Bir jylda bilim men aýyl medıtsınasy salasynda ne ózgerdi

Úkimettiń baspasóz qyzmeti Memleket basshysynyń saılaýaldy baǵdarlamasyn iske asyrý aıasynda QR Úkimetiniń bilim jáne densaýlyq saqtaý salalaryn damytý boıynsha bir jyl ishinde atqarǵan jumysyna sholý jasady.   

Elimizdiń túrli baǵyttardaǵy tabystarǵa jetý múmkindigi adamı kapıtaldyń sapasyna tikeleı baılanysty, sondyqtan Qazaqstanda bilim men densaýlyq saqtaý salalaryn damytýǵa aıyryqsha kóńil bólinip keledi.

QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev óziniń «Ádiletti Qazaqstan: bárimiz jáne árqaısymyz úshin. Qazir jáne árdaıym» atty saılaýaldy baǵdarlamasynda atalǵan salalardy nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan bıik maqsattardy aıqyndap berdi.

«Azamattardyń bilim alýyna, densaýlyǵy men ál-aýqatyna memleket tikeleı jaýapty. Áleýmettik bıýdjetimiz ósip keledi. Bul – balabaqsha, mektep, aýrýhana, mádenıet, sport nysandaryn salýǵa jáne jóndeýge, ataýly kómekke bólinetin trıllıondaǵan teńge. Qarajat somasynan góri árbir muqtaj adamnyń arnaýly memlekettik qamqorlyqty sezinýi mańyzdyraq ekenin esten shyǵarmaýymyz kerek», — delingen Prezıdenttiń saılaýaldy baǵdarlamasynda.

• 1 qyrkúıekten bastap Qazaqstanda aı saıynǵy memlekettik shákirtaqy kólemi: bakalavrıat stýdentterine – 20%-ǵa, magıstratýra men doktorantýrada oqıtyndarǵa – 15%-ǵa, TjKB stýdentterine – 50%-ǵa artty. Jalpy, 2025 jylǵa qaraı stýdentter shákirtaqysynyń mólsheri 2020 jylǵy deńgeıden kezeń-kezeńmen 2 esege ósedi.

• JOO-lar men kolledjderdiń jataqhanalarynda oryn tapshylyǵy bir jyl ishinde 3 esege jýyq, 2022 jylǵy 62,8 myń tósek-orynnan bıylǵy qazan aıynda 23,9 myńǵa deıin qysqardy.

Bul rette jataqhanalar salýǵa memlekettik tapsyrys berý tetigi jetildirildi. Atap aıtqanda, respýblıka boıynsha jylyna tósek-oryn úshin normatıv 122 AEK-ten 195 AEK-ke deıin (20%-ǵa) jáne Almatyda jylyna tósek-oryn úshin 144 AEK-ten 230 AEK-ke deıin (20%-ǵa) ulǵaıtyldy.

2023 jyly 10,9 myń oryndyq 44 jataqhanany iske qosý josparlanǵan, onyń ishinde 25 jataqhana paıdalanýǵa berildi. Jyl sońyna deıin taǵy 19 jataqhanany paıdalanýǵa berý josparlanyp otyr.

1 qyrkúıekten bastap respýblıkadaǵy barlyq 1-4 synyp oqýshylary úshin tegin ystyq tamaq uıymdastyryldy. 1,4 mln bala qamtyldy. Jergilikti bıýdjetten 25 mlrd teńge bólindi.

Sondaı-aq halyqtyń áleýmettik álsiz toptarynyń 5-11 synyptarda oqıtyn 200 myńnan astam oqýshysy tamaqtanady. Sonymen qatar mektepke deıingi bilim berý uıymdarynda atalǵan sanattaǵy 97 myńnan astam bala tegin tamaqpen qamtamasyz etildi.

Bilim berý uıymdarynda balalardyń tamaqtaný normalary qaıta qaraldy: onda otandyq ónimdi paıdalanýǵa, taǵam sapasynyń monıtorıngin kúsheıtýge jáne salamatty tamaqtanýdy nasıhattaýǵa basa nazar aýdaryldy.

Azamattardyń joǵary bilimge qol jetkizýin qamtamasyz etýdiń qosymsha tetigi bolatyn «Keleshek» erikti jınaqtaý júıesin ázirleý bastaldy.

Atalǵan júıe sheńberinde balaǵa arnaýly shot ashýǵa bolady, oǵan memleket 60 AEK (5 jastaǵy balalarǵa) mólsherinde bastapqy bilim berý kapıtalyn salady, onda ata-analardyń erikti jarnalary, 5%-7% mólsherinde jyl saıynǵy memlekettik syılyqaqy jáne ınvestıtsııalyq tabys esebinen qarajat jınaqtala bastaıdy.

Sonymen qatar Memleket basshysynyń «Ulttyq qor — balalarǵa» bastamasy sheńberinde qarajat jınaqtalatyn bolady, bul keıinnen jınaqtardy shoǵyrlandyrýǵa jáne tańdalǵan JOO-da oqýǵa aqy tóleýge múmkindik beredi. Bul rette UBT tapsyrý qorytyndysy boıynsha ótinish berýge bolatyn memlekettik bilim granttary saqtalady. «Keleshek» qosymsha qoldaý tetigi bolady. Grantqa túsken jaǵdaıda talapker jınaqtalǵan qarajatty turǵyn úı satyp alýǵa baǵyttaı alady.

Infografıka: Kazinform

«Keleshek» erikti jınaqtaý júıesi elimizde kelesi jyldan bastap qoljetimdi bolady.

• Bıyl az qamtylǵan otbasylar mektep kıimderi men keńse taýarlaryn óz betinshe satyp alý úshin ár balaǵa keminde 40 myń teńge aldy. Barlyǵy 463 myń bala qamtylyp, 19 mlrd teńge bıýdjet qarajaty jumsaldy.

• «Jaıly mektep» ulttyq jobasyn iske asyrý bastaldy. 2026 jylǵa deıin 740 myń oryndyq 369 jańa formattaǵy mektep salynady.

• Jumys istep turǵan mektepterdi qaıta jańartý júrgizilip jatyr. Olarda jyl saıyn zamanaýı 1000 kabınet, ıaǵnı robototehnıka, hımııa, bıologııa, fızıka jáne STEAM kabınetteri ashylady. 2029 jylǵa deıin osyndaı 7 myń kabınet ashylady.

• Balalardy mektepke deıingi tárbıemen jáne oqytýmen qamtýdy arttyrý maqsatynda jańadan 2023-2027 jyldarǵa arnalǵan mektepke deıingi uıymdardy iske qosýdyń qadamdyq jospary ázirlenip, bekitildi. Respýblıkada 300 myń oryndyq 2 483 mektepke deıingi bilim berý mekemesin, onyń 81 myńyn 2023 jyly ashý josparlanǵan.

Jyl basynan beri 53,9 myń oryndyq 525 mektepke deıingi bilim berý uıymy ashyldy. 2 jastan 6 jasqa deıingi balalardy mektepke deıingi tárbıemen jáne oqytýmen qamtý búginde 89,7%-dy quraıdy. Jyl sońyna deıin jańadan taǵy 27,1 myń oryndy iske qosý josparlanǵan.

Sonymen qatar bıyl mektep jasyna deıingi balalardy sapaly tárbıemen jáne oqytýmen qamtamasyz etý maqsatynda:

• ozyq pedagogıkalyq tájirıbeni taratý jáne engizý úshin mektepke deıingi uıymdardyń 79 quzyrettilik ortalyǵy ashyldy;

• pedagogter úshin, onyń ishinde mektepke deıingi bilim berý uıymdarynyń basshylary men ádiskerleri úshin biliktilikti arttyrýdyń 24 kýrsy ázirlendi;

• 19 myńǵa jýyq pedagog biliktilikti arttyrý kýrstarynan ótti.

Mektepterde 100% úzdiksiz ekologııalyq bilim berý, barlyq resýrstardy únemdi paıdalaný mádenıetin damytý modeli engizildi.

Qoldanbaly ǵylymdy, onyń ishinde bıznestiń ǵylymı zertteýlerin birlesip qarjylandyrý, ǵylymı jáne ǵylymı-tehnıkalyq jumystardyń nátıjelerin kommertsııalandyrý úshin jaǵdaı jasaý, sondaı-aq jyl saıynǵy granttar bólý arqyly qarjylandyrýdy ulǵaıtý boıynsha jumys júrgizilýde. Respýblıkalyq bıýdjetten qoldanbaly ǵylymǵa 2024-2026 jyldarǵa 500 mlrd teńgeden astam qarajat qarastyrylǵan.

Bıyldyń ózinde 16,9 mlrd teńgege kommertsııalandyrý boıynsha 66 joba iske asyrylýda. 17,1 mlrd teńgege jańa konkýrs jarııalandy.

Jalpy, ǵylymnyń 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan bıýdjeti aldyńǵy úsh jyldyq kezeńmen salystyrǵanda 3,3 esege ósip, 643 mlrd teńgeni qurady.

Sonymen qatar jas ǵalymdarǵa qoldaý kórsetilip jatyr. 

Bıylǵy qazan aıynda 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan «Jas ǵalym» jobalaryn granttyq qarjylandyrýǵa 9 mlrd teńgege konkýrs jarııalandy.

Sondaı-aq 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan ǵylymı jáne (nemese) ǵylymı-tehnıkalyq jobalar boıynsha jas ǵalymdardy granttyq qarjylandyrýǵa konkýrs jarııalandy.

Jetekshi joǵary oqý oryndary men iri kásiporyndardyń janynan mamandandyrylǵan ınjenerlik ortalyqtardy, ǵylymı-tehnologııalyq parkterdi qurý jáne damytý boıynsha sharalar qabyldanýda.

Atap aıtqanda, ǵylymı-tehnıkalyq ınfraqurylymdy qurýǵa qarjy bólindi. 2023-2025 jyldary 2 ǵylymı-tehnologııalyq park pen 2 ınjenerlik ortalyq qurý josparlanǵan:

• QR qurylys jáne jol qurylysy sektorlaryna akkredıttelgen qyzmetterdiń tolyq keshenin kórsetýge arnalǵan qurylys-tehnıkalyq ınjenerlik ortalyq;

• taý-ken metallýrgııa kesheni úshin energııa óndirýshi tehnologııalardyń ınnovatsııalyq ınjenerlik ortalyǵy;

• óndiristik qaldyqtardy qaıta óńdeýdiń jańa tıimdi tehnologııalaryn ázirleý jáne ónerkásiptik engizý boıynsha salaaralyq ǵylymı-óndiristik ekologııalyq keshen;

• agroónerkásiptik keshen salasyndaǵy ǵylymı-tehnologııalyq park.

Infografıka: Kazinform

Joǵary bilimdi ınternatsıonaldandyrý sheńberinde Qazaqstan-nemis ýnıversıtetimen birge Yessenov University bazasynda ınjınırıng ınstıtýty ashyldy. Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda ýnıversıtetiniń bazasynda Jasandy ıntellekt jáne ınformatıka joǵarǵy mektebi ashyldy. D. Serikbaev atyndaǵy ShQTÝ negizinde ınjenerlik-tehnıkalyq baǵyttaǵy Lý Ban sheberhanasy ashylýda.

QazUAZÝ bazasynda Tashkent ırrıgatsııa jáne aýyl sharýashylyǵyn mehanıkalandyrý ınjenerleri ınstıtýtynyń fılıaly ashyldy. A. Jubanov atyndaǵy Aqtóbe ýnıversıtetinde Heriot-Watt ýnıversıtetiniń fılıaly ashyldy.

13 zamanaýı perınataldyq ortalyq qurý, onkologııalyq ortalyqtardy salý jáne modernızatsııalaý jobalary júzege asyrylyp jatyr. Atap aıtqanda, Astanada elimizdegi alǵashqy zamanaýı joǵary tehnologııalyq qondyrǵylarmen jabdyqtalǵan jańa Ulttyq ǵylymı onkologııalyq ortalyq salynýda.

Búginde jumystar 90%-ǵa oryndaldy: sáýlelik jáne ıadrolyq medıtsına ortalyqtary bar 210 tósek-oryndyq emdeý-dıagnostıkalyq korpýs, proton terapııa ortalyǵy jáne t.b. Bul Qazaqstanǵa Ortalyq Azııada birinshi bolyp onkologııalyq naýqastarǵa protondy terapııa júrgizýge múmkindik beredi.

Salamatty ómir saltyn qalyptastyrý sheńberinde óńirlerde jalpy sany 2,4 mln adamdy qamtyǵan 500 myńnan astam is-shara men taqyryptyq dáris ótkizildi. Negizgi baǵyttar – salamatty jáne ratsıonaldy tamaqtanýdy nasıhattaý, dene shynyqtyrý men sportty damytý, temeki ónimderi men alkogol tutynýdy azaıtý, psıhıkalyq jáne reprodýktıvti densaýlyqty qorǵaý, jaraqattanýdy azaıtý.

Jastar densaýlyq ortalyqtarynyń jelisi keńeıýde. Búginde qalalar men aýyldyq jerlerde 138 ortalyq jumys isteıdi. 2023 jyldyń 9 aıynda 620 myńnan astam adam tıisti qyzmettermen qamtyldy.

Aýyl turǵyndaryna medıtsınalyq kómek kórsetý deńgeıin arttyrý maqsatynda «Aýyldyq densaýlyq saqtaýdy jańǵyrtý» pılottyq ulttyq jobasy bekitildi.Búgingi tańda joba sheńberinde 13 alǵashqy medıtsınalyq-sanıtarııalyq kómek obektisiniń qurylysy aıaqtaldy. Taǵy 86 obektiniń qurylysy júrip jatyr. Budan bólek, Qostanaı, Soltústik Qazaqstan jáne Túrkistan oblystarynda 4 kópsalaly ortalyq aýdandyq aýrýhanalarda kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilýde.

Qashyqtan medıtsınalyq qyzmetti damytý boıynsha júıeli sharalar qabyldanyp jatyr.

Atap aıtqanda, elimizde birneshe otandyq tsıfrlyq sheshimder engizilý ústinde:

• SmartECG baǵdarlamalyq qamtamasyz etý – kardıologııalyq zertteýler nátıjelerin qashyqtan ınterpretatsııalaý. Qazaqstan Respýblıkasynyń 15 óńirinde jumys isteıdi;

• EyeLab apparattyq-baǵdarlamalyq kesheni – kóz túbi keskinderin avtomatty túrde ınterpretatsııalaý jáne qashyqtan óńdeý. Astana jáne Almaty qalalarynda, Jambyl, Aqmola, Qaraǵandy, Soltústik Qazaqstan, Jetisý oblystarynda jumys isteıdi;

• MedReview baǵdarlamalyq qamtamasyz etý – sáýlelik dıagnostıka qyzmetteri (rentgen/mamografııa/KT/MRT) boıynsha qashyqtan qorytyndylardy qalyptastyrý. Astana qalasynda jáne Jambyl oblysynda jumys isteıdi;

• HES-7 densaýlyq dıagnostıkasy júıesi – shalǵaı aýyldyq eldi mekenderdegi medıtsınalyq mekemelerden patsıentterdiń densaýlyq jaǵdaıy týraly dıagnostıkalyq aqparatty qashyqtan jınaý jáne jiberý jáne telemedıtsınalyq konsýltatsııalar jasaý. Pılottyq aprobatsııa Batys Qazaqstan, Qaraǵandy, Aqmola, Atyraý, Aqtóbe oblystarynda ótkizildi;

• kıiletin qurylǵylardy paıdalana otyryp, azamattardyń densaýlyǵyna qashyqtan monıtorıng jasaý júıesi – áleýmettik mańyzy zor úsh aýrý túri: qant dıabeti, sozylmaly júrek jetkiliksizdigi jáne gıpertonııa boıynsha densaýlyqtyń negizgi parametrlerin qadaǵalaý. Pılottyq synaq Astana, Almaty qalalarynda jáne Pavlodar oblysynda júrgizildi.

Jalpy 2023 jyldyń 9 aıynda halyqqa telemedıtsınalyq konsýltatsııalardy qosa alǵanda, 687 myńnan astam qashyqtan medıtsınalyq qyzmet kórsetildi.