BQO: Inderge deıingi ekspedıtsııa barysynda tyń oljalar tabyldy
Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıtetiniń 55 jyldyǵyna oraı uıymdastyrylǵan sapar barysynda qazaqstandyq jáne reseılik ǵalymdar aldymen Tasqala aýdanyndaǵy Úlken Eshkitaýdy zerttedi.
Bıiktigi 259 metr taýda ósimdiktiń 41 túri ósedi, syldyrap aǵyp jatqan bulaq ta bar.
Ekspedıtsııanyń negizgi baǵyty Atyraý oblysyndaǵy Inder aýdany edi. Inder tuzdy kóliniń quramynda bor, brom, ıod sekildi mıkroelementterdiń kóp bolýyna baılanysty asa baǵaly bolyp esepteledi. Kól jaǵalaýynda Tuzbulaq atalatyn shıpaly jerge turǵyndar kelip, emdeledi.
Batys Qazaqstan oblysyna qarasty Bókeı ordasy aýdanyndaǵy Aralsor, Han ordasy aýylyndaǵy toǵaı, kóne oryndar men qasıetti mekender de nazardan tys qalǵan joq.
Ekspedıtsııa múshesi, paleontolog, geologııa-mıneralogııa ǵylymdarynyń kandıdaty, RǴA janyndaǵy Paleontologııa qoǵamy Ýlıanov bólimshesiniń tóraǵasy Vladımır Efımovtiń aıtýynsha, budan buryn, 2016 jyly batysqazaqstandyq jas geologtar Zelenov aýdany Krasnov aýyldyq okrýginen mezozoı dáýirine jatatyn eń kóne ıhtıozavrdy tapqan bolatyn. Biregeı oljanyń Qazaq jerinen tabylýyna baılanysty ol «Qazaqstanzavr» dep ataldy.
«Bul joly da oljasyz emespiz. Belgili ǵalym Vıtalıı Ochev ótken ǵasyrdyń alpysynshy-jetpisinshi jyldary Inderde qazba jumystaryn júrgizgen kezde labırıntodonttyń súıekterin tapqan edi. Osy saparymyzda da labırıntodonttyń qabyrǵalaryna, jaq súıekterine keziktik. Aldaǵy ýaqytta muny zertteıtin bolamyz», dedi V.Efımov.
Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıteti bıotehnologııa jáne tabıǵat paıdalaný ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory, geografııa ǵylymdarynyń kandıdaty, professor, «Qazaqstan ulttyq geografııa qoǵamy» RQB múshesi Qajymurat Ahmedenovtiń naqtylaýynsha, ekspedıtsııanyń bastapqy oljalary retinde mynalardy aıtýǵa bolady. Birinshiden, Tasqala aýdanyndaǵy Úlken Eshkitaýda alǵash ret qara grıfterdiń mekendegeni tirkeldi. Muny dalalyq aımaq úshin tańǵalalarlyq jaǵdaı deýge bolady. Ekinshiden, Vladımır Efımov aıtqan labırıntodonttyń súıekteri onyń budan 300 mln jyl buryn mekendegenin dáleldeıdi. Úshinshiden, Bókeı ordasy aýdany Han ordasy aýyly mańynda saryqaryn jylan tabyldy. Bul «Qyzyl kitapqa» engizilgen atalmysh jylannyń eń soltústik jaqtaǵy ushyrasýy bolyp otyr.
Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıtettiń aǵa oqytýshysy, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Esqaırat Haıdarov ekspedıtsııa tarıhı oryndarǵa nazar aýdarǵanyn jetkizdi. Mysaly, Tasqala aýdanynda ólketanýshy Ǵalym Hısametdınovtyń kórsetýimen І Shejin aýyly mańyndaǵy kóne qorymdarǵa jol tústi. Mundaǵy qulpytastar XVIII-XIX ǵasyrlarǵa jatatynyn kórsetedi. Sol sekildi Inder aýdanynda Shelekmola, Aqshadyra, Qarabala-Qantemir qorymdarynyń da HІH ǵasyrǵa jatatyny kórinip tur. Bul qorymdar memlekettik baqylaýda eseptelgenimen, qorshalmaǵandyqtan, mal tuıaǵymen taptalǵan, sondyqtan jergilikti oryndar tarapynan qorǵaýǵa alynsa, jaqsy bolar edi. Ásirese, Aqshadyra qorymynda qulpytastar qulaǵan, synǵan, joǵalyp-urlanyp ketken sekildi, az qalǵan. Qyzáýlıe atalatyn qorym da bar, oǵan jergilikti halyq táý etedi. Kól qyzdyń jasynan paıda bolǵan degen ańyz bar. Jalpy, Inder kóli mańyn adamdar demalatyn, em alatyn jáne tarıhı eskertkishterdi tamashalaıtyn óńirge aınaldyrýǵa bolady. Mahambet pen Malaısary kesenesi, Bókeı ordasy aýdanyndaǵy Han zıratyna taǵzym etildi. Osy mańdaǵy Súleımen men Saǵı haziretterdiń, sondaı-aq Jasybaı atanyń beıitteri de bolashaqta arhıv derekterimen salystyra otyryp, zertteýdi qajet etedi.
«Qoryta aıtqanda, «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy Qazaqstannyń batys óńiriniń tabıǵaty men tarıhyn tanyp-bilýge, zertteýge mol múmkindik berip otyr. Ekspedıtsııa qorytyndysyna sáıkes ǵylymı baılamdar jasalatyn bolady», - dedi QazAqparat tilshisine E.Haıdarov.
Eske sala keteıik, budan buryn Batys Qazaqstannan Inderge deıin halyqaralyq ekspedıtsııa uıymdastyrylyp jatqanyn jazǵan bolatynbyz.
