytaı, AQSh, Reseı jáne basqa da elder, onyń ishinde Qazaqstan da bar ulttyq tsıfrlyq valıýta quryp jatyr.
