Bilim berýdegi qundylyq: Qazaqstan men Anglııadaǵy erekshelikter qandaı
Elimizde taǵy bir jyl qorytyndylanyp jatyr. Árkim óz salasynda qandaı tabystarǵa qol jetkizdi? 2023 jyl nesimen este qaldy? Osy oraıda Almaty qalasyndaǵy M. Maqataev atyndaǵy №140 gımnazııanyń tarıh jáne quqyq negizderi pánderiniń muǵalimi, bıyl orta bilim salasynyń úzdigi retinde Londonda, Oksfordta, Kembrıdjde biliktiligin arttyrǵan Dáýren Saǵynǵalıev Kazinform tilshisiniń saýaldaryna jaýap berdi.
- Dáýren Naýryzbaıuly, 2023 jyl jemissiz bolmaǵan sııaqty. Qadaý-qadaý tabystaryńa toqtalsańyz?
- 2013 jyldan beri Almaty qalasyndaǵy Muqaǵalı Maqataev atyndaǵy №140 gımnazııada ustazdyq qyzmettemin. Osy onjyldyqtyń ishinde meniń azamattyq bolmysym qalyptasyp, ustazdyq tulǵam jetile tústi.
2023 jyl pedagogıka salasyndaǵy keıingi oı-tolǵamdarym men izdenisterimdi qorytyp, biliktiligimdi arttyryp, eseli tabystarmen erekshelengen jyl boldy. Qoǵamdaǵy muǵalimniń dárejesi týraly pikir bildirgende, eń áýeli onyń shákirtteri qandaı jetistikterge qol jetkizdi degen saýal qatar qoıylady. 2023 jyldyń sáýir aıynda oqýshylar arasyndaǵy respýblıkalyq pán olımpıadasynda shákirtim Merýert Ermekova joǵary upaı kórsetip, І oryn ıelendi. Oqýshy kezimde ózim de respýblıkalyq pán olımpıadasy men ǵylymı joba saıystarynda Oral óńiriniń atynan top jarǵan edim. Shákirtińniń de osyndaı dárejege jetkeni óziń úshin zor maqtanysh, tolqynys pen tebireniske toly sát eken.
2023 jyldyń maýsym aıynda Oqý-aǵartý mınıstrligi tarapynan respýblıka kóleminde «Bilim berýdegi ózgeristerdiń 1000 kóshbasshysy» kadrlyq rezervine irikteý júrgizildi. 2023 jyldyń maýsym aıynan qarashaǵa deıingi aralyqta negizgi, ilgeri, kásibı deńgeıde bilim alyp, irikteýdiń barlyq kezeńderinen sátti óttim.
2023 jyldyń jeltoqsan aıynda respýblıkalyq «Úzdik pedagog» konkýrsynda top jaryp, Oqý-aǵartý mınıstrligi tarapynan sertıfıkat jáne qarjylaı syıaqymen marapattaldym.
- Bıyl Anglııada bilim jetildirip keldiń, eki eldiń bilim berý salasyndaǵy erekshelikteri qandaı?
- Anglııadaǵy oqýymyzdyń basym bóligi London qalasynda ótti. Keıinnen Oksford pen Kembrıdjdiń birneshe kolledjine baryp, bilim berý júıesindegi erekshelikterimen tanystyq.
Bizdiń eldegi bilim berýdi damytýǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamalar sekildi aǵylshyn mektepterinde de «Ulttyq oqý baǵdarlamasy» qabyldanǵan. Aǵylshyn baǵdarlamasynyń negizgi erekshelikteriniń biri – balalar qyzyǵýshylyǵy men qabiletine qaraı joǵary synyptarda keıbir pánderge kóbirek basymdyq bere otyryp jumystanady. Óziniń ómirlik maqsattaryn aıqyndaǵan oqýshy úshin bul – óte tıimdi qadam. Ulttyq emtıhandy tapsyrý talaptaryna baılanysty keı pánderge ǵana basa nazar aýdarǵandyqtan, aǵylshyn balalary úshin, tipten, ata-analary men ýnıversıtetter úshin de bolashaq oqý maqsattaryn aıqyndaý jeńildeı túsetindigi anyq.
Aǵylshyn mektepterindegi bilim berý úderisi tek jyldarmen ólshenbeıdi. Olar úshin mańyzdysy oqýshylardyń GCSE, SCE, As u A level syndy oqý deńgeılerin meńgerýi.
Anglııada 2021 jyldan bastap 4 jylda bir ret aǵylshyn tili, qarym-qatynas (kommýnıkatsııa), matematıka boıynsha mekteptiń damý qarqynyn anyqtaý maqsatynda «negizgi baǵalaý» júrgiziledi. Bul baǵalaý jumystarynyń taıaý keleshekte nátıje beretindigine aǵylshyn bilim berý júıesiniń mamandary senimdi. Ázirge Ulybrıtanııa bilim alýshylardy baǵalaý jónindegi PISA-2022 qorytyndysy boıynsha álemdegi 15 úzdik memlekettiń qatarynda. Árbir bilim sapasynda kósh bastaǵan memlekettiń de ózgeden úıreneri bar. Aǵylshyn mamandary matematıkany oqytýda Qytaı memleketiniń tájirıbesine qyzýǵýshylyq tanytatynyn aıtty.
Oksfordtyń St. Edward's kolledjine barǵanymda, oqýshylar men muǵalimderdiń sany týraly suradym. Oksfordtyń biz barǵan kolledjinde 860 oqýshy bilim alady. Kolledjdegi matematıka páninen sabaq beretin muǵalimderdiń sany – 20. Osydan-aq Oksford kolledjderiniń ózgelerden ne sebepti daralanyp turǵany túsinikti shyǵar.
Biz otandyq bilim berý mazmunynda qundylyqqa baǵdarlanǵan bilim berýdi jıi talqylap júrmiz. Aǵylshyndardyń maǵan erekshe unaǵan qundylyqtary (values) – qonaqjaılylyq (welcoming) pen ambıtsııanyń basymdyǵy (aspirational). Qazaq ta qonaqjaı. Alaıda aǵylshyndarda qonaqjaılylyqtyń shekarasy bar, ólshemi bar, mádenıeti bar. Ambıtsııa degendi is-áreketterinen-aq ańǵarasyz. Erkindiktiń lebi esip tur. Jasqanshaq bolyp turǵan bala kórmeısiz.
- Qazaqstan álem kóshinen qalmaý úshin ne isteý kerek dep oılaısyz?
- Ulttyq bolmystyń qalyptasýyna yqpal etetin birden-bir kúsh – bilim ordasy. Ulybrıtanııanyń 40-tan asa premer-mınıstri Oksford pen Kembrıdjde bilim alǵan. Qazirgi premer-mınıstr Rıshı Sýnak ta – Oksfordtyń túlegi. Aǵylshynnyń armanyn oryndaıtyn azamattar, mine, osyndaı ortada qalyptasady. Bizdiń elimizge de ulttyq kadrlardy daıyndaıtyn jahandyq deńgeıdegi joǵary bilim ordalary asa qajet. Ultymyzdyń keleshektegi sapasyn arttyrý úshin de ár sala boıynsha kadrlyq rezervtiń qajet ekendigine sát saıyn kóz jetkizip kelemiz. Bul baǵytta Oqý-aǵartý mınıstrligi júzege asyryp jatqan «Bilim berýdegi ózgeristerdiń 1000 kóshbasshysy» atty kadrlyq rezerv baǵdarlamasy elimizdegi ár salada jasaqtalýy tıis.
Qazaqstanymyz álem kóshinen qalmasyn dep eńbektenip júrgen biz úshin qazir álemdi sharlaý, jetistikterdi barlaý, amal tabý, ózgeristi óz ultyńnyń minezine saı darytý mańyzdy bolyp tur.
Anglııaǵa saparym barysynda ómirge rıza halyqty kórdim. 1096 jyly ýnıversıtet ashqan aǵylshyndardyń materıaldyq qundylyqtan ada ekenin de eriksiz ańǵardym. Óz halqym da sondaı dárejege jetse eken dep nıet ettim. Qur qalaýmen is ónbeıtinin de túsinesiń. Qazaqtyń oqyǵan azamattary qaı salada bolmasyn jaýapkershilik alýǵa, izdenisimizdi arttyrýǵa, janashyrlyq tanytýǵa daǵdylanýymyz qajet-aq.
- Ózińniń alǵa qoıǵan basty maqsattaryńyz qandaı jáne ol oryndalyp kele me?
- Ómir jolymda pedagogıka salasyna kezdeısoq kelmegenimdi túsinemin. Meniń boıymdaǵy Jaratqannyń bergen bar qasıetin toǵystyrǵan bir ǵana sala bar. Ol – aǵartýshylyq.
Endeshe, meniń mıssııam – aǵartýshylyq qyzmetim arqyly qazaq qoǵamyn jaqsartý. Eger muǵalimniń ıntellektisi joǵary bolmasa, keleshek qoǵamnyń deńgeıi de, moraldyq qýaty da tómen bolmaq. Óz salasynda ilkimdi izdenis jasamaýdyń ózi bizdiń salada – indet. Bálkim, sodan da shyǵar, oı oramymdy bútindep, pedagogıka salasymen baılanysty «Toǵyz tolǵanys» degen kitap jazdym. Keıinnen bilim salasyndaǵy kóshbasshy tulǵasyna úńilip, eńbek jolymdy bastaǵan ujymymnyń basshysy men úzeńgiles áriptesterim týraly «Jan shýaǵy» atty kitabym jaryq kórdi. Keleshekte shet memleketterdiń orta bilim berýdegi tabysty jolyn zerdelep, ǵylymı eńbekter jazý josparymda bar. Qazir «Bilim salasyndaǵy menedjerlerdiń quqyqtyq quzyrettiligin damytý» boıynsha doktorlyq dıssertatsııamdy qorǵaýǵa daıyndyq ústindemin.
Úzdik bolýdyń kilti – úzdiksiz damý. Birneshe kásibı konkýrstarda top jarsam da, marapatqa masattanǵan emespin. Marapattan buryn shákirt aldynda parasatty bolýdy oıladym. Úzdik pedagog ataný jolyndaǵy izdenisim men jetistigimniń barlyǵynyń túp maqsaty da túsinikti. Ol – zamandastarym men ini-qaryndastarymdy pedagogıka salasyna kelýge úndeý, bul salada damylsyz eńbektiń arqasynda telegeı jetistikterge jetýge bolatynyna sendirý. Ózi qoǵamdy damytýdy maqsat etken muǵalimnen egemen eldiń erteńine erkin enetin urpaq qalyptasady emes pe?!
- Jańa jyldan ne kútesiz?
- Jańa jyldan jaqsylyq kútemin. Barsha qazaqtyń baqyty baıandy bolsyn. «Qaı istiń bolsyn ónýine úsh shart bar: eń áýeli – nıet kerek, odan soń – kúsh kerek, odan soń – tártip kerek» degen danalyq sózdi qatań ustanamyn. Múmkindikti paıdalana otyryp, ózim bilim alǵan Oral qalasyndaǵy Batys Qazaqstan oblystyq daryndy balalarǵa arnalǵan mamandandyrylǵan aqparattyq tehnologııalar mektep-lıtseı-ınternatyn (pedlıtseı) 30 jyldyq mereıtoıymen quttyqtap, Násipqalı Dáýletuly bastaǵan barsha ustazdaryma alǵysymdy bildirgim keledi. Búginderi bedelimizdiń bıiktep, abyroıymyzdyń artyp jatqandaǵy Aq Jaıyq óńirindegi ustazdarymnyń bizge bergen tereń bilimi men adal eńbeginiń jemisi. Jańa jyldaǵy qaı isimiz de ónimdi bolsyn!
- Áńgimeńizge rahmet.
Eske sala keteıik, budan buryn úzdik pedagogtiń adam armanyna jetkisi kelse, únemi damý ústinde bolýy kerektigi týraly aıtqanyn jazǵan edik.
