BQO-daǵy bilim nysandarynda bala qaýipsizdigi qanshalyqty qamtamasyz etilip otyr
Batys Qazaqstan oblysyndaǵy bilim nysandarynda balalar qaýipsizdigi qanshalyqty qamtamasyz etilip otyr. Bul baǵytta qandaı jumystar atqarylǵan, túıtkildi máseleler bar ma? Kazinform tilshisi salanyń basshy mamandarymen, qoǵam ókilderimen, muǵalim, ata-analarmen tildesip kórdi.
Monıtorıng nátıjesi qandaı bolmaq?
BQO bilim basqarmasynyń basshysy Aıgúl Myńbaevanyń aıtýynsha, bilim berý mekemeleriniń qaýipsizdigin qamtamasyz etý UQK, ІІM jáne TJM kelisilgen.
«Bul jumystar Oqý-aǵartý mınıstriniń 2022 jylǵy 30 naýryzdaǵy «QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń terrorıstik turǵydan osal obektileri men bilim jáne ǵylym salasyndaǵy qyzmetti júzege asyratyn terrorıstik turǵydan osal obektilerdi terrorızmge qarsy qorǵaýdy uıymdastyrý jónindegi nusqaýlyqty bekitý týraly» №117 buıryǵyna jáne 2021 jylǵy 25 mamyrdaǵy «Bilim berý uıymdaryna jáne olardyń aýmaqtaryna ákelýge tyıym salynǵan, olarda paıdalanylýy shektelgen nárseler men zattardyń tizbesin bekitý týraly» №235 buıryǵyna sáıkes júrgiziledi. Terrorıstik turǵydan osal obektiler 3 topqa bólinedi. Ár topqa qoıylatyn talaptarǵa sáıkes bilim berý mekemeleri beınebaqylaý, habarlandyrý júıesimen, dabyl túımesimen, týrnıkettermen qamtamasyz etilip, lıtsenzııalanǵan kúzet engizildi. Bıyl bilim berý mekemeleriniń qaýipsizdigine 542 280,0 myń teńge qarajat bólindi», - deıdi ol.
Mektepter jańadan salynǵan nemese kúrdeli jóndelgen kezde qaýipsizdik sharalarynyń eskerilýi de mańyzdy. Basqarma basshysynyń aıtýynsha, qurylys-montajdaý jumystaryna JSQ jasaqtaý kezinde jobaǵa tapsyrys berýshi qajetti talaptardy engizýge mindetti.
Oral qalasyndaǵy №42 «Aq nıet» gımnazııasynyń dırektory, «AMANAT» partııasynyń óńirlik fılıaly janyndaǵy Otbasy jáne halyqty áleýmettik qorǵaý máseleleri jónindegi keńes tóraıymy Ázıma Ǵubashevanyń pikirinshe, barsha ujym qyzmetkerleriniń kez kelgen jaǵdaıda áreket etý biliktiligi, ǵımaratta tolyqtaı tsıfrly beınebaqylaý júıesi men júıege jaýapty shtattyq birliktiń engizilýi, lıtsenzııasy bar, tótenshe jaǵdaılarda áreket algorıtmine sáıkes bilikti kúzet qyzmetkerleriniń bolýy shart. Sondaı-aq ol oqýshylar úshin arnaıy sabaqtar engizilse deıdi.
«Qazirgi kezde Otbasy jáne halyqty áleýmettik qorǵaý máseleleri jónindegi keńestiń uıymdastyrýymen oblystaǵy mektepterge monıtorıng jumystary júrgizilip jatyr. 12 qazan - 17 qarasha aralyǵyndaǵy monıtorıngte ǵımarattaǵy baspaldaq aralyǵyndaǵy qorshaýlar sapasy, ashyq lıýkter, mektep aýmaǵyndaǵy sporttyq qurylystar men quraldardyń sapasy jáne mekteptegi sportzaldyń jaı-kúıi, órt qaýipsizdigi, kúzet qyzmeti men týrnıket, beınebaqylaý júıesiniń jumysy sekildi máselelerge basa mán beriledi.
Monıtorıngtiń birinshi kezeńinde mektepterdegi sporttyq alańdardyń talapqa saı emestigi, kóptegen bilim mekemelerine kúrdeli jóndeýdiń qajettigi, órt qaýipsizdiginiń aldyn alý sharalarynyń oryndalmaýy, keıbir beınebaqylaý kameralarynyń jumys jasamaıtyny anyqtaldy. Monıtorıngtiń nátıjeleri jergilikti atqarýshy organnyń qatysýymen tolyq talqylanady jáne túzetý men iske asyrý boıynsha keshendi jospar jasalady», - deıdi Á. Ǵubasheva.
«Jastar rýhy» jastar qanaty BQO fılıalynyń keńesshisi Erlik Shamǵalıev «Qaýipsiz qala» is-sharasy barysynda jyl basynan beri naqty jumystar atqarylǵanyn málim etti. Sonyń ishinde adam ómirine qaýip tóndiretin ashyq jatqan lıýkter men qudyqtar boıynsha sol boıda sharalar qabyldanǵan.
«Mysaly, qaladaǵy mektepterge monıtorıng júrgizý barysynda birqatar kemshilikti baıqadyq. Atap aıtqanda, ekinshi qabatqa kóteriletin baspaldaqtyń janynda qorshaý joqtyǵyn kórdik. Balalar oınaǵan kezde birin-biri baıqamaı ıterip qulatýy múmkin. Eskertýden qorytyndy shyǵarǵan №30 jáne №35 mektep kelesi kúni-aq temirlerdi dánekerlep ornatty. Sol sekildi №35 mektep shatyrǵa shyǵatyn esikke qulyp saldy. Aıta ketsem, olqylyqty kórgen adam qala ákimdigine nemese 109 nómirine habarlasyp, sony tez arada joıýǵa úles qosa alady», - dedi E. Shamǵalıev.
Mektepterde býllıngtiń aldyn alý úshin ne isteýge bolady?
A. Myńbaevanyń aıtýynsha, «Buqaralyq aqparat quraldary týraly» 1999 jylǵy 23 shildedegi №451 QR Zańy balaǵa qatysty ınternet-resýrstarda kıberbýllıng faktilerin qaraý máseleleri boıynsha 18-4-bappen tolyqtyrylǵan. Balaǵa qatysty kıberbýllıng faktileri anyqtalǵan jaǵdaıda ata-analar men bilim alýshylar quqyqqa qaıshy áreketter bar ınternet-resýrstyń ataýyn kórsete otyryp, ýákiletti organǵa júgine alady. Bul týraly jadynamalar jergilikti BAQ arqyly taratyldy jáne ata-analar jınalystarynda aıtyldy.
«BQO ákimdigi janyndaǵy Kámeletke tolmaǵandar isteri jáne olardyń quqyqtaryn qorǵaý jónindegi komıssııa otyrysynyń sheshimi negizinde «Komek Stop BuIIying» jobasy sýbektileri tarapynan yntymaqtastyq týraly memorandým qabyldanyp (BQO prokýratýrasy, polıtsııa departamenti, bilim basqarmasy, M. Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan ýnıversıteti, «ITGroupKazakhstan» JShS), barlyq jaýapty mamandar telegram kanalǵa tirkeldi. Jobanyń maqsaty – jábirleý, turmystyq zorlyq-zombylyq faktilerine jedel den qoıý, onyń jolyn kesý júıesin qalyptastyrýda aqparattyq júıe arqyly ózara is-qımyl jasaý. Paıdalanýshy QR-kody bar posterdi smartfonymen skanerlegennen keıin telefon nómirimen nemese anonımdi túrde mátindik, beıne nemese aýdıo habarlama jiberý múmkindigi bar nusqaýlyǵy bar paraqsha ashylady. Paıdalanýshy tarapynan joldanǵan aqparat WhatsApp messendjeri arqyly mektep psıhologine, áleýmettik pedagogke, mektep dırektoryna, tárbıe isi jónindegi mektep dırektorynyń orynbasaryna jáne «IT Group Kazakhstan» JShS bazasynyń «Ahýaldyq ortalyq» operatorlaryna túsedi. Joba oblys boıynsha 358 bilim berý mekemesine pılottyq rejımde óteýsiz negizde engizilip, durys paıdalaný týraly oqytý júrgizildi. Barlyq habarlama qaralyp, zańnama aıasynda tıisti sharalar qabyldandy. Joba týraly jurtshylyqqa habarlaý úshin eki tildegi áleýmettik beınerolık jergilikti BAQ betterinde jarııalanyp, chattarǵa taratyldy», - deıdi A. Myńbaeva.
BQO PD jergilikti polıtsııa basqarmasynyń bastyǵy, polıtsııa podpolkovnıgi Ernar Sultanǵalıev jańa oqý jyly bastalǵannan beri oblys mektepterinde kıberbýllıng, bopsalaý derekteriniń tirkelmegendigin málim etti.
«Óńirdegi bilim ordalarynda engizilgen «Komek Stop Bullying» jobasy boıynsha da ondaı málimetter túsken joq. Mektepter bizdiń de udaıy baqylaýymyzda. Osy baǵytta qoǵam belsendilerimen birlesip jumys istep jatyrmyz», - dedi E. Sultanǵalıev.
Daryndy balalarǵa arnalǵan S. Seıfýllın atyndaǵy №11 oblystyq mamandandyrylǵan mektep-lıtseı-ınternaty dırektorynyń tárbıe isi jónindegi orynbasary Gúlshat Sýhanova kıberbýllıngke kez kelgen adam, sonyń ishinde mektep oqýshylary tap bolýy múmkin ekendigin aıtady.
«Árıne, mundaı jaǵdaılarǵa tap bolmas úshin, mekteptiń psıhologteri, áleýmettik pedagog, mektep ınspektory, dırektordyń tárbıe isi jónindegi orynbasarlary birlese otyryp, aldyn ala jyldyq jospar quramyz. Qyrkúıek aıynan bastap mektep psıhologteri mindetti túrde ártúrli saýalnamalar júrgizedi, sebebi balalar demalystan keledi, jaz mezgilinde ártúrli ortada bolady, mektepke jańadan oqýshylar qabyldanady. Áleýmettik pedagog olardyń otbasy jaǵdaılarymen tanysyp, esepke alady, al mektep ınspektory eń alǵashqy bolatyn ata-analar jınalysynda balalar qaýipsizdigi týraly ata-analarǵa beınerolıkter arqyly túsindirme jumystaryn júrgizedi. Mektebimizde oqýshylar qyzyǵýshylyqtaryna qaraı túrli úıirmelerge qatysady. Mysaly, «Debat» úıirmelerinde oqýshylaryn óz oılaryn ashyq aıtyp, kıberbýllıngti boldyrmaý joldaryn pikir talastyrý arqyly ózderi aıtyp beredi. Er balalar «Robot tehnıkasy», «Shahmat», «Qazaq kúresi» sııaqty sporttyq úıirmelerge belsene qatysady. Mektepte «Jas ulan» uıymy bar, olar únemi oqýshylar arasynda júredi. Eger oqýshy boıynan qandaı da bir ózgeshelikterdi baıqasa, kýratorlarǵa nemese uıymdastyrýshy pedagogke eskertedi. Mekteptiń eki qabatynda da QR kod ornalastyrylǵan. Kez kelgen oqýshy óz telefony arqyly kirip, ózderin mazalap júrgen suraqtary bolsa, arnaıy mamandardan kómek ala alady. Mamandandyrylǵan lıtseı mektebi bolǵandyqtan shyǵar, oqýshylardyń bos ýaqyty óte az. Olarǵa rýhanı qundylyqtar týraly ashyq áńgime aıtyp, túrli is-sharalar ótkizemiz. Bizde eń bastysy, oqýshynyń óz oıyn ashyq bildirýi kerektigin, kez kelgen ýaqytta olarǵa senimdi túrde kómek kórsete alatynymyzdy aıtyp júremiz. Ata-anadan eshteńeni jasyrmaı, kez kelgen jaǵdaıdy birlese sheshe alamyz. Sońǵy jyldary mektebimizde quqyq buzýshylyqtyń bolmaýy birlesken jumystyń arqasy dep aıta alamyn», - deıdi G. Sýhanova.
Oral qalasynda turatyn kóp balaly ana Afıza Semǵalıeva býllıngtiń elementterimen ushyrasqanyn jetkizdi.
«Bastaýysh synypta balalar qala mańyndaǵy mektepte oqyp, eki mektep aýystyrdyq. Biraq, synypqa úırený máselesi ońaı ótti. Keıin bastaýyshtyń sońǵy synybynda qala ishindegi mektepke kelgende erekshelik baıqaldy. Uzaq ýaqytqa deıin ulymdy synyptyń ul balalary qabyldaı almady. Shettetý, qospaý arqyly shynymen de qysym kórgenin sezdim. Qarym-qatynasty emotsııamen retteı almaıtynym túsinikti. Sondyqtan ulymdy barynsha qoldap, ata-ana, synyptaǵy balalarǵa da syr bermeı, sol kezden óttik. Bul jaǵdaı shynymen de basymnan ótip, júregimniń aýyrǵan kezi edi. Páter máselesine baılanysty mektepterdi aýystyrdyq. Qala mańy men qala ishindegi mekteptiń atmosferasy ár túrli boldy. Ortaǵa tolyq qosylý úshin shamamen 6-7 aı ýaqyt ketti. Kıberbýllıng bolsyn, býllıng bolsyn ony boldyrmaý, menińshe, múmkin emes. Ol meniń oqýshy kezimde de bolǵan sııaqty. Másele, qazirgi kezde qatygezdik kúsheıip barady. Bizde buryn onyń barlyǵy balalyqpen bolǵandaı. Aldyn alý otbasylyq tárbıeden bastalýy qajet. Uıadan ilgenimen balanyń ómirlik ustanymy qalyptasady», - deıdi A. Semǵalıeva.
«Oral arnaýly áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵy» KMM dırektorynyń áleýmettik jumys jónindegi orynbasary, monıtorıngtik top úılestirýshisi Talshynaı Júnis mynadaı pikir qosty.
«Adam qaýipsizdigin qamtamasyz etý maqsatynda kóptegen jumystar jasalǵanymen, qoǵamda qorlaý, álimjettik jasaý basylmaı tur. Eń alańdatatyny, balalar arasynda osy qaýiptiń kúsheıýi bolyp otyr. Qazirgi tańda býllıngtiń jolyn kesý maqsatynda mektep, quqyq qorǵaý organdary, ata-ana bolyp birlese jumys isteýimiz kerek. Balanyń psıhologııalyq qysym kórgenin onyń kóńil-kúıi tómendep, mektepte barǵysy kelmeı, esh nársege zaýqy soqpaýynan ańǵarýǵa bolady. Eń bastysy, ata-ana balamen ashyq sóılesip, balasynyń dostary kim, qurby-qurdastarynyń, klastastarynyń ata-analary kimder jáne olar qandaı adamdar ekenin bilýi kerek. Osy jerde mektep psıhologi úlken ról atqarary sózsiz. Turmystyq jaǵdaı jasaý óz aldyna, ata-ana balanyń býllıng qurbany bolyp ketpeýine kúsh salýy qajet. Bireýler tarapynan ájýalap kúlý, shettetý, kúsh kórsetý nemese psıhologııalyq qysym jasalyp jatqanyn óz balalarymyzdyń qylyqtarynan baıqasaq, kórsek, olarmen dıalog quryp, ony esh jasyrmaı birlese túzetýdiń, túsindirýdiń tıimdi joldaryn izdeýimiz kerek. Ulttyq densaýlyq saqtaý statıstıkasynyń málimetine súıensek, Qazaqstandaǵy ár besinshi jasóspirim býllıngke ushyrap otyr. Balalardyń ómiri men densaýlyǵynan artyq eshteńe joq. Barlyq mektepterge monıtorıng júrgizilip jatqany da osy maqsatty kózdeıdi», - dedi T. Júnis.
Bala tárbıesine ata-ana da jaýapty
«Bala tárbıesine ata-ana da jaýapty. «Ata-ana – mektep – bala» qarym-qatynasyn nyǵaıtý maqsatynda bilim berý uıymdarynda analar, ákeler, ájeler jáne atalar klýbtary jumys isteıdi. Máselen, bıylǵy aqpan aıynda «Ákege qarap ul óser» atty oblystyq ákeler forýmy ótkizilip, keıin oblystyń barlyq bilim berý uıymdarynda jalǵasty. Forým aıasynda «Ákege myń alǵys!», «Meniń otbasymnyń tarıhy», «Ákem, anam jáne men – sporttyq otbasy» konkýrstary, ata-analar men oqýshylarǵa arnalǵan «Otbasy – qurmet» taqyrybyndaǵy psıhologııalyq trenıngter, otbasylyq fotosýretter boıynsha fotokórmeler, «Tolaǵaı» sporttyq jarystary, «Bir otbasy – bir kitap» aktsııasy uıymdastyryldy», - deıdi bilim basqarmasynyń basshysy Aıgúl Myńbaeva.
«Balalar qaýipsizdigine mektepke deıin ata-ana, mekteptegi ýaqytqa synyp jetekshisi jaýapty. Osy jerde bir biraq bar. Qazir ata-ana jumysta, sál estııar bolysymen, bala mektepke ózi baryp, ózi keledi. Mine, qaýipsizdiktiń úlken máselesi osy jerde tur. Odan bólek mektep ishinde de, árıne, baspaldaqtan bastap apattyq shyǵý esigine deıin onyń qanshalyqty qaýipsiz ekendigi, oǵan qosa tótenshe jaǵdaıǵa beıimdiligi mańyzdy. Bala úshin, onyń sabaǵy úshin, tárbıesi úshin, eń aldymen, ata-ana jaýapty», - deıdi A. Semǵalıeva.
«Bilim berý mekemelerinde ata-analarmen tıisti deńgeıde baılanys ornatýdyń mańyzy zor. Osy oraıda, «Baqytty ana – baqytty bala – baqytty el» degen taqyrypta ata-analarmen dóńgelek ústelder uıymdastyrylyp, olardyń psıhologııalyq densaýlyǵyn saqtaý jáne nyǵaıtý, psıhoemotsıonaldy shıelinisti jeńildetý baǵytynda trenıngter ótkizilip júr. Sonymen qatar óńirdegi ár mektepte «Ana-analardy pedagogıkalyq qoldaý» ortalyqtary qurylyp jatyr. Mamandarǵa tıisti ádistemelik negizdemeleri taratyldy. Tapsyrmaǵa sáıkes bilim berý uıymdarynda ata-analar qaýymdastyǵymen ózara baılanys kúsheıtilýde», - dep túıindedi sózin A. Myńbaeva.
Pikir aıtýshylardyń sózinen ańǵarǵanymyz, balalar qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin bul máseleni birlesip sheshý maqsatynda mektep, ata-ana, memlekettik organdar jáne búkil qoǵam bolyp kúsh salý qajettigi kúmán týdyrmaıdy.
